«سکندر» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «سکندر» در غزلیات حافظ شیرازی
- سعدی شیرازی
- «سکندر» در غزلیات سعدی شیرازی
- فردوسی
- «سکندر» در شاهنامه فردوسی
- سکندر دل خسروانی گرفت
سخن گفتن پهلوانی گرفت - هنرها که باشد کیان را به کار
سکندر بیاموخت ز آموزگار - ز بالا و اروند و بویا برش
سکندر همی خواندی مادرش - نیاورد کس نام دارا به بر
سکندر پسر بود و قیصر پدر - به پیش سکندر بگفت آن سخن
غمی شد سکندر ز باژ کهن - سکندر سپه را سراسر بخواند
گذشته سخن پیش ایشان براند - به هشتم به مصر اندر آمد شکست
سکندر سر راه ایشان ببست - سکندر به تخت نیا برنشست
بهی جست و دست بدی را ببست - به پیش سکندر شد آن پاکرای
زبان کرد گویا و بگرفت جای - سکندر شنید این پسند آمدش
سخنگوی را فرمند آمدش - چو گفت فرستاده بشنید شاه
فزون کرد سوی سکندر نگاه - سکندر چنین گفت کای نیکنام
به گیتی بهرجای گسترده کام - سکندر بدانست کاندر نهان
چه گفتند با شهریار جهان - سکندر بدان مایه دارد خرد
که از رای پیشینگان بگذرد - سکندر چو خوردی می خوشگوار
نهادی سبک جام را بر کنار - سکندر چو بشنید کامد سپاه
پذیره شدن را بپیمود راه - سکندر چنین داد پاسخ که جام
فرستاده را باشد ای نیکنام - میان دو لشکر دو فرسنگ ماند
سکندر گرانمایگان را بخواند - فرستاده روی سکندر بدید
بر شاه رفت آفرین گسترید - همانگه چو بنشست بر پای خاست
پیام سکندر بیاراست راست - سکندر چو بشنید کامد سپاه
بزد کوس و آورد لشکر به راه - سپاه سکندر پس اندر دمان
یکی پرغم و دیگری شادمان - سکندر بشد تا لب رودبار
بکشتند ز ایرانیان بیشمار - چو دارا ز پیش سکندر برفت
به هر سو سواران فرستاد تفت - سکندر چو بشنید لشکر براند
پذیره شد و سازش آنجا بماند - سکندر بیامد پس او چو گرد
بسی از جهانآفرین یاد کرد - سکندر بیامد به دشت نبرد
همه خواسته سربسر گرد کرد - همه پادشاهی سکندر گرفت
جهاندار شد تخت و افسر گرفت - سیم ره به دارا درآمد شکست
سکندر میان تاختن را ببست - سکندر بیامد زی اصطخر پارس
که دیهیم شاهان بد و فخر پارس - سکندر چو از کارش آگاه شد
که دارا به تخت افسر ماه شد - سکندر چو آن نامه برخواند گفت
که با جان دارا خرد باد جفت - سکندر سپارد به ما کشوری
بدین پادشاهی شویم افسری - سکندر بیاورد لشکر ز روم
نه برماند ما را نه آباد بوم - سکندر به آیین صفی برکشید
هوا نیلگون شد زمین ناپدید - سکندر چنین داد پاسخ بدوی
که ای نیکدل خسرو راستگوی - جهاندار دست سکندر گرفت
به زاری خروشیدن اندر گرفت - چو بشنید گفتار جانوشیار
سکندر چنین گفت با ماهیار - سکندر همه جامهها کرد چاک
به تاج کیان بر پراگند خاک - سکندر ز باره درآمد چو باد
سر مرد خسته به ران بر نهاد - سکندر پیاده به پیش اندرون
بزرگان همه دیدگان پر ز خون - سکندر ز دیده ببارید خون
بران شاه خسته به خاک اندرون - سکندر بدو گفت فرمان تراست
بگو آنچ خواهی که پیمان تراست - بدیشان درود سکندر ببرد
همه کار دارا بر ایشان شمرد - درم را به نام سکندر زنید
بکوشید و پیمان ما مشکنید - سکندر چو بر تخت بنشست گفت
که با جان شاهان خرد باد جفت - چو رومی به نزد سکندر رسید
همه یاد کرد آنچ دید و شنید - سکندر ز گفتار او گشت شاد
به آرام تاج کیی بر نهاد - چو ماه اندر آمد به مشکوی شاه
سکندر بدو کرد چندی نگاه - چو مادرش بر تخت زرین نشاند
سکندر بروبر همی جان فشاند - سکندر بیارد سپاهی گران
ز روم و ز ایران گزیده سران - سکندر چو کرد اندر ایران نگاه
بدانست کو را شد آن تاج و گاه - به جایی که آمد سکندر فراز
در شارستانها گشادند باز - سکندر فرستاده از گفت رو
به نزدیک آن نامور بازشو - بیامد چو پیش سکندر بگفت
دل شاه گیتی چو گل بر شگفت - خردمند نه مرد رومی برفت
ز پیش سکندر سوی کید تفت - ز نزدیک ایشان سواری برفت
به نزد سکندر به میلاد تفت - سکندر نگه کرد بالای اوی
همان موی و روی و سر و پای اوی - سکندر بدو ماند اندر شگفت
ز هر گونه اندیشهها برگرفت - ببردند نزد سکندر به شب
وزان راز نگشاد بر باد لب - سکندر نهاد آینه زیر نم
همی داشت تا شد سیاه و دژم - سکندر نگه کرد و او را بخواند
بپرسید و بر زیرگاهش نشاند - سکندر بیامد بران بارگاه
دو لب پر ز خنده دل از غم تباه - سکندر بدو گفت نشنیدهام
نه کس را ز شاهان چنین دیدهام - سکندر بدو گفت من روشنم
از آزار سستی ندارد تنم - همان نیز تنها سکندر بخفت
نیامیخت با ماه دیدار جفت - سکندر بخندید و زو شاد شد
ز تیمسار وز درد آزاد شد - نهادند مهر سکندر به روی
بجستند پیدا یکی نامجوی - سکندر بدید آن پسند آمدش
خردمند را سودمند آمدش - چو پاسخ به نزد سکندر رسید
همانگه ز لشکر سران برگزید - غمی شد سکندر ز گفتارشان
برآشفت و بشکست بازارشان - چو بشنید زیشان سکندر سخن
یکی رزم را دیگر افگند بن - سکندر چو دید آن تن پیل مست
یکی کوه زیر اژدهایی به دست - سکندر پس لشکر بدگمان
همی تاخت بر سان باددمان - سکندر چو باد اندر آمد ز گرد
بزد تیغ تیزی بران شیر مرد - سکندر بیامد میان دو صف
یکی تیغ رومی گرفته به کف - سکندر شما را چنان شد که فور
ازو جست باید همی رزم و سور - که آمد سکندر به پیش سپاه
به دیدار جوید همی با تو راه - سکندر سلیح گوان بازداد
به خوبی ز هرگونه آواز داد - سکندر بدو گفت کای نامدار
دو لشکر شکسته شد از کارزار - که گاهی سکندر بود گاه فور
گهی درد و خشمست و گه کام و سور - سکندر سواری بسان قلم
سلیحی سبک بادپایی دژم - سکندر بیامد به سوی حرم
گروهی ازو شاد و بهری دژم - پس آمد سکندر سوی قادسی
جهانگیر تا جهرم پارسی - سواری بیامد هم اندر زمان
ز مکه به نزد سکندر دمان - سکندر چنین داد پاسخ بدوی
که ای پاکدل مهتر راستگوی - سکندر ز نصر این سخنها شنید
ز تخم خزاعه هرانکس که دید - سکندر به دیدار او گشت شاد
همان گفت بدخواه او گشت باد - بدو گفت سوی سکندر خرام
وزین مرز و از ما مبر هیچ نام - نگار سکندر چنان هم که بود
نگارید و ز جای برگشت زود - چو قیدافه چهر سکندر بدید
غمی گشت و بنهفت و دم در کشید - سکندر ز قیطون بپرسید و گفت
که قیدافه را بر زمین کیست جفت - سکندر چو بشنید از یادگیر
بفرمود تا پیش او شد دبیر - سکندر بفرمود تا جاثلیق
بیاورد عراده و منجنیق - سکندر چو آمد به شهر اندرون
بفرمود کز کس نریزند خون - سکندر بدانست کان مرد کیست
بجستش که درمان آن کار چیست - سکندر به پیش اندرون با کمر
گشاده درچاره و بسته در - سکندر بیامد زمین بوس داد
بدو گفت کای شاه قیصر نژاد - سکندر بیامد بران بارگاه
دو لب پر ز خنده دل از غم تباه - همی رفت پیش اندرون قیدروش
سکندر سپرده بدو چشم و گوش - سکندر فروماند زان جایگاه
ازان فر و اورنگ و آن دستگاه - سکندر بدان درشگفتی بماند
فراوان نهان نام یزدان بخواند - سکندر بدو گفت کای شهریار
تو این خانه را خوارمایه مدار - به می خوردن اندر گرانمایه شاه
فزون کرد سوی سکندر نگاه - سکندر ز گفتار او گشت زرد
روان پر ز درد و رخان لاژورد - بدو گفت کای مرد گسترده کام
بگو تا سکندر چه دادت پیام - سکندر چو دید آن بخایید لب
برو تیره شد روز چون تیره شب - سکندر بیامد سوی خان خویش
همه شب همی ساخت درمان خویش - سکندر بدو گفت هر کز مهان
به مردی بود خواستار جهان - سکندر شنید این سخن شاد شد
ز تیمار وز کشتن آزاد شد - که تو با سکندر ز یک پوستی
گر ایدونک با او به دل دوستی - سکندر بیامد دلی همچو کوه
رها گشته از شاه دانش پژوه - چه خواهی و رای سکندر به چیست
چه رانی تو از شاه و دستور کیست - سکندر بدو گفت کای سرفراز
به نزد تو شد بودن من دراز - چو قیدافه گفت سکندر شنید
به چشم و دلش چارهی او بدید - چو طینوش گفت سکندر شنید
به کردار باد دمان بردمید - سکندر بیامد ز نزدیک اوی
پراندیشه بد جان تاریک اوی - چنین گفت پس با سکندر به راز
که طینوش بیدانش دیوساز - سکندر بدو گفت کین نیست راست
چو طینوش را بازخوانی رواست - سکندر بدو گفت کای کامگار
اگر کام دل خواهی آرام دار - سکندر بیامد ز جای نشست
برین عهد بگرفت دستش به دست - سکندر بران بیشه بنهاد رخت
که آب روان بود و جای درخت - سکندر بیامد به پرده سرای
سپاهش برفتند یک سر ز جای - سکندر بیامد به نزدیک شاه
پرستنده برخاست از بارگاه - سکندر خروشید کای مرد تیز
همی جنگ رای آیدت گر گریز - سکندر نخواهد شد از گنج سیر
وگر آسمان اندر آرد به زیر - سکندر بدو گفت کای شهریار
چرا سست گشتی بدین مایه کار - سکندر به اسپ اندر آورد پای
به دستوری بازگشتن به جای - سکندر منم وان زمان من بدم
به خوبی بسی داستانها زدم - که لشکرگه نامور شاه بود
سکندر که با بخت همراه بود - سکندر چو گفتار ایشان شنید
به رخساره شد چون گل شنبلید - نوشتند پس نامهیی بخردان
به نزد سکندر سر موبدان - سکندر فرستاده و نامه دید
بیآزاری و رامشی برگزید - سکندر چو روی برهمن بدید
بران گونه آواز ایشان شنید - سکندر بپرسیدش از خواب و خورد
از آسایش روز ننگ و نبرد - سکندر بپرسید که کاندر جهان
فزون آشکارا بود گر نهان - شگفت اندر ایشان سکندر بماند
ز دریا همی نام یزدان بخواند - سکندر یکی تیز کشتی بجست
که آن را ببیند به دیده درست - سپاه سکندر همی خیره ماند
همی هرکسی نام یزدان بخواند - به سوی سکندر نهادند سر
بکشتند بسیار پرخاشخر - چو شب گشت بشنید آواز گرگ
سکندر بپوشید خفتان و ترگ - سکندر چو آن پاسخ نامه دید
خردمند و بینادلی برگزید - چو از نرمپایان فراوان بماند
سکندر برآسود و لشکر براند - سکندر ز منزل سپه برگرفت
ز کار زنان مانده اندر شگفت - سکندر بپرسید و بنواختشان
براندازه بر پایگه ساختشان - چو آمد سکندر به شهر هروم
زنان پیش رفتند ز آباد بوم - بپرسید ازیشان سکندر که راه
کدامست و چون راند باید سپاه - سکندر بپذرفت و بنواختشان
بران خرمی جایگه ساختشان - سکندر بفرمود تا لشکرش
یکی تیرباران کنند ازبرش - سکندر برآمد بران کوهسر
نظاره بران مرد با سیم و زر - سکندر بپرسید از سرکشان
که ایدر چه دارد شگفتی نشان - به فرمان به پیش سکندر شدند
دو تا گشته و دست بر سر شدند - سکندر بیامد به فرمان اوی
دل و جان سپرده به پیمان اوی - سکندر سوی روشنایی رسید
یکی بر شد کوه رخشنده دید - سکندر چو بشنید شد سوی کوه
به دیدار بر تیغ شد بیگروه - چو بر کوه روی سکندر بدید
چو رعد خروشان فغان برکشید - سکندر بیامد نگه کرد کوه
بیاورد زان فیلسوفان گروه - ز گیتی به پیش سکندر شدند
بدان کار بایسته یاور شدند - سکندر بماند اندر ایشان شگفت
غمی گشت و اندیشهها برگرفت - سکندر بترسید و برگشت زود
به لشکرگه آمد به کردار دود - چو خورشید بر تیغ گنبد رسید
سکندر ز بالا خروشی شنید - که چندین سکندر چه پوید به دهر
که برداشت از نیکویهایش بهر - سکندر ز دیده ببارید خون
دلش گشت پر درد از رهنمون - سکندر دل از مردمان شاد کرد
ز راه بیابان تن آزاد کرد - سکندر بشد با سواران روم
همان نامداران آن مرز و بوم - فرستادهی شاه را پیش خواند
سکندر فراوان سخنها براند - چو ملاح روی سکندر بدید
سبک زورقی بادبان برکشید - فرستاده گفت ای سپهدار چین
کسی چون سکندر مدان بر زمین - سکندر بدو گفت پوزش مکن
مران پیش فغفور زین در سخن - سکندر بیامد ترنجی به دست
ز ایوان سالار چین نیممست - سکندر به نزدیک فغفور شد
از اندیشهی بد دلش دور شد - سکندر بشد چون فرستادهیی
گزین کرد بینادل آزادهیی - سکندر به رخ رنگ تشویر خورد
ز گفتار او بر جگر تیر خورد - پذیره فرستاد چندی سپاه
سکندر گرازان بیامد به راه - فرستاده شد با سکندر به راه
گمانی که بردی که اویست شاه - سکندر بپرسید و بنواختشان
بر تخت نزدیک بنشاختشان - سکندر برو آفرین کرد و گفت
که با تو همیشه خرد باد جفت - سکندر سبک پرسش اندر گرفت
که ایدر چه بینید چیزی شگفت - شب آمد بران دشت سندی نماند
سکندر سپاه از پساندر براند - سکندر بریشان نیاورد مهر
بران خستگان هیچ ننمود چهر - سکندر بدان گوش ور گفت رو
بیاور کسی تا چه بینیم نو - سکندر سپه را به بابل کشید
ز گرد سپه شد هوا ناپدید - چو دیدند گردنکشان زان نشان
ببردند پیش سکندر کشان - سکندر نگه کرد زو خیره ماند
بروبر همی نام یزدان بخواند - سکندر چو پاسخ بران گونه یافت
به اندیشه و رای دیگر شتافت - همان شب سکندر به بابل رسید
مهان را به دیدار خود شاد دید - سکندر چو بشنید زان شد غمی
به رای و به مغزش درآمد کمی - که خاک سکندر به اسکندریست
کجا کرده بد روزگاری که زیست - سکندر چو از لشکر آگاه شد
بدانست کش روز کوتاه شد - اگر بشنوید آنچ گویم درست
سکندر در آن خاک ریزد که رست - چو آمد سکندر به اسکندری
جهان را دگرگونه شد داوری - چنین است رسم سرای کهن
سکندر شد و ماند ایدر سخن - سکندر چو نومید گشت از جهان
بیفگند رایی میان مهان - پس از روزگار سکندر جهان
چه گوید کرا بود تخت مهان - سکندر سگالید زینگونه رای
که تا روم آباد ماند به جای - سکندر که آمد برین روزگار
بکشت آنک بد در جهان شهریار - نخست از ری آمد سپاه اندکی
که شد با سپاه سکندر یکی - سدیگر سکندر که آمد ز روم
به ایران و ویران شد این مرز وبوم - که ما تا سکندر بشد زین جهان
ز ایرانیانیم خسته نهان - چنین تابگاه سکندر رسید
ز شاهان هر آنکس که آن گاه دید - مر آن را سکندر همه پاره کرد
ز بی دانشی کار یکباره کرد