«سرکش» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «سرکش» در غزلیات حافظ شیرازی
- سرکش مشو که چون شمع از غیرتت بسوزد
دلبر که در کف او موم است سنگ خارا - پیش رفتار تو پا برنگرفت از خجلت
سرو سرکش که به ناز از قد و قامت برخاست - این سرکشی که کنگره کاخ وصل راست
سرها بر آستانه او خاک در شود - سمند دولت اگر چند سرکشیده رود
ز همرهان به سر تازیانه یاد آرید - چنین که در دل من داغ زلف سرکش توست
بنفشه زار شود تربتم چو درگذرم - بی زلف سرکشش سر سودایی از ملال
همچون بنفشه بر سر زانو نهاده ایم - حافظ در این کمند سر سرکشان بسیست
سودای کج مپز که نباشد مجال تو - ای بخت سرکش تنگش به بر کش
گه جام زر کش گه لعل دلخواه - آن روز دیده بودم این فتنه ها که برخاست
کز سرکشی زمانی با ما نمی نشستی - به سرکشی خود ای سرو جویبار مناز
که گر بدو رسی از شرم سر فروداری - تو بدین نازکی و سرکشی ای شمع چگل
لایق بندگی خواجه جلال الدینی - سعدی شیرازی
- «سرکش» در غزلیات سعدی شیرازی
- برگشت یار سرکشم بگذاشت عیش ناخوشم
چون مجمری پرآتشم کز سر دخانم می رود - بر خسته نبخشاید آن سرکش سنگین دل
باشد که چو بازآید بر کشته ببخشاید - تو با این لطف طبع و دلربایی
چنین سنگین دل و سرکش چرایی - کس نیارد که کند جور در اقبال اتابک
تو چنین سرکش و بیچاره کش از خیل کدامی - چرا به سرکشی از من عنان بگردانی
مکن که بیخودم اندر جهان بگردانی - مولوی
- «سرکش» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- بوی دم مقبلان چو گل خوش باشد
بدبخت چو خار تیز و سرکش باشد - معشوقه‌ی ما خوش است بیخوش نشود
آن سر دارد که هیچ سرکش نشود - تا سر نشود یقین که سرکش نشود
وان دلبر برگزیده سرکش نشود - سرویکه ز باغ پاکبازان باشد
هم سرکش و هم سرخوش و نازان باشد - گر سر کشد او ز سرکشان میرسدش
کاندر سر او غرور بازان باشد - مرغی که ز باغ پاکبازان باشد
هم سرکش و هم سرخوش و شادان باشد - گر سر بکشد ز سرکشان میرسدش
کاندر سر او غرور بازان باشد - با سرکشی عشق اگر سرد آرم
بالله به سوگند که بس سر دارم - هرگاه که خوشدلی سر از ما بکشد
رامش کند آن زلف خوش سرکش تو - فردوسی
- «سرکش» در شاهنامه فردوسی
- چهارم که خوانند اهتو خوشی
همان دست‌ورزان اباسرکشی - پذیره شدندش همه سرکشان
که بودند در پادشاهی نشان - سر سرکشان گشت پرگرد و خاک
همه دیده پر خون همه جامه چاک - نشست تو بر تخت شاهنشهی
همت سرکشی باد و هم فرهی - که پیش آمدندم همان سرکشان
پس پشت هر یک درفشی کشان - برو سرکشان آفرین خواندند
سوی شاه با او همی راندند - بر ایرانیان بر نگهدار کرد
سر سرکشان پر ز تیمار کرد - عنان را بتابید با سرکشان
بدان سو که بود از تهمتن نشان - سران را ز زخمش به خاک آورید
سر سرکشان زیر پی گسترید - بگفت آنک شمشیر بار آورد
سر سرکشان در کنار آورد - همان شاه با نامور سرکشان
ز رستم چو دیدند یک یک نشان - دو بهره ز توران سپه کشته شد
سرسرکشان پاک برگشته شد - به درگاه کاووس شاه آمدند
وزان سرکشیدن به راه آمدند - چنین گفت رستم بدان سرکشان
بدان گرزداران مردم‌کشان - ز هر سو فرستاد بی‌مر سپاه
بدان سرکشان تا بگیرند راه - چو آگاهی آمد پذیره شدند
همه سرکشان با تبیره شدند - به یاران چنین گفت کای سرکشان
که خواهد که گردد به گیتی نشان - یکی با سیاوش نبرد آورد
سر سرکشان زیر گرد آورد - گر ایدونک رایت نبرد منست
سر سرکشان زیر گرد منست - خود و سرکشان سوی ایران کشید
رخ از خون دیده شده ناپدید - فرامرز نشگفت اگر سرکش است
که پولاد را دل پر از آتش است - برآویخت با سرکش افراسیاب
به پیگار خون رفت چون رود آب - بدو گفت گیو ای سر سرکشان
ز فر بزرگی چه داری نشان - هزارید و من نامور یک دلیر
سر سرکشان اندر آرم به زیر - سبک شد عنان وگران شد رکیب
سر سرکشان خیره گشت از نهیب - خود و سرکشان سوی جیحون کشید
همی دامن از چشم در خون کشید - جهان سر به سر گفتی از آتش است
هوا دام آهرمن سرکش است - ازان نامور خسرو سرکشان
چنین بود در پادشاهی نشان - چو آمد بر سرکشان طوس نرم
سخن گفت ازان راه بی‌آب و گرم - وزان پس چنین گفت با سرکشان
که ای نامداران گردنکشان - بدانگه کجا کشته شد پور طوس
سر سرکشان خیره گشت از فسوس - نیازم بکین و نجویم نبرد
نیارم سر سرکشان زیر گرد - سر سرکشان رستم تاج بخش
بفرمود تا برنشیند برخش - ز خاک پی رخش بر سرکشان
پدید آمد از دور پیدا نشان - سرانشان بخنجر ببرید پست
بفتراک شبرنگ سرکش ببست - جهاندار محمود کاندر نبرد
سر سرکشان اندر آرد بگرد - ازان نامور خسرو سرکشان
چنین بود در پادشاهی نشان - نشسته همه خلخ و سرکشان
همی سرفرازان و گردنکشان - که این مرد کز وی تو دادی نشان
یکی نامداریست از سرکشان - چنین گفت گشتاسپ با سرکشان
کزین کس نباید که دارد نشان - به گشتاسپ گفت ای نبرده سوار
سر سرکشان افسر کارزار - دگر دست لشکرش را همچنان
برآراست از شیر دل سرکشان - همی دوختشان سینه‌ها باز پشت
چنان تا همه سرکشان را بکشت - از ایرانیان کشته بد سی‌هزار
ازان هفتصد سرکش و نامدار - همه سرکشانشان پیاده شدند
به پیش گو اسفندیار آمدند - یکی سرکشی بود نامش گرزم
گوی نامجو آزموده به رزم - به گفتار این دیو ناسازگار
چنین سرکشیدید از کارزار - سپیده چو از کوه سر برکشید
شب آن چادر شعر در سرکشید - چو خور چادر زرد بر سرکشید
ببد باختر چون گل شنبلید - بران‌سان دو لشکر بهم برشکست
که از تیر بر سرکشان ابر بست - سیم بهره را گفت از سرکشان
که باید که یابید زیشان نشان - چه نامه بخوانی بنه بر نشان
بدین بارگاه آی با سرکشان - اگر تند یابمش هم زان نشان
نخواهم ز زابلستان سرکشان - بریزیم ناخوب و ناخوش بود
نه آیین شاهان سرکش بود - فرود آمد از باره اسفندیار
نهاد آن سر سرکشان برکنار - به آواز گفت ای سر سرکشان
ز برگشتن بختت آمد نشان - که گر مست شد بنده از بیهشی
نمود اندران بیهشی سرکشی - برآوردگه بر سواری نماند
وزان سرکشان نامداری نماند - قدح هم چنان نامداری به دست
همه سرکشان از می جام مست - سکندر بپرسید از سرکشان
که ایدر چه دارد شگفتی نشان - دگر گفت کردار تو بادگشت
سر سرکشان از تو آزاد گشت - بزرگان که از تخم آرش بدند
دلیر و سبکسار و سرکش بدند - یکی دیگر افگن برین هم نشان
دروغ از گناهست بر سرکشان - ازو مرده و زنده جایی نشان
نیامد به ایران بدان سرکشان - فرستاد هم در زمان رهنمون
سوی شورستان سرکشی بر هیون - چنین گفت بهرام کای سرکشان
ز نیک و بد روز دیده نشان - که من سرکشی‌ام ز ایران سپاه
چو شب تیره شد بازماندم ز شاه - به یاران چنین گفت کای سرکشان
شنیده ز تخت بزرگی نشان - همی کرد بازی بدان همنشان
وزو پر ز خون دیده‌ی سرکشان - همه گردن سرکشان گشت نرم
زبان چرب و دلها پر از خون گرم - که گیتی سراسر به فرمان تست
سر سرکشان زیر پیمان تست - دل زیردستان به ما شاد باد
سر سرکشان از غم آزاد باد - چنین گفت با سرکشان سوفزای
که امروز ما را جزین نیست رای - چنین گفت باسرکشان غاتفر
که مارا بدآمد ز اختر به سر - همین درج با قفل و مهر و نشان
ببینند بیدار دل سرکشان - چنین گفت خسرو که ای سرکشان
ز بهرام چوبین که دارد نشان - من از تخمه‌ی نامور آرشم
چو جنگ آورم آتش سرکشم - به پیروزی اندر چنین کش شدی
وز اندیشه گنج سرکش شدی - ازان پس چنین گفت با سرکشان
که این روسپی زاده‌ی بدنشان - گزین کرد زان سرکشان مرد چند
که باشند برنیک وبد یارمند - سپهبد بپرسید زان سرکشان
که آمد زخویشان شما را نشان - بر آشوبد این سرکش آرام تو
ازان پس نباشد بجز کام تو - نبرداشتند از کسی سرکشی
بلندی و تندی و بی‌دانشی - من و گرز و چوبینه بدنشان
شما رزم سازید با سرکشان - که امروز من دیدم ای سرکشان
ز پیروزی و شهریاری نشان - به چین مهتری بود حسنوی نام
دگر سرکشی بود ز نگوی نام - همه سرکشان آفرین خواندند
بران نامه برگوهر افشاندند - بدان سرکشان گفت بیدار بید
همه در پناه جهاندار بید - یکی نیمه زو اندر آتش بدی
دگر پیش گردان سرکش بدی - همی آفرین خواند سرکش برود
شهنشاه را داد چندی درود - ز سرکش چو بشنید دربان شاه
ز رامشگر ساده بربست راه - به سرکش چنین گفت کای بد هنر
تو چون حنظلی بار بد چون شکر - به آواز او شاد می درکشید
همان جام یاقوت بر سرکشید - اگر با تو او را برابر کند
تو را بر سر سرکش افسر کند - چوبشنید سرکش دلش تیره شد
به زخم سرود اندرو خیره شد - که ای نامور پر هنر سرکشان
ز بیشی چه جویید چندین نشان - ز رامشگران سرکش ور بار بد
که هرگز نگشتی به آواز بد - برما فرست آنک پیچیده‌اند
همه سرکشی رابسیچیده‌اند - پیامیست کان تیغ بار آورد
سر سرکشان در کنار آورد - کمان رابه بازو همی‌درکشید
گهی در بروگاه بر سرکشید - چو بهرام چوبینه آمد پدید
ز فرمان دیهیم ما سرکشید - بدست یکی زاغ سرکشته شد
به من بر چنین روز برگشته شد