«ایرج» در غزلستان
- فردوسی
- «ایرج» در شاهنامه فردوسی
- از ایشان چو نوبت به ایرج رسید
مر او را پدر شاه ایران گزید - چو ایران و دشت یلان و یمن
به ایرج دهد روم و خاور به من - فراز آورم لشگر گرزدار
از ایران و ایرج برآرم دمار - نگه کرد پس ایرج نامور
برآن مهربان پاک فرخ پدر - نهادند بر نامه بر مهر شاه
ز ایوان بر ایرج گزین کرد راه - که چندان کجا راه بگذاشتند
یکی چشم از ایرج نه برداشتند - به ایرج نگه کرد یکسر سپاه
که او بد سزاوار تخت و کلاه - سپاه پراگنده شد جفت جفت
همه نام ایرج بد اندر نهفت - چو از خیمه ایرج به ره بنگرید
پر از مهر دل پیش ایشان دوید - چو از تور بشنید ایرج سخن
یکی پاکتر پاسخ افگند بن - نیامدش گفتار ایرج پسند
نبد راستی نزد او ارجمند - بزد بر سر خسرو تاجدار
ازو خواست ایرج به جان زینهار - به تابوت زر اندرون پرنیان
نهاده سر ایرج اندر میان - ز تابوت چون پرنیان برکشید
سر ایرج آمد بریده پدید - سپه داغ دل شاه با های و هوی
سوی باغ ایرج نهادند روی - نهاده سر ایرج اندر کنار
سر خویشتن کرد زی کردگار - که از تخم ایرج یکی نامور
بیاید برین کین ببندد کمر - برآمد برین نیز یک چندگاه
شبستان ایرج نگه کرد شاه - که ایرج برو مهر بسیار داشت
قضا را کنیزک ازو بار داشت - مر آن ماهرخ را ز سر تا به پای
تو گفتی مگر ایرجستی به جای - بدو گفت موبد که ای تاجور
یکی شادکن دل به ایرج نگر - جهانبخش را لب پر از خنده شد
تو گفتی مگر ایرجش زنده شد - کنون چون ز ایرج بپرداختید
به کین منوچهر بر ساختید - درختی که از کین ایرج برست
به خون برگ و بارش بخواهیم شست - اگر بر منوچهرتان مهر خاست
تن ایرج نامورتان کجاست - دلیران یکایک چو شیر ژیان
همه بسته بر کین ایرج میان - اگر دختر آمد ز ایرج نژاد
ترا تیغ و کوپال و جوشن که داد - که داند که ایرج نیای منست
فریدون فرخ گوای منست - چنان چون سر ایرج شهریار
به تابوت زر اندر افگند خوار - بجستم ز سلم و ز تور سترگ
همان کین ایرج نیای بزرگ - فریدون نهاد این کله بر سرم
که بر کین ایرج زمین بسپرم - نه از تخم ایرج جهان پاک شد
نه زهر گزاینده تریاک شد - گر این کینه از ایرج آمد پدید
منوچهر سرتاسر آن کین کشید - بر و بوم ما بود هنگام شاه
نکردی بران مرز ایرج نگاه - همان بخش ایرج ز ایران زمین
بداد آفریدون و کرد آفرین - و گر همچنان چون فریدون گرد
به تور و به سلم و به ایرج سپرد - ز تور اندر آمد نخستین ستم
که شاهی چو ایرج شد از تخت کم - گر از تور بر ایرج نیکبخت
بد آمد پدید از پی تاج و تخت - از ایرج که بر بیگنه کشته شد
ز مغز بزرگان خرد گشته شد - اگر تور را دل نگشتی دژم
ز گیتی به ایرج نکردی ستم - شنیدی که با ایرج کم سخن
به آغاز کینه چه افگند بن - پر از درد ایران پر از داغ شاه
که با سوک ایرج نتابید ماه - چو صیاع فرزانه شاه یمن
دگر شیر دل ایرج پیل تن - من از تخمهی ایرج پاک زاد
وی از تخمهی تور جادو نژاد - همه ایرجی زاده و پهلوی
نه افراسیابی و نه یبغوی - گر این کین ایرج به دست از نخست
منوچهر کرد آن به مردی درست - فریدون نه پیداست اندر جهان
همان ایرج و سلم و تور از مهان - کزین باره از کین ایرج سخن
نرانیم و از روزگار کهن - بدان تا چو فرزند قیصر نژاد
بود کین ایرج نیارد بیاد - دگر هرچ هستند ایرج نژاد
که آیین و فر فریدون نهاد - فریدون چو ایران بایرج سپرد
ز روم و ز چین نام مردی ببرد - بدانگه که ایران به ایرج رسید
کزان نامداران وی آمد پدید - چو ایرج بشد زو بماند این سه چیز
همان شاد بد زو منوچهر نیز - همان ایرج پاک دین رابکشت
برو گردش آسمان شد درشت