زن، زندگی، آزادی
«گشتاسپ» در غزلستان
- فردوسی
- «گشتاسپ» در شاهنامه فردوسی
- به گشتاسپ گفت ای پسر گوش دار
که تندی نه خوب آید از شهریار - یکی نام گشتاسپ و دیگر زریر
که زیر آوریدی سر نره شیر - ببینید گفت این که گشتاسپ کرد
دلم کرد پر درد و سر پر ز گرد - بدیشان بدی جان لهراسپ شاد
وزیشان نکردی ز گشتاسپ یاد - که گشتاسپ را سر پر از باد بود
وزان کار لهراسپ ناشاد بود - چنین تا برآمد برین روزگار
پر از درد گشتاسپ از شهریار - چو گشتاسپ می‌خورد برپای خاست
چنین گفت کای شاه با داد و راست - ز لشکر هر آنکس که بد پیشرو
ورا خواندی شاه گشتاسپ گو - چنین گفت زیشان یکی نامور
به گشتاسپ کای گرد زرین کمر - بدو گفت گشتاسپ کای نامجوی
ندارم به پیش پدر آبروی - همی رفت گشتاسپ پرتاب و خشم
دل پر ز کین و پر از آب چشم - ورا گفت گشتاسپ کای شهریار
منم بر درت بر یکی پیشکار - چو بنهاد گشتاسپ گوش اندر آن
چنین گفت با نامور مهتران - همی ریخت زان درد گشتاسپ خون
همی گفت هرگونه با رهنمون - چو گشتاسپ را دید گریان برفت
پیاده بدو روی بنهاد تفت - زریر و همه بخردان را بخواند
ز گشتاسپ چندی سخنها براند - چو گشتاسپ فرزند کس را نبود
نه هرگز کس از نامداران شنود - به گشتاسپ ده زین جهان کشوری
بنه بر سرش نامدار افسری - نکوهش از آن بهر لهراسپ بود
غم و رنج تن بهر گشتاسپ بود - پدر چون ز گشتاسپ آگاه شد
بپیچید و شادیش کوتاه شد - خردمند چون روی گشتاسپ دید
پذیره شد و جایگاهش گزید - برو آفرین کرد گشتاسپ و گفت
که با جان پاکت خرد باد جفت - چنین گفت گشتاسپ با ساروان
که این مرد بیدار و روشن روان - ز هیشوی بشنید گشتاسپ گفت
که از تو مرا نیست چیزی نهفت - به دکانش بنشست گشتاسپ دیر
شد آن پیشه‌کار از نشستنش سیر - چو گشتاسپ آمد بدان شارستان
همی جست جای یکی کارستان - به گشتاسپ دادند پتکی گران
برو انجمن گشته آهنگران - چو بشنید گشتاسپ دل پر ز درد
ز دیوان بیامد دو رخساره زرد - نه پتک و نه آتش نه سندان نه دم
چو بشنید گشتاسپ زان شد دژم - چو بشنید گشتاسپ غمگین برفت
ره ساربانان قیصر گرفت - چو گشتاسپ نزدیک دریا رسید
پیاده شد و باژ خواهش بدید - بدو گفت گشتاسپ کای نامجوی
نژاد تو از کیست با من بگوی - چو بشنید گشتاسپ برداشت پای
همی رفت با نامور کدخدای - همی بود گشتاسپ دل مستمند
خروشان و جوشان ز چرخ بلند - خردمند مهتر به گشتاسپ گفت
که چندین چه باشی تو اندر نهفت - چو بشنید گشتاسپ با او برفت
به ایوان قیصر خرامید تفت - چو از دور گشتاسپ را دید گفت
که آن خواب سر برکشید از نهفت - برآسود گشتاسپ و چیزی بخورد
بیامد به نزد کتایون چو گرد - چو بشنید قیصر بر آن برنهاد
که دخت گرامی به گشتاسپ داد - چو گشتاسپ هیشوی را دوست کرد
به دانش ورا چون تن و پوست کرد - چو گشتاسپ آن دید خیره بماند
جهان‌آفرین را فراوان بخواند - چنان شد که گشتاسپ با کدخدای
یکی شد به خورد و به آرام و رای - برفتند ز ایوان قیصر به درد
کتایون و گشتاسپ با باد سرد - چو آن دید گشتاسپ کرد آفرین
بران نامور مهتر پاک‌دین - همه کار گشتاسپ نخچیر بود
همه ساله با ترکش و تیر بود - بدو گفت گشتاسپ کری رواست
چه گویند و این بیشه اکنون کجاست - بدو گفت گشتاسپ کان تیغ سلم
بیارید و اسپس سرافراز گرم - ز نخچیر گشتاسپ زانسو کشید
نگه کرد هیشوی و اورا بدید - ز کار کتایون خود آگاه بود
که با نیو گشتاسپ همراه بود - چو گشتاسپ آن هدیه‌ها بنگرید
همان اسپ و تیغ از میان برگزید - چو گشتاسپ تنگ آمد این هر دو مرد
پیاده ببودند ز اسپ نبرد - بپوشید گشتاسپ خفتان چو گرد
به زیر اندر آورد اسپ نبرد - چو رخ لعل گشت از می لعل فام
به گشتاسپ هیشوی گفت ای همام - بدو گفت گشتاسپ کای نیک رای
به روم اندرون نیست بیم از خدای - به گشتاسپ بنمود به انگشت راست
که آن اژدها را نشیمن کجاست - بدو گفت گشتاسپ کای ماهروی
سمن خد و سیمین‌بر و مشکبوی - چو گشتاسپ نزدیک آن بیشه شد
دل رزمسازش پر اندیشه شد - چو گشتاسپ آن اژدها را بدید
کمان را به زه کرد و اندر کشید - سخنشان ز گشتاسپ بود و ز گرگ
که زارا سوار دلیر و سترگ - چو گشتاسپ آمد پیاده پدید
پر از خون و رخ چون گل شنبلید - چو گشتاسپ برخاست از بامداد
سر پرخرد سوی قیصر نهاد - به گشتاسپ گفت ای نشسته دژم
چه داری ز اندیشه دل را به غم - بدو گفت گشتاسپ کای خوب چهر
ز قیصر مرا کی بود داد و مهر - بشد اهرن و هرچ گشتاسپ خواست
بیاورد چون کارها گشت راست - چو آن دید گشتاسپ برخاست و گفت
که اکنون هنرها نشاید نهفت - همی گفت لهراسپ و فرخ زریر
شدند از تن و جان گشتاسپ سیر - بخواندند گشتاسپ را پیش اوی
بپیچید جان بداندیش اوی - به گشتاسپ گفتند کی نره شیر
که چون تو نزاید ز مادر دلیر - به گشتاسپ گفت ای نبرده سوار
سر سرکشان افسر کارزار - چنین گفت گشتاسپ با سرکشان
کزین کس نباید که دارد نشان - بدو گفت گشتاسپ کین جست و جوی
چرا باید و چیست این گفت و گوی - سرافراز قیصر به گشتاسپ گفت
که اکنون جدا کن سپاه از نهفت - بدو گفت گشتاسپ کاین سرد گشت
سخنها ز اندازه اندر گذشت - چو گشتاسپ الیاس را دید گفت
که اکنون هنرها نباید نهفت - ازان لشکر الیاس بگشاد شست
که گشتاسپ را برکند کار پست - بزد نیزه گشتاسپ بر جوشنش
بخست آن زمان کارزاری تنش - چو رومی پس‌اندر هم‌آواز شد
چو گشتاسپ زان جایگه باز شد - بجنبید گشتاسپ از پیش صف
یکی باره زیر اژدهایی به کف - چو گشتاسپ بشنید پاسخ نداد
تو گفتی ز ایران نیامدش یاد - به کاخ اندرون بود قیصر دژم
چو قالوس و گشتاسپ با او بهم - چو قیصر شنید این سخن بار داد
ازان آمدن گشت گشتاسپ شاد - فرستاده نزدیک گشتاسپ برد
یکایک به گنجور او برشمرد - زریر خجسته به گشتاسپ گفت
که بادی همه ساله با بخت جفت - وزان جایگه شد سوی روم باز
چو گشتاسپ شد سوی راه دراز - چو گشتاسپ تخت پدر دید شاد
نشست از برش تاج بر سر نهاد - چو برخاست قیصر به گشتاسپ گفت
که پاسخ چرا ماندی در نهفت - چو بشنید لهراسپ کامد زریر
برادرش گشتاسپ آن نره شیر - چو گشتاسپ دید آن دلارای کام
فرستاد نزدیک قیصر پیام - بدو گفت گشتاسپ من پیش ازین
ببودم بر شاه ایران زمین - فرود آمد از باره گشتاسپ زود
بدو آفرین کرد و زاری نمود - چو گشتاسپ را دید بر تخت عاج
نهاده به سر بر ز پیروزه تاج - چو بشنید گشتاسپ گفتار اوی
نشست از بر باره‌ی راه جوی - بدو گفت گشتاسپ کای شهریار
ابی تو مبیناد کس روزگار - بدانست قیصر که گشتاسپ اوست
فروزنده‌ی جان لهراسپ اوست - چو لشکر بدیدند گشتاسپ را
سرافرازتر پور لهراسپ را - ز گشتاسپ و ارجاسپ بیتی هزار
بگفتم سرآمد مرا روزگار - چو گشتاسپ را داد لهراسپ تخت
فرود آمد از تخت و بربست رخت - چو گشتاسپ بر شد به تخت پدر
که هم فر او داشت و بخت پدر - در ایوان گشتاسپ بر سوی کاخ
درختی گشن بود بسیار شاخ - پس آزاده گشتاسپ برشد به گاه
فرستاد هرسو به کشور سپاه - نبشتی بر زاد سرو سهی
که پذرفت گشتاسپ دین بهی - پذیرفت گشتاسپ گفتا که نیز
نفرمایمش دادن این باژ چیز - مگر پورلهراسپ گشتاسپ شاه
که آرد همی سوی ترکان سپاه - که گشتاسپ خوانندش ایرانیان
ببست او یکی کشتی بر میان - سوی گرد گشتاسپ شاه زمین
سزاوار گاه کیان به آفرین - بخواند آن زمان پیر جاماسپ را
کجا راهبر بود گشتاسپ را - که پاسخ کنم جادو ارجاسپ را
پسند آمد این شاه گشتاسپ را - سوی شاه برد و برو بر بخواند
جهانجوی گشتاسپ خیره بماند - پس شاه لهراسپ گشتاسپ شاه
نگهبان گیتی سزاوار گاه - چو آگاهی آمد به گشتاسپ شاه
که سالار چین جملگی با سپاه - دگر روز گشتاسپ با موبدان
ردان و بزرگان و اسپهبدان - ازین سان همی رفت گشتاسپ شاه
ز کشور به کشور همی شد سپاه - بخواند او گرانمایه جاماسپ را
کجا رهنمون بود گشتاسپ را - نیامد خوش آن پیر جاماسپ را
به روی دژم گفت گشتاسپ را - چو اندر میان بیند ارجاسپ را
ستایش کند شاه گشتاسپ را - پس آزاده گشتاسپ شاه دلیر
سپهبدش را خواند فرخ زریر - به زین بر نشستند هر دو سپاه
همی دید زان کوه گشتاسپ شاه - بکردند گردان گشتاسپ شاه
بسی نامداران لشکر تباه - چو گشتاسپ از کوه سر بنگرید
مر او را بدان رزمگه بر ندید - همی گفت گشتاسپ کای شهریار
چراغ دلت را بکشتند زار - ترا تا سپه داد لهراسپ شاه
و گشتاسپ را داد تخت و کلاه - به هرجا کجا شهریاران بدند
ازان کار گشتاسپ آگه شدند - بدانید گفتا که گشتاسپ شاه
سوی نیمروز او سپردست راه - ندید اندرون شاه گشتاسپ را
پرستنده‌یی دید و لهراسپ را - برآمد برین میهمانی دو سال
همی خورد گشتاسپ با پور زال - از ایوان گشتاسپ باید که دود
زبانه برآرد به چرخ کبود - که این نامور شاه لهراسپ است
که پورش جهاندار گشتاسپ است - کنون پشت گشتاسپ زو شد تهی
بپیچد ز دیهیم شاهنشهی - چو بشنید ارجاسپ کامد سپاه
جهاندار گشتاسپ با تاج و گاه - زنی بود گشتاسپ را هوشمند
خردمند وز بد زبانش به بند - جهاندار گشتاسپ در قلبگاه
همی کرد هر سو به لشکر نگاه - چنین تا به نزدیک گشتاسپ شد
به آگاهی درد لهراسپ شد - پسر بود گشتاسپ را سی و هشت
دلیران کوه و سواران دشت - بدو گفت گشتاسپ کین غم چراست
به یک تاختن درد و ماتم چراست - چو بشنید گشتاسپ شد پر ز درد
ز مژگان ببارید خوناب زرد - چو گشتاسپ دید آن سپه بر درش
سواران جنگاور از کشورش - جهاندار گشتاسپ و یکسر سپاه
سوی کوه رفتند ز آوردگاه - بدو گفت گشتاسپ کای راست‌گوی
بجز راستی نیست ایچ آرزوی - سرانجام گشتاسپ بنمود پشت
بدانگه که شد روزگارش درشت - که بر گرد آن کوه یک راه بود
وزان راه گشتاسپ آگاه بود - که بر من ز گشتاسپ بیداد بود
ز گفت گرزم اهرمن شاد بود - براندیش کان پیر لهراسپ را
پرستنده و باب گشتاسپ را - برآهیخت شمشیر و اندر نهاد
همی کرد از رزم گشتاسپ یاد - ورا راهبر پیش جاماسپ بود
که دستور فرخنده گشتاسپ بود - وزانجا بیامد بدان جایگاه
کجا شاه گشتاسپ گم کرد راه - همان شب خبر نزد ارجاسپ شد
که فرزند نزدیک گشتاسپ شد - به قلب اندرون شاه گشتاسپ بود
روانش پر از کین لهراسپ بود - یکی هفته بر پیش یزدان پاک
همی بود گشتاسپ با درد و باک - برو آفرین کرد گشتاسپ و گفت
که با تو روان و خرد باد جفت - بدو گفت گشتاسپ کای زورمند
تو شادانی و خواهرانت به بند - یکی جام زرین به کف برگرفت
ز گشتاسپ آنگه سخن در برگرفت - ز ایران و گشتاسپ و اسفندیار
چه آگاهی است ای گو نامدار - ز گشتاسپ آن مرد بیدادگر
مبیناد چون او کلاه و کمر - غو دیده باید که از دیدگاه
کانوشه سر و تاج گشتاسپ شاه - همی پاسبان برخروشید سخت
که گشتاسپ شاهست و پیروز بخت - ازو جاودان کام گشتاسپ شاد
به مینو همه یاد لهراسپ باد - فلک روشن از تاج گشتاسپ باد
زمین گلشن شاه لهراسپ باد - چو گشتاسپ بشنید رامش گزید
به آواز او جام می درکشید - بیاراست گشتاسپ ایوان و تخت
دلش گشت خرم بدان نیک‌بخت - بپرسید گشتاسپ از هفتخوان
پدر را پسر گفت نامه بخوان - بشد پیش گشتاسپ اسفندیار
همی بود به آرامش و میگسار - سیم روز گشتاسپ آگاه شد
که فرزند جوینده‌ی گاه شد - ز تن باز کردم سر ارجاسپ را
برافراختم نام گشتاسپ را - بدو گفت گشتاسپ تندی مکن
بلندی بیابی نژندی مکن - به شاهی ز گشتاسپ نارد سخن
که او تاج نو دارد و ما کهن - اگر عهد شاهان نباشد درست
نباید ز گشتاسپ منشور جست - چو او شهر ایران به گشتاسپ داد
نیامد ترا هیچ زان تخت یاد - چو گشتاسپ شه نیست یک نامدار
به رزم و به بزم و به رای و شکار - نژاد من از تخم گشتاسپست
که گشتاسپ از تخم لهراسپست - که تا شاه گشتاسپ را داد تخت
میان بسته دارم به مردی و بخت - خنک شاه گشتاسپ آن نامدار
کجا پور دارد چو اسفندیار - به مردی ترا تاج بر سر نهم
سپاسی به گشتاسپ زین بر نهم - هم از بند او بد شود نام من
بد آید ز گشتاسپ انجام من - گر ایدونک گشتاسپ از روی بخت
نیابد همی سیری از تاج و تخت - بماند به گیتی ز من نام بد
به گشتاسپ بادا سرانجام بد - مرا چند گویی گنهکار شو
ز گفتار گشتاسپ بیزار شو - کنون مایه‌دار تو گشتاسپ است
به پیش وی اندر چو جاماسپ است - ز باره به آغوش بردارمش
به شاهی ز گشتاسپ بگذارمش - سبک باز با او ببندم کمر
وز ایدر نهم سوی گشتاسپ سر - که مه تاج بادا و مه تخت شاه
مه گشتاسپ و جاماسپ و آن بارگاه - به خوبی شده در جهان نام من
ز گشتاسپ بد شد سرانجام من - بگفت این و برزد یکی تیز دم
که بر من ز گشتاسپ آمد ستم - به گشتاسپ آگاهی آمد ز راه
نگون شد سر نامبردار شاه - همی گفت گشتاسپ کای پاک دین
که چون تو نبیند زمان و زمین - بزرگان ایران گرفتند خشم
ز آزرم گشتاسپ شستند چشم - به گشتاسپ گفتند کای نامدار
نیندیشی از کار اسفندیار - چو گفتار و کردار پیوسته شد
در کین به گشتاسپ بر بسته شد - به گشتاسپ گفت ای پسندیده شاه
ترا کرد باید به بهمن نگاه - خوش آمد سخن شاه گشتاسپ را
بفرمود فرخنده جاماسپ را - چو گشتاسپ روی نبیره بدید
شد از آب دیده رخش ناپدید - ازو هیچ گشتاسپ نشکیفتی
به می خوردن اندرش بفریفتی - چو گشتاسپ را تیره شد روی بخت
بیاورد جاماسپ را پیش تخت - تو این تاج ازو یافتی یادگار
نه از راه گشتاسپ و اسفندیار - تو تا زنده‌بودی که آگاه بود
که گشتاسپ اندر جهان شاه بود - چه گفت آن سراینده دهقان پیر
ز گشتاسپ وز نامدار اردشیر - همه گنج گشتاسپ و اسفندیار
همان یاره و تاج گوهرنگار - سرافراز پور یل اسفندیار
ز گشتاسپ یل در جهان یادگار - شهنشاه خواندند زان پس ورا
ز گشتاسپ نشناختی کس ورا - برین هم نشان تا به لهراسپ شد
وزو همچنان تا به گشتاسپ شد - چو گشتاسپ آن تخت رادید گفت
که کار بزرگان نشاید نهفت - که او را بنا شاه گشتاسپ کرد
برای و به تدبیر جاماسپ کرد - چو گشتاسپ شاهی که دین بهی
پذیرفت و زو تازه شد فرهی