«توران» در غزلستان
- مولوی
- «توران» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- فردوسی
- «توران» در شاهنامه فردوسی
- به ایران و توران ورا بنده‌اند
به رای و به فرمان او زنده‌اند - دگر تور را داد توران زمین
ورا کرد سالار ترکان و چین - بزرگان برو گوهر افشاندند
همی پاک توران شهش خواندند - هیون فرستاده بگزارد پای
بیامد به نزدیک توران خدای - گزند تو آید ز پور پشنگ
ز توران شود کارها بر تو ننگ - ازو شهر توران شود بی‌هنر
به کین تو آید همان کینه‌ور - پس آنگه ز مرگ منوچهر شاه
بشد آگهی تا به توران سپاه - نیا زادشم شاه توران سپاه
که ترگش همی سود بر چرخ و ماه - چو دشت از گیا گشت چون پرنیان
ببستند گردان توران میان - بشد نزد سالار توران سپاه
نشان داد ازان لشکر و بارگاه - که توران شه آن ناجوانمرد مرد
نگه کن که با شاه ایران چه کرد - بشد ویسه سالار توران سپاه
ابا لشکری نامور کینه‌خواه - دلیران و گردان توران سپاه
بسی نیز با او فگنده به راه - که بیداردل شاه توران سپاه
بماناد تا جاودان با کلاه - یکی گرز خواهم چو یک لخت کوه
گرآیند پیشم ز توران گروه - دلیران توران برآویختند
سرانجام از رزم بگریختند - از ایران بشد تا به توران و چین
گذر کرد ازان پس به مکران زمین - چو روشن زمانه بران گونه دید
ازانجا سوی شهر توران کشید - ترا شهر توران بسندست خود
به خیره همی دست یازی ببد - دو بهره ز توران سپه کشته شد
سرسرکشان پاک برگشته شد - بدان دشت توران شکاری کنیم
که اندر جهان یادگاری کنیم - سحرگه بدان دشت توران شویم
ز نخچیر و از تاختن نغنویم - بدید آنک شد روی گیتی سیاه
درفش سپهدار توران سپاه - تو از شاه ترکان چه ترسی چنین
ز گرد سواران توران زمین - ز توران فراوان سران کشته شد
سر بخت گردنکشان گشته شد - ز مردان توران خنیده تویی
جهان‌جوی و هم رزمدیده تویی - به الکوس رفت آگهی زین سخن
که سالار توران چه افگند بن - زدش بر زمین همچو یک لخت کوه
پر از بیم شد جان توران گروه - رمیدند ازو رزمسازان چین
بشد خیره سالار توران زمین - چو نزدیکی مرز توران رسید
بیابان سراسر پر از گور دید - سوی مرز توران چو بنهاد روی
جو شیر دژاگاه نخچیر جوی - شب تیره تنها به توران شوی
بگردی بران مرز و هم نغنوی - از ایران به توران شوم جنگ‌جوی
ابا شاه روی اندر آرم بروی - ازین مرز تا آن بسی راه نیست
سمنگان و ایران و توران یکی‌ست - به توران چو هومان و چون بارمان
دلیر و سپهبد نبد بی‌گمان - ولیکن چو آگاهی آید به شاه
که آورد گردی ز توران سپاه - ترا بهتر آید که فرمان کنی
رخ نامور سوی توران کنی - به توران و ایران نماند به کس
تو گویی که سام سوارست و بس - مرا دید در جنگ دریا و کوه
که با نامداران توران گروه - تهمتن به توران سپه شد به جنگ
بدانسان که نخچیر بیند پلنگ - بدو گفت سهراب توران سپاه
ازین رزم بودند بر بیگناه - ز توران سرانند و چندی ز چین
ازیشان بدل در مدار ایچ کین - که با شاه توران بجویم نبرد
سر سروران اندر آرم به گرد - چنین بود رای جهان آفرین
که او جان سپارد به توران زمین - ز توران به ایران جدایی نبود
که باکین و جنگ آشنایی نبود - وگر او شود کشته بر دست شاه
به توران نماند سر و تاج و گاه - دو بهر از جهان زیر پای منست
به ایران و توران سرای منست - بپردازی و خود به توران شوی
زمانی ز جنگ و ز کین بغنوی - وزان روی گرسیوز نیک‌خواه
بیامد بر شاه توران سپاه - همه شهر توران برندت نماز
مرا خود به مهر تو باشد نیاز - ور ایدونک جنگ آورم بیگناه
چنان خیره با شاه توران سپاه - که رو شاه توران سپه را بگوی
که زین کار ما را چه آمد بروی - ندانم به توران گراید به مهر
وگر سوی ایران کند پاک چهر - سپاهی ز هرگونه با او برفت
از ایران و توران بنخچیر تفت - کنون شهر توران ترا بنده‌اند
همه دل به مهر تو آگنده‌اند - به ایران و توران توی شهریار
ز شاهان یکی پرهنر یادگار - چنین گفت پس شاه توران بدوی
که یاران گزینیم در زخم گوی - تو دانی که سالار توران سپاه
ز اوج فلک برفرازد کلاه - چنین گفت پس شاه توران سپاه
که گفتست با من یکی نیک‌خواه - چو از روی ایشان بباید برید
به توران همی جای باید گزید - به توران و ایران کس این را به چنگ
نیارد گرفتن به هنگام جنگ - به توران نماند برو بوم و رست
کلاه من اندازد از کین نخست - ز هر کش به توران زمین خویش بود
ورا مهربانی برو بیش بود - من اینک همی با تو آیم به راه
کنم جنگ با شاه توران سپاه - وزان جایگه تا به افراسیاب
شدست آتش ایران و توران چو آب - بدو گفت گرسیوز ای شهریار
به ایران و توران ترا نیست یار - به ایران پدر را بینداختی
به توران همی شارستان ساختی - چو نزدیک سالار توران سپاه
رسیدند و هرگونه پرسید شاه - به جان و سر شاه توران سپاه
به فر و به دیهیم کاووس شاه - پیام سپهدار توران بداد
سیاوش ز پیغام او گشت شاد - مده شهر توران به خیره به باد
بباید که روز بد آیدت یاد - پی رخش فرخ زمین بسپرد
به توران کسی را به کس نشمرد - دل شاه توران برو بر بسوخت
همی خیره چشم خرد را بدوخت - چو یک نیم فرسنگ ببرید راه
رسید اندرو شاه توران سپاه - چنین گفت سالار توران سپاه
که ایدر کشیدش به یکسو ز راه - چنین داد پاسخ که ای خوبروی
به توران زمین شد مرا آب روی - به توران گزند مرا آمدست
غم و درد و بند مرا آمدست - یکی باره‌ی گام‌زن برنشین
مباش ایچ ایمن به توران زمین - جهان از تهمتن بلرزد همی
که توران به جنگش نیرزد همی - نهالی مرا خاک توران بود
سرای کهن کام شیران بود - زنندش همی چوب تا تخم کین
بریزد برین بوم توران زمین - جهان را به مهر وی آید نیاز
همه شهر توران برندش نماز - بدو گفت کیخسرو پاک دین
به تو باد رخشنده توران زمین - همه شهر توران پر از داغ و درد
به بیشه درون برگ گلنار زرد - همی رفت تا مرز توران رسید
ز دشمن کسی را به ره بر ندید - وزان سو نوندی بیامد به راه
به نزدیک سالار توران سپاه - ورازاد را سر بریدند زار
برانگیخت از مرز توران دمار - یکی نیزه سالار توران سپاه
بزد بر بر رستم کینه‌خواه - از ایران و توران دو بهر آن تست
همان گوهر و گنج و شهر آن تست - نبرده چنو در جهان سر به سر
به ایران و توران نبندد کمر - همی تاخت تا قلب توران سپاه
بینداختش خوار در قلبگاه - دل لشکر و شاه توران سپاه
شکسته شد و تیره شد رزمگاه - چنین گفت با شاه توران سپاه
که‌ای پرهنر خسرو نیک‌خواه - بیامد خود از قلب توران سپاه
بر طوس شد داغ دل کینه‌خواه - به توران چو تو کس نباشد به جاه
به گنج و به تیغ و به تخت و کلاه - ز توران سوی زابلستان کشید
به نزدیک فرخنده دستان کشید - پس آگاهی آمد به پرخاشجوی
که رستم به توران در آورد روی - وز آن جایگه شاه توران زمین
بیاورد لشکر به دریای چین - که نخچیرگاه سیاوش بد این
برین بود مهرش به توران زمین - ز توران زمین تا به سقلاب و روم
نماندند یک مرز آباد بوم - به توران یکی نامداری نوست
کجا نام آن شاه کیخسروست - چو کیخسرو آید ز توران زمین
سوی دشمنان افگند رنج و کین - نبودی دل من بدین خرمی
که روی تو دیدم به توران ز می - پسر را بفرمود گودرز پیر
به توران شدن کار را ناگریز - همی تاخت تا مرز توران رسید
هر آنکس که در راه تنها بدید - به توران همی رفت چون بیهشان
مگر یابد از شاه جایی نشان - فرنگیس زان جایگه بنگرید
درفش سپهدار توران بدید - که توران زمین را کند خارستان
نماند برین بوم و بر شارستان - چو آمد به نزدیکی باژگاه
هم آنگه ز توران بیامد سپاه - تو توران نگهدار و تخت بلند
ز ایران کنون نیست بیم گزند - که آمد ز توران جهاندار شاد
سر تخمه‌ی نامور کیقباد - فراوان ز ترکان بپرسید شاه
هم از تخت سالار توران سپاه - کنون گیو چندی به سختی ببود
به توران مرا جست و رنج آزمود - اگر نیز رنجی نبودی جزین
که با من بیامد ز توران زمین - به توران و ایران چنو نیو کیست
چنین خام گفتارت از بهر چیست - که خسرو ز توران به ایران رسید
نشست از بر تخت کو را سزید - تو دانی که سالار توران سپاه
نه پرهیز داند نه شرم گناه - همه سر سوی رزم توران نهند
همه شادمانی و سوران نهند - چنان خواست کان ره کسی نسپرد
از ایران به توران کسی نگذرد - چو خسرو ز توران بایران رسید
یکی مغفر شاه شد ناپدید - دلیران توران و کنداوران
کشیدند شمشیر و گرز گران - تو هم نامداری ز توران سپاه
چرا رای کردی بوردگاه - چو او را پیاده بران رزمگاه
بدیدند گفتند توران سپاه - بنزدیک پیران شد از رزمگاه
خروشی برآمد ز توران سپاه - غمی گشت پیران ز توران سپاه
ز ترکان تهی ماند آوردگاه - که خوکرده‌ی جنگ توران منم
یکی نامداری از ایران منم - همان پیش منشور و خاقان چین
بزرگان و گردان توران زمین - بجای یکی ده بیابی ز شاه
مکن یاد بنگاه توران سپاه - بدل گفت پیران که ژرفست کار
ز توران شدن پیش آن شهریار - گنهکار خون سر بیگناه
نگر تا که یابی ز توران سپاه - چو چوپان بر شاه توران رسید
بدو باز گفت آن شگفتی که دید - ز توران زمین گم شد آن تخت و گاه
برآمد بخورشید بر تاج شاه - گرم نزد سالار توران بری
بخوبی برو داستان آوری - که بر در بپایند ارمانیان
سر مرز توران و ایرانیان - سر مرز توران در شهر ماست
ازیشان بما بر چه مایه بلاست - بایران و توران ترا یار نیست
چنین کار پیش تو دشوار نیست - همه دخت توران پوشیده‌روی
همه سرو بالا همه مشک موی - نگه کرد کو کیست و شهرش کجاست
بدین آمدن سوی توران چراست - همه شهر توران بدی را میان
ببستند با نامدار کیان - بپرداز توران و بنشین بچاج
ببر تخت ساج و بر افراز تاج - پس آگاهی آمد به پیروز شاه
که آمد ز توران بایران سپاه - که بر ما سپه آمد از چار سوی
همی گاه توران کنند آرزوی - سر مرز توران به پیران سپرد
سپاهی فرستاد با او نه خرد - چو گودرز توران سپه را بدید
که برسان دریا زمین بردمید - بفرمود بستن کمرشان بجنگ
سوی رزم توران شدن بی درنگ - چو لشکر سوی مرز توران بری
من تیز دل را بتش سری - سپهدار توران ازان سوی جاج
نشسته برام بر تخت عاج - نشسته برو شاه توران سپاه
بچنگ اندرون بگرز و بر سر کلاه - خداوند هند و خداوند چین
خداوند ایران و توران زمین - مگر شاه ارجاسپ توران خدای
که دیوان بدندی به پیشش به پای - چو از شهر توران به بلخ آمدند
به درگاه او بر پیاده شدند - به توران زمین اندر آرم سپاه
کنم کشور گرگساران تباه - تگینان لشکرش ترکان چین
برفتند هر سو به توران زمین - بفرمود و گفت ای گو رزمسار
یکی بر پی شاه توران بتاز - بیاورد کهرم ز توران سپاه
جهان گشت چون روی زنگی سیاه - چو توران سپاه اندر آمد به تنگ
بپوشید لهراسپ خفتان جنگ - هرانکس که او را بدیدی به راه
بپرسیدی او را ز توران سپاه - چنین گفت کامد ز توران سوار
بپویم بگویم به اسفندیار - نه ارجاسپ مانم نه خاقان چین
نه کهرم نه خلخ نه توران زمین - کنون با دلی شاد و پیروز بخت
به توران خرامیم با تاج و تخت - ز توران زمین تا به دریای چین
ترا بخشم و بوم ایران زمین - پذیرفتم از کردگار بلند
که گر تو به توران شوی بی‌گزند - شوم باز خواهم ز ارجاسپ کین
نمانم بر و بوم توران زمین - سوی هفتخوان رخ به توران نهاد
همی رفت با لشکر آباد و شاد - از ایران و توران اگر صدهزار
بیایند گردان خنجرگزار - به راهی دگر گر شوی کینه‌ساز
همه شهر توران برندت نماز - که رزم آزماید به توران زمین
بخواهد به مردی ز ارجاسپ کین - ز توران به خرم به ایران برم
وگر سوی دشت دلیران برم - نیازاردت کس به توران زمین
همان گر گرایی به ماچین و چین - ازان پس بپرسیدش از رنج راه
ز ایران و توران و کار سپاه - خروشی برآمد ز توران سپاه
ز سر برگرفتند گردان کلاه - به توران زمین شهریاری نماند
ز ترکان چین نامداری نماند - بفرمود تا آتش اندر زدند
همه شهر توران بهم بر زدند - به جایی دگر نامداری نماند
به چین و به توران سواری نماند - رسیدم به راهی به توران زمین
که هرگز نخوانم برو آفرین - شتر بود و اسپان به دشت و به کوه
به داغ سپهدار توران گروه - ز توران زمین تا در هند و روم
جهان شد مر او را چو یک مهره موم - نگهدار ایران و توران منم
به هر جای پشت دلیران منم - چو من برگذشتم ز جیحون بر آب
ز توران به چین آمد افراسیاب - به توران و چین آنچ من کرده‌ام
همان رنج و سختی که من برده‌ام - همه شهر ایران و توران و چین
به شاهی برو خواندند آفرین - ز چیزی که آوردم از هند و چین
ز توران و ایران و مکران زمین - مر او را به توران زمین شاه کرد
سر تخت او افسر ماه کرد - همان تاج زرینش بر سر نهاد
همه شهر توران بدو گشت شاد - چو شد کار توران زمین ساخته
دل شاه ز اندیشه پرداخته - شهنشاه ایران و توران منم
سپهدار و پشت دلیران منم - همه بازخواهم به شمشیر کین
بخ مرو آورم خاک توران زمین - همه کار ایران و توران بساخت
بگردون کلاه مهی برفراخت - ز هیتال وز ترک وخاقان چین
وزان مرزبانان توران زمین - تو فرزند اویی نباشد سزا
به ایران و توران شده پادشا - تو راپاک یزدان بروبرگماشت
بد او ز ایران و توران بگاشت - دگر آنک بد گوهر افراسیاب
ز توران بدانگونه بگذاشت آب - وگر نه فرستم ز ایران سپاه
به توران کنم روز روشن سیاه - همه چین و توران سراسر مراست
به هیتال بر نیز فرمان رواست - بنام تو بر پاسبانان به شب
به ایران و توران گشایند لب - قلون را به توران دو فرزند بود
ز هر گونه‌یی خویش و پیوند بود - ازو نیست آهو بزرگست شاه
دلیر و خداوند توران سپاه - همان نیز پور سیاوش چه کرد
ز توران و ایران برآورد گرد - به توران غریبیم و بی پشت و یار
میان بزرگان چنین سست و خوار - به ایران و توران و هندوستان
همان ترک تا روم و جا دوستان - ز توران وز هند وز چین و روم
ز هرکشوری کان بد آباد بوم - جهاندار هم داستانی نکرد
از ایران و توران برآورد گرد - به ایران و توران و روم آگهیست
که شیروی بر تخت شاهنشهیست - چو ایران و توران به آرام گشت
همه کار بهرام ناکام گشت - از ایرانیانم بدو گفت شاه
هزیمت گرفتم ز توران سپاه