زن، زندگی، آزادی
«خاقان» در غزلستان
- سعدی شیرازی
- «خاقان» در غزلیات سعدی شیرازی
- مولوی
- «خاقان» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- علمهای الهی ز پس كوه برآمد
چه سلطان و چه خاقان چه والی و چه والا - زیر هر گلبن نشسته ماه رویی زهره رخ
چنگ عشرت مینوازد از پی خاقان ما - تا بشاید خدمت مخدوم جانها شمس دین
آن قباد و سنجر و اسكندر و خاقان ما - در فقر درویشی كند بر اختران پیشی كند
خاك درش خاقان بود حلقه درش سنجر زند - تو گویی خانه خاقان بود دلهای مشتاقان
مرا دل نیست ای جانم تو را خانه كجا باشد - چه زهره دارد اندیشه كه گرد شهر من گردد
كی قصد ملك من دارد چو او خاقان من باشد - تخته بند فراق تخت نشست
تاج بر سر كه چیست خاقان شد - در میان خون هر مسكین مرو
جز قباد و شاه خاقان را مكش - در سایهات تا آمدم چون آفتابم بر فلك
تا عشق را بنده شدم خاقان و سلطان سنجرم - بندگان خویش را بر هر دو كون
خسرو و خاقان و سنجر می كنم - ای فخر من سلطان من سلطان من فرمان ده و خاقان من خاقان من
چون سوی من میلی كنی میلی كنی روشن شود چشمان من چشمان من - شنیدی تو كه خط آمد ز خاقان
كه از پرده برون آیند خوبان - چنین فرموده است خاقان كه امسال
شكر خواهم كه باشد سخت ارزان - زهی سال و زهی روز مبارك
زهی خاقان زهی اقبال خندان - هان كه خاقان بنهاده است شهانه بزمی
اندر این مزبله از بهر خدا طوی مكن - بیار آن جام خوش دم را كه گردن میزند غم را
بیار آن یار محرم را كه خاك او است صد خاقان - برو دامان خاقان گیر محكم
چو او باشد چه اندیشی ز باجو - یا برق كله گوشه خاقان شكاری است
اندر طلب آهوی تاتار رسیده - بسوز از حسن ای خاقان تو نام و ننگ مشتاقان
كه سرد آید ز عشاقان حذر كردن ز بدنامی - در بارگاه خاقان سودای پرنفاقان
زنبیل هر گدایی در پیش شهریاری - فردوسی
- «خاقان» در شاهنامه فردوسی
- بهومان چنین گفت خاقان چین
که تنگست بر ما زمان و زمین - ز خویشان کاموس چندی سپاه
بنزدیک خاقان شده دادخواه - همان پیش منشور و خاقان چین
بزرگان و گردان توران زمین - سپه سربسر پیش خاقان شدند
ز کاموس با درد و گریان شدند - بشد پیش خاقان پر از آب چشم
جگر خسته و دل پر از درد و خشم - بپیران چنین گفت خاقان چین
که خود درد ازینست و تیمار ازین - بدو گفت خاقان برو پیش اوی
چنانچون بباید سخن نرم گوی - برو آفرین کرد خاقان چین
بپیشش ببوسید چنگش زمین - پر از غم شوم پیش خاقان چین
بگویم که ما را چه آمد ز کین - وزان روی خاقان غمی گشت سخت
برآشفت با گردش چرخ و بخت - بیامد بنزدیک خاقان چو گرد
پر از خون رخ و دیده پر آب زرد - سوی مرزدارانش نامه نوشت
که خاقان ره راد مردی بهشت - به خاقان نهد روی پر خشم و تیز
تو گویی ندیدست هرگز گریز - چو دانست خاقان که ماندند بس
نیارد شدن پیش او هیچکس - بشد همچنان پیش خاقان بگفت
به رخ پیش او بر زمین را برفت - نه ارجاسپ مانم نه خاقان چین
نه کهرم نه خلخ نه توران زمین - چو کاموس جنگی چو خاقان چین
سواران جنگی و مردان کین - همان رزم کاموس و خاقان چین
که لرزان بدی زیر ایشان زمین - ز هند و ز خاقان و فغفور چین
ز روم و ز هر کشوری همچنین - که خاقان چینش فرستاده بود
یکی تخت با تاج بیجاده بود - چو خاقان چین این سخنها شنید
ز چین و ختن لشکری برگزید - به پیش گرانمایه خاقان بگفت
دل و جان خاقان چو گل برشکفت - جهاندار گستهم را پیش خواند
ز خاقان چین چند با او براند - به ترکان چنین گفت خاقان چین
که ما برنهادیم بر چرخ زین - کز ایران یکی مرد با آفرین
فرستند نزدیک خاقان چین - فرستاده تازان به ایران رسید
ز خاقان بگفت آنچ دید و شنید - چو خاقان بیاید به ایران به جنگ
نماند برین بوم ما بوی و رنگ - به مرو اندر آورد خاقان سپاه
جهان شد ز گرد سواران سیاه - ز چیزی که باشد به ایران زمین
فرستیم نزدیک خاقان چین - پیام بزرگان به خاقان بداد
دل شاه ترکان بدان گشت شاد - نوندی بیامد ز کارآگهان
که خاقان شب و روز بیاندهان - چو خاقان ز نخچیر بیدار شد
به دست خزروان گرفتار شد - چو خاقان چینی گرفتار شد
ازان خواب آنگاه بیدار شد - چو آگهی آمد به بهرامشاه
که خاقان به مروست و چندان سپاه - گر ایدونک خاقان گنهکار گشت
ز عهد جهاندار بیزار گشت - گرفتند خاقان چین را پناه
به نومیدی از نامبردار شاه - هرانکس که او رزم خاقان ندید
ازین جنگجویان بباید شنید - بفرمود پس تاج خاقان چین
که پیش آورد مردم پاکدین - یکی نامداری چو خاقان چین
جهاندار با تاج و تخت و نگین - کنون مردمی کرد و فرزانگی
چو خاقان نیامد به دیوانگی - مرا رزم خاقان ز تو باز داشت
به گیتی مرا همچو انباز داشت - نگه کن کنون روز خاقان چین
که از چین بیامد به ایران زمین - چو بشنید فرزند خاقان که شاه
ز جیحون گذر کرد خود با سپاه - کنون جنگ خاقان و هیتال گیر
چو رزم آیدت پیش کوپال گیر - رسیدند پس پیش خاقان چین
سراسر زبانها پر از آفرین - نداریم ما تاب خاقان چین
گذر کرد باید به ایران زمین - خردمند مردی به خاقان چین
چنین گفت کای شهریار زمین - اگر شاه ایران و خاقان چین
بسازند وز دل کنند آفرین - ز خاقان اگر شاه راند سخن
که دارد به دل کین و درد کهن - جهاندیده خاقان بپردخت جای
بیامد برتخت او رهنمای - بگوید بدو کار خاقان چین
جهانی بروبر کنند آفرین - چوبشنید خاقان ز موبد سخن
یکی رای شایسته افگند بن - چوآگاهی آمد به خاقان چین
دلش گشت پر درد و سر پر ز کین - بسغد اندرون بود خاقان که شاه
به گرگان همی رای زد با سپاه - پس آگاهی آمد به شاه بزرگ
ز خاقان که شد نامدار سترگ - به خاقان چین گفت کای شهریار
تواو را بدین زیردستی مدار - جهاندار چون دید بنواختشان
ز خاقان بپرسید و بنشاختشان - سپهدار خاقان چین سنجه بود
همی به آسمان بر زد از خاک دود - همیگفت خاقان سپاه مرا
زمین برنتابد کلاه مرا - خردمند خاقان بدان روزگار
همی دوستی جست با شهریار - ز هیتال و گردان آن انجمن
که آمد ز خاقان بریشان شکن - نهادند سر پیش او بر زمین
بدادند پیغام خاقان چین - چو آگاه شد غاتفر زان سخن
که خاقان چینی چه افگند بن - بپیچید خاقان چو آگاه شد
به رزم اندرون راه کوتاه شد - بفرمود تا پیش اوشد دبیر
ز خاقان یکی نامهای برحریر - نشستست خاقان بدان روی چاج
سرافراز با لشگر و گنج تاج - ازو خواستم تا مگر آفرین
رساند ز ما سوی خاقان چین - چو بگذشت خاقان برود برک
توگفتی همی تیغ بارد فلک - سپهدار خاقان به دستور گفت
که این آگهی خوار نتوان نهفت - چو آگه شد از کار خاقان چین
وزان هدیهی شهریار زمین - سزد گر نباشیم همداستان
که خاقان نخواند چنین داستان - چه قیصر چه خاقان چو آید زمان
بخاک اندر آید سرش بیگمان - چه خاقان چینی چه در هند شاه
یکایک پرستند این تاج و گاه - که خاقان نژادست و بد گوهرست
ببالا و دیدار چون مادرست - بدین کار خاقان مرا یاورست
همان کاندر ایران وچین لشکرست - چو رومی نیابیم فریادرس
به نزدیک خاقان فرستیم کس - بمانیم تا سوی خاقان شود
چو بیمار شد نزد درمان شود - چو خسرو سوی مرز خاقان شود
ورا یاد خواهد تن آسان شود - ببود و برآسود و ز آنجا برفت
به نزدیک خاقان خرامید تفت - فرستاد خاقان به نزدیک اوی
درخشنده شد جان تاریک اوی - چو آمد بر تخت خاقان فراز
برو آفرین کرد و بردش نماز - بدو گفت خاقان که فرمان تو راست
بدین آرزو رای و پیمان تو راست - برین گونه بر بود خاقان چین
همیخواند بهرام را آفرین - چو خاقان ورا دید برپای جست
ببوسید و بسترد رویش بدست - جهاندار خاقان بدو ننگرید
نه گفتار آن ترک جنگی شنید - ازو مه به گوهر مقاتوره نام
که خاقان ازو یافتی نام و کام - چو بهرام برتخت سیمین نشست
گرفت آن زمان دست خاقان بدست - ز خاقان مقاتوره آمد بخشم
یکایک برآشفت و بگشاد چشم - به شبگیر نزدیک خاقان شدی
دولب را به انگشت خود بر زدی - بدو گفت خاقان که ای سرفراز
بدین روز هرگز مبادت نیاز - چو خاقان برد راه و فرمان من
خرد را نپیچد ز پیمان من - همیدید بهرام یک چندگاه
به خاقان همیکرد خیره نگاه - بدو گفت خاقان به برتر خدای
که هست او مرا و تو را رهنمای - مقاتوره از پیش خاقان برفت
بیامد سوی خرگه خویش تفت - بدو گفت خاقان که آیین ما
چنین است و افروزش دین ما - بخندید خاقان به دل در نهان
شگفت آمدش زان سوار جهان - چو خاقان شنید این سخن برنشست
برفتند ترکان خسرو پرست - فرستاده از پیش خاقان ببرد
به گنجور بهرام جنگی سپرد - تو تازی بدین جنگ بر پیشدست
وگر شیر دل ترک خاقان پرست - به خاقان چنین گفت کای کامجوی
همی گورکن خواهد آن نامجوی - بدو گفت خاقان که بهتر ببین
کجا زنده خفتست بر پشت زین - سواری فرستاد خاقان دلیر
به نزدیک آن نامبردار شیر - بدو گفت خاقان که عاری بود
بجایی که چون من سواری بود - چنان بد که خاقان یکی سور کرد
جهان را بران سور پر نور کرد - جهاندار خاقان ز بهر شکار
بدشتی دگر بود زان مرغزار - یکی دخترم بد ز خاقان چین
که خورشید کردی برو آفرین - چو خاقان شنید آن سیه کرد روی
همان مادرش نیر بر کند موی - از ایوان بشد نزد آن جشنگاه
که خاقان به نخچیر بد با سپاه - یکی آرزو زو بخواهم درست
چو خاقان نگردد بدان کارسست - همیتاخت تا پیش خاقان رسید
یکایک بگفت آنچ دید وشنید - چو خاقان چینی به ایوان رسید
فرستادهیی مهربان برگزید - ازان بیشه خاقان و خاتون برفت
دمان و دنان تا برکوه تفت - فرستاد و ایرانیان را بخواند
سخنهای خاقان سراسر براند - کز ایدر به نزدیک خاقان شود
سخن گوید و راه او بشنود - به خاقان چینی یکی نامه کرد
تو گفتی که از خنجرش خامه کرد - چو بهرام داماد خاقان بود
ازو بد سرودن نه آسان بود - چوآن نامه نزدیک خاقان رسید
بران گونه گفتار خسرو شنید - همیبود تا شمع رخشان بدید
به درگاه خاقان چینی دوید - بیاورد خاقان هم آنگه دبیر
ابا خامه و مشک و چینی حریر - به ایران بسی دوستدارش بود
چو خاقان یکی خویش و یارش بود - فرستاد خاقان یلان رابخواند
به دیوان دینار دادن نشاند - ازان پس چو بشنید بهرام گرد
کز ایران به خاقان کسی نامه برد - بیامد دمان پیش خاقان چین
بدو گفت کای مهتر به آفرین - چو بشنید خاقان پر اندیشه شد
ورا در دل اندیشه چون بیشه شد - چو خاقان شنید این سخن خیره شد
دو چشمش ز گفتار او تیره شد - بدو گفت خاقان به شیرین زبان
دل مردم پیر گردد جوان - چو امید خاقان بدو تیره گشت
به بیچارگی سوی خاتون گذشت - به هنگام شاهان با آفرین
پدر مادرش بود خاقان چین - همان پیش خاقان به روز و به شب
چو رفتی همیداشتی بسته لب - همیگفت و خاقان بدو داده گوش
چنین گفت کای مرد دانش فروش - یکی سوی خاقان بیمایه پوی
سخن هرچ دانی که باید بگوی - بدو گفت خاقان که بیخواسته
مبادی تو اندر جهان کاسته - چو نزدیک درگاه خاقان رسید
نگه کرد و گویندهیی برگزید - بخوان و شکار و ببزم و به می
به نزدیک خاقان بدی نیک پی - چو بشنید خاقان بیاراست گاه
بفرمود تا برگشادند راه - چنین گوی کز دخت خاقان پیام
رسانم برین مهتر شادکام - یکی مهر بستان ز خاقان مرا
چنان دان که بخشیدهای جان مرا - کس آمد به خاقان که از ترک و چین
ممانتا کس آید به ایران زمین - منادیگری کرد خاقان چین
که بیمهر ماکس به ایران زمین - ستانم یکی مهر خاقان چین
چنان رو که اندر نوردی زمین - من از دخت خاقان فرستادهام
نه جنگی کسیام نه آزادهام - همیگوید از دخت خاقان پیام
رسانم بدین مهتر شادکام - بسی رنج دیدم ز خاقان چین
ندیدم که یک روز کرد آفرین - چو بشنید خاقان که بهرام را
چه آمد بروی از پی نام را - چوآن نامه نزدیک خاقان رسید
شد از درد گریان هران کان شنید - بیک چند با سوک بهرام بود
که خاقان ازان کار بدنام بود - پس آن نامه پنهان به خواهرش داد
سخنهای خاقان همه کرد یاد - تو اکنون از ایدر به شادی خرام
به خاقان بگو آنچ دادم پیام - وزان پس چو برخواند آن نامه را
سخنهای خاقان خود کامه را - چنان کرد خاقان که شاهان کنند
جهاندیده و پیشگاهان کنند - مباد ایچ گیتی ز خاقان تهی
بدو شاد بادا کلاه مهی - ازآن پس چو خاقان به پردخت دل
ز خون شد همه کشور چین چوگل - چو سوک چنان مهتر آید به سر
ز فرمان خاقان نباشد گذر - بگفت آنچ خاقان بدو گفته بود
که از کین آن کشته آشفته بود - خردمند بیشرم خواند مرا
چو خاقان بی آزرم داند مرا - جهاندار خاقان بیاراستست
سخنها ز هر گونه پیراستست - ز لشکر بسی زینهاری شدند
به نزدیک خاقان به زاری شدند - به پیش سپاه اندر آمد تبرگ
که خاقان ورا خواندی پیر گرگ - شگفت آمدش گفت خاقان چین
تو را کرد زین پادشاهی گزین - بدان مرزبانان خاقان چه کرد
که در مرو زیشان برآورد گرد - ز خاقان کرانه گزیدی سزید
که رای تو آزادگان را گزید - بزرگان و ترکان خاقان چین
بیایند و بر ما کنند آفرین - ازیشان هر آنکس که دهقان بدند
وگر خویش و پیوند خاقان بدند - کنون داغ دل نزد خاقان شویم
ز تازی سوی مرز دهقان شویم