«نخچیر» در غزلستان
- فردوسی
- «نخچیر» در شاهنامه فردوسی
- دد و مرغ و نخچیر گشته گروه
برفتند ویله کنان سوی کوه - بدان ایزدی جاه و فر کیان
ز نخچیر گور و گوزن ژیان - ز نخچیر کامد سوی خانه باز
به دلش اندر اندیشه آمد دراز - چو سیراب شد ساز نخچیر کرد
کمر بست و ترکش پر از تیر کرد - چو از دشتبان این شگفتی شنید
به نخچیر گه بر پی شیر دید - بکردار نخچیر باید شدن
بناگاه لشکر برایشان زدن - سحرگه بدان دشت توران شویم
ز نخچیر و از تاختن نغنویم - یکی چاره سازد بیاید بجنگ
کند دشت نخچیر بر یوز تنگ - به نخچیر و خوردن نهادند روی
نکردند کس یاد پرخاشجوی - بدان دشت نخچیر باز آمدند
ز هر نیکویی بی‌نیاز آمدند - سواران ترکان تنی هفت و هشت
بران دشت نخچیر گه برگذشت - غمی بد دلش ساز نخچیر کرد
کمر بست و ترکش پر از تیر کرد - سوی مرز توران چو بنهاد روی
جو شیر دژاگاه نخچیر جوی - به تیر و کمان و به گرز و کمند
بیفگند بر دشت نخچیر چند - برهنه چو تیغ تو بیند عقاب
نیارد به نخچیر کردن شتاب - تهمتن به توران سپه شد به جنگ
بدانسان که نخچیر بیند پلنگ - همی کرد نخچیر و یادش نبود
ازان کس که با او نبرد آزمود - به نخچیر گوران به دشت دغوی
ابا باز و یوزان نخچیر جوی - نپرد ز پستان نخچیر شیر
شود آب در چشمه‌ی خویش قیر - گر آیی که دل شاد و خرم کنیم
روان را به نخچیر بی‌غم کنیم - سیاوش هیمدون به نخچیر بور
همی تاخت و افگند در دشت گور - به هر جایگه بر یکی توده کرد
سپه را ز نخچیر آسوده کرد - که در جنگ مازندران داشتی
به نخچیر بر شیر بگذاشتی - برین کوه ما نیز نخچیر هست
ز جام زبرجد می و شیر هست - ابی پر و پیکان یکی تیر کرد
به دشت اندر آهنگ نخچیر کرد - همی کرد نخچیر آهو نخست
بر شیر و جنگ پلنگان نجست - کنون نزد او جنگ شیر دمان
همانست و نخچیر آهو همان - چنین داد پاسخ که نخچیر نیست
مرا خود کمان و پر تیر نیست - چنان بد که روزی زواره برفت
به نخچیر گوران خرامید تفت - کزین پس نه نخچیر جویم نه خواب
نپردازم از کین افراسیاب - وزان پس به نخچیر به ایوز و باز
برآمد برین روزگاری دراز - به نخچیر شد شهریار جهان
ابا رستم نامور پهلوان - همه کوهسارانش نخچیر بود
به جوی آبها چون می و شیر بود - چو رفتی به نخچیر آهو ز شهر
به ره بر به هیشوی دادی دو بهر - همه کار گشتاسپ نخچیر بود
همه ساله با ترکش و تیر بود - ز هرگونه‌یی چند نخچیر داشت
همی رفت و ترکش پر از تیر داشت - به نخچیر دارد همی روی و رای
نیندیشد از تخت خاور خدای - ز نخچیر گشتاسپ زانسو کشید
نگه کرد هیشوی و اورا بدید - بدو گفت جوشن کجا یافتی
کز ایدر به نخچیر بشتافتی - به شاخی که کرگس برو نگذرد
بدو گور و نخچیر پی نسپرد - بدان بد که گردون بگیرد به چنگ
بران سان که نخچیر گیرد پلنگ - همه دشت نخچیر و مرغ اندر آب
اگر دیر مانی بگیرد شتاب - به یک هفته نخچیر کردم همی
به جای بره گور خوردم همی - همی بود بهمن به زابلستان
به نخچیر گر با می و گلستان - یکی جای دارم برین دشت و کوه
به هر جای نخچیر گشته گروه - به نخچیر لشکر پراگنده شد
اگر کنده گر سوی آگنده شد - بداختر چو از شهر کابل برفت
بدان دشت نخچیر شد شاه تفت - دگر صد سگ و یوز نخچیر گیر
که آهو ورا پیش دیدی ز تیر - ازار یکی چرم نخچیر بود
گیا پوشش و خوردن آژیر بود - که این کم خرد نورسیده جوان
چو رفتی به نخچیر با اردوان - چنان بد که یک روز شاه اردشیر
به نخچیر بر گور بگشاد تیر - به نخچیر شد شاه روزی پگاه
خردمند شاپور با او به راه - به هر سو سواران همی تاختند
ز نخچیر دشتی بپرداختند - به نخچیر شد هفت روز اردشیر
بشد نیز شاپور نخچیرگیر - به نخچیر بردیش با خویشتن
شدی لشکر بیشمار انجمن - به نخچیر شیران شکار وی‌اند
دد و دام در زینهار وی‌اند - دو بازی بهم در نباید زدن
می و بزم و نخچیر و بیرون شدن - چو بر گاه رفت اورمزد بزرگ
ز نخچیر کوتاه شد چنگ گرگ - دو پیکان به ترکش یکی تیر داشت
به دشت اندر از بهر نخچیر داشت - چو او زیر پای هیون در سپرد
به نخچیر زان پس کنیزک نبرد - همه روز نخچیر بد کار اوی
دگر اسپ و میدان و چوگان و گوی - چنان بد که روزی به نخچیر شیر
همی رفت با چند گرد دلیر - همی کرد نخچیر تا شب ز کوه
برآمد سبک بازگشت از گروه - کنام دد و دام و نخچیر باد
به جوی اندرون آب چون قیر باد - چو یک سال بگذشت و آمد بهار
بران ره به نخچیر شد شهریار - چو آمد به هنگام خرم بهار
سوی دشت نخچیر شد شهریار - ز نخچیر کوه و ز نخچیر دشت
گرفتن ز اندازه اندر گذشت - پدرمان یکی آسیابان پیر
بدین کوه نخچیر گیرد به تیر - هم‌اندر زمان آسیابان ز کوه
بیاورد نخچیر خود با گروه - دگر هفته با موبدان و ردان
به نخچیر شد شهریار جهان - زبون بود چنگال او را کلنگ
شکاری چو نخچیر بود او پلنگ - دلم شد ازان مرغ گیرنده تنگ
که مرغان چو نخچیر بد او پلنگ - سراپرده و خیمه‌ها ساختند
ز نخچیر دشتی بپرداختند - کسی را نیامد بران دشت خواب
می و گوشت نخچیر و چنگ و رباب - ز نخچیر دشت و ز مرغان آب
همی یافت خواهنده چندان کباب - ازیشان گزین کرد گردنکشان
کسی کو ز نخچیر دارد نشان - همی خواست زد بر سر اسپ اوی
بزد پاشنه مرد نخچیر جوی - چو با مهرگانی بپوشیم خز
به نخچیر باید شدن سوی جز - بدان دشت نخچیر کاری کنیم
که اندر جهان یادگاری کنیم - دگر روز چون تاج بفروخت هور
جهاندار شد سوی نخچیر گور - دگر هفته تنها به نخچیر شد
دژم بود با ترکش و تیر شد - ز خورشید تابنده شد دشت گرم
سپهبد ز نخچیر برگشت نرم - به نخچیر شد شهریار دلیر
یکی اژدها دید چون نره شیر - بگفتند با شاه بهرام گور
که شد دیر هنگام نخچیر گور - به تدبیر نخچیر کشمیهن است
که دستورش از کهل اهریمنست - چو خاقان ز نخچیر بیدار شد
به دست خزروان گرفتار شد - به یک روز و یک شب به آموی شد
ز نخچیر و بازی جهانجوی شد - بزرگان همه باژ دار وی‌اند
به نخچیر شیران شکار وی‌اند - بدان جای نخچیر گوران بود
به قنوج در عود سوزان بود - نشست از بر باره بهرام گور
همی راند با ساز نخچیر گور - به نخچیر شد شاه بهرام گرد
شهنشاه هندوستان را ببرد - چو از دشت نخچیر باز آمدند
خجسته پی و بزمساز آمدند - چنین هم بگوی و به نخچیر و سور
زمانی نبودی ز بهرام دور - به نزدیک شاپور رازی شود
برآواز نخچیر و بازی شود - سر کوه و آن بیشه‌ها بنگرید
گل و سنبل و آب و نخچیر دید - چنان بد که شاه جهان کدخدای
به نخچیر گوران همی‌کرد رای - جهاندار دشواری آسان گرفت
همه ساز نخچیر و میدان گرفت - شده گرسنه مرد ناهاروسست
کمان را بزه کرد نخچیر جست - از ایوان بشد نزد آن جشنگاه
که خاقان به نخچیر بد با سپاه - هر آنگه که گشتی ز نخچیر باز
به رخشنده روز و شب دیر یاز - ز نخچیر و از می به یکسو کشید
بدان چندگه روی کس را ندید - ز نخچیر و ز گوی و رامشگران
ز کاری که اندر خور مهتران - که او را به باید به یوز و به سگ
که در دشت نخچیر گیرد به تگ