دفتر چهارم هم از مثنوی
بعد سالى چند بهر رزق و کشت
شاعر از فقر و عوز محتاج گشت
گفت وقت فقر و تنگى دو دست
جست و جوى آزموده بهترست
درگهى را که آزمودم در کرم
حاجت نو را بدان جانب برم
معنى الله گفت آن سيبويه
يولهون فى الحوائج هم لديه
گفت الهنا فى حوائجنا اليک
والتمسناها وجدناها لديک
صد هزاران عاقل اندر وقت درد
جمله نالان پيش آن ديان فرد
هيچ ديوانه‌ى فليوى اين کند
بر بخيلى عاجزى کديه تند
گر نديدندى هزاران بار بيش
عاقلان کى جان کشيدنديش پيش
بلک جمله‌ى ماهيان در موجها
جمله‌ى پرندگان بر اوجها
پيل و گرگ و حيدر اشکار نيز
اژدهاى زفت و مور و مار نيز
بلک خاک و باد و آب و هر شرار
مايه زو يابند هم دى هم بهار
هر دمش لابه کند اين آسمان
که فرو مگذارم اى حق يک زمان
استن من عصمت و حفظ تو است
جمله مطوى يمين آن دو دست
وين زمين گويد که دارم بر قرار
اى که بر آبم تو کردستى سوار
جملگان کيسه ازو بر دوختند
دادن حاجت ازو آموختند
هر نبيى زو برآورده برات
استعينوا منه صبرا او صلات
هين ازو خواهيد نه از غير او
آب در يم جو مجو در خشک جو
ور بخواهى از دگر هم او دهد
بر کف ميلش سخا هم او نهد
آنک معرض را ز زر قارون کند
رو بدو آرى به طاعت چون کند
بار ديگر شاعر از سوداى داد
روى سوى آن شه محسن نهاد
هديه‌ى شاعر چه باشد شعر نو
پيش محسن آرد و بنهد گرو
محسنان با صد عطا و جود و بر
زر نهاده شاعران را منتظر
پيششان شعرى به از صدتنگ شعر
خاصه شاعر کو گهر آرد ز قعر
آدمى اول حريص نان بود
زانک قوت و نان ستون جان بود
سوى کسب و سوى غصب و صد حيل
جان نهاده بر کف از حرص و امل
چون بنادر گشت مستغنى ز نان
عاشق نامست و مدح شاعران
تا که اصل و فصل او را بر دهند
در بيان فضل او منبر نهند
تا که کر و فر و زر بخشى او
هم‌چو عنبر بو دهد در گفت و گو
خلق ما بر صورت خود کرد حق
وصف ما از وصف او گيرد سبق
چونک آن خلاق شکر و حمدجوست
آدمى را مدح‌جويى نيز خوست
خاصه مرد حق که در فضلست چست
پر شود زان باد چون خيک درست
ور نباشد اهل زان باد دروغ
خيک بدريدست کى گيرد فروغ
اين مثل از خود نگفتم اى رفيق
سرسرى مشنو چو اهلى و مفيق
اين پيمبر گفت چون بشنيد قدح
که چرا فربه شود احمد به مدح
رفت شاعر پيش آن شاه و ببرد
شعر اندر شکر احسان کان نمرد
محسنان مردند و احسانها بماند
اى خنک آن را که اين مرکب براند
ظالمان مردند و ماند آن ظلمها
واى جانى کو کند مکر و دها
گفت پيغامبر خنک آن را که او
شد ز دنيا ماند ازو فعل نکو
مرد محسن ليک احسانش نمرد
نزد يزدان دين و احسان نيست خرد
واى آنکو مرد و عصيانش نمود
تا نپندارى به مرگ او جان ببرد
اين رها کن زانک شاعر بر گذر
وام‌دارست و قوى محتاج زر
برد شاعر شعر سوى شهريار
بر اميد بخشش و احسان پار
نازنين شعرى پر از در درست
بر اميد و بوى اکرام نخست
شاه هم بر خوى خود گفتش هزار
چون چنين بد عادت آن شهريار
ليک اين بار آن وزير پر ز جود
بر براق عز ز دنيا رفته بود
بر مقام او وزير نو رئيس
گشته ليکن سخت بي‌رحم و خسيس
گفت اى شه خرجها داريم ما
شاعرى را نبود اين بخشش جزا
من به ربع عشر اين اى مغتنم
مرد شاعر را خوش و راضى کنم
خلق گفتندش که او از پيش‌دست
ده هزاران زين دلاور برده است
بعد شکر کلک خايى چون کند
بعد سلطانى گدايى چون کند
گفت بفشارم ورا اندر فشار
تا شود زار و نزار از انتظار
آنگه ار خاکش دهم از راه من
در ربايد هم‌چو گلبرگ از چمن
اين به من بگذار که استادم درين
گر تقاضاگر بود هر آتشين
از ثريا گر بپرد تا ثرى
نرم گردد چون ببيند او مرا
گفت سلطانش برو فرمان تراست
ليک شادش کن که نيکوگوى ماست
گفت او را و دو صد اوميدليس
تو به من بگذار اين بر من نويس
پس فکندش صاحب اندر انتظار
شد زمستان و دى و آمد بهار
شاعر اندر انتظارش پير شد
پس زبون اين غم و تدبير شد
گفت اگر زر نه که دشنامم دهى
تا رهد جانم ترا باشم رهى
انتظارم کشت بارى گو برو
تا رهد اين جان مسکين از گرو
بعد از آنش داد ربع عشر آن
ماند شاعر اندر انديشه‌ى گران
کانچنان نقد و چنان بسيار بود
اين که دير اشکفت دسته‌ى خار بود
پس بگفتندش که آن دستور راد
رفت از دنيا خدا مزدت دهاد
که مضاعف زو همي‌شد آن عطا
کم همي‌افتاد بخشش را خطا
اين زمان او رفت و احسان را ببرد
او نمرد الحق بلى احسان بمرد
رفت از ما صاحب راد و رشيد
صاحب سلاخ درويشان رسيد
رو بگير اين را و زينجا شب گريز
تا نگيرد با تو اين صاحب‌ستيز
ما به صد حيلت ازو اين هديه را
بستديم اى بي‌خبر از جهد ما
رو بايشان کرد و گفت اى مشفقان
از کجا آمد بگوييد اين عوان
چيست نام اين وزير جامه‌کن
قوم گفتندش که نامش هم حسن
گفت يا رب نام آن و نام اين
چون يکى آمد دريغ اى رب دين
آن حسن نامى که از يک کلک او
صد وزير و صاحب آيد جودخو
اين حسن کز ريش زشت اين حسن
مي‌توان بافيد اى جان صد رسن
بر چنين صاحب چو شه اصغا کند
شاه و ملکش را ابد رسوا کند
|
مشاهده برنامه در فروشگاه اپل |
نظرات نوشته شده