«درویش» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «درویش» در غزلیات حافظ شیرازی
- ای صاحب کرامت شکرانه سلامت
روزی تفقدی کن درویش بی نوا را - درویش نمی پرسی و ترسم که نباشد
اندیشه آمرزش و پروای ثوابت - آن چه زر می شود از پرتو آن قلب سیاه
کیمیاییست که در صحبت درویشان است - ای توانگر مفروش این همه نخوت که تو را
سر و زر در کنف همت درویشان است - آن که پیشش بنهد تاج تکبر خورشید
کبریاییست که در حشمت درویشان است - گنج قارون که فرو می شود از قهر هنوز
خوانده باشی که هم از غیرت درویشان است - دولتی را که نباشد غم از آسیب زوال
بی تکلف بشنو دولت درویشان است - روضه خلد برین خلوت درویشان است
مایه محتشمی خدمت درویشان است - من غلام نظر آصف عهدم کو را
صورت خواجگی و سیرت درویشان است - خسروان قبله حاجات جهانند ولی
سببش بندگی حضرت درویشان است - گنج عزلت که طلسمات عجایب دارد
فتح آن در نظر رحمت درویشان است - حافظ ار آب حیات ازلی می خواهی
منبعش خاک در خلوت درویشان است - روی مقصود که شاهان به دعا می طلبند
مظهرش آینه طلعت درویشان است - قصر فردوس که رضوانش به دربانی رفت
منظری از چمن نزهت درویشان است - از کران تا به کران لشکر ظلم است ولی
از ازل تا به ابد فرصت درویشان است - درویش مکن ناله ز شمشیر احبا
کاین طایفه از کشته ستانند غرامت - گر چه از کبر سخن با من درویش نگفت
جان فدای شکرین پسته خاموشش باد - به تنگ چشمی آن ترک لشکری نازم
که حمله بر من درویش یک قبا آورد - خدا را رحمی ای منعم که درویش سر کویت
دری دیگر نمی داند رهی دیگر نمی گیرد - درویش را نباشد برگ سرای سلطان
ماییم و کهنه دلقی کآتش در آن توان زد - توانگرا دل درویش خود به دست آور
که مخزن زر و گنج درم نخواهد ماند - جفا نه پیشه درویشیست و راهروی
بیار باده که این سالکان نه مرد رهند - عذری بنه ای دل که تو درویشی و او را
در مملکت حسن سر تاجوری بود - ترک درویش مگیر ار نبود سیم و زرش
در غمت سیم شمار اشک و رخش را زر گیر - دگر ز منزل جانان سفر مکن درویش
که سیر معنوی و کنج خانقاهت بس - نظر کردن به درویشان منافی بزرگی نیست
سلیمان با چنان حشمت نظرها بود با مورش - نه عمر خضر بماند نه ملک اسکندر
نزاع بر سر دنیی دون مکن درویش - دلم رمیده شد و غافلم من درویش
که آن شکاری سرگشته را چه آمد پیش - اعتقادی بنما و بگذر بهر خدا
تا در این خرقه ندانی که چه نادرویشم - گفت و گو آیین درویشی نبود
ور نه با تو ماجراها داشتیم - عیب درویش و توانگر به کم و بیش بد است
کار بد مصلحت آن است که مطلق نکنیم - مست بگذشت و نظر بر من درویش انداخت
گفت ای چشم و چراغ همه شیرین سخنان - گویی برفت حافظ از یاد شاه یحیی
یا رب به یادش آور درویش پروریدن - در این بازار اگر سودیست با درویش خرسند است
خدایا منعمم گردان به درویشی و خرسندی - سلطان و فکر لشکر و سودای تاج و گنج
درویش و امن خاطر و کنج قلندری - چون مصلحت اندیشی دور است ز درویشی
هم سینه پر از آتش هم دیده پرآب اولی - زمام دل به کسی داده ام من درویش
که نیستش به کس از تاج و تخت پروایی - سعدی شیرازی
- «درویش» در غزلیات سعدی شیرازی
- قسمت خود می خورند منعم و درویش
روزی خود می برند پشه و عنقا - بازآ و جان شیرین از من ستان به خدمت
دیگر چه برگ باشد درویش بی نوا را - ناوکش را جان درویشان هدف
ناخنش را خون مسکینان خضاب - بلا و زحمت امروز بر دل درویش
از آن خوشست که امید رحمت فرداست - ای پادشاه سایه ز درویش وامگیر
ناچار خوشه چین بود آن جا که خرمنست - بر جور و بی مرادی و درویشی و هلاک
آن را که صبر نیست محبت نه کار اوست - درویش را که نام برد پیش پادشاه
هیهات از افتقار من و احتشام دوست - عارفان درویش صاحب درد را
پادشا خوانند گر نانیش نیست - درد دل با تو همان به که نگوید درویش
ای برادر که تو را درد دلی پنهان نیست - شمشیر ظرافت بود از دست عزیزان
درویش نباید که برنجد به ظرافت - بر سر خوان لبت دست چو من درویشی
به گدایی رسد آخر چو به یغما نرسد - بسیار زبونی ها بر خویش روا دارد
درویش که بازارش با محتشمی باشد - دو چشم از ناز در پیشت فراغ از حال درویشت
مگر کز خوبی خویشت نگه در ما نمی باشد - پرده بر عیبم بپوشیدند و دامن بر گناه
جرم درویشی چه باشد تا به سلطان گفته اند - دست و ساعد می کشد درویش را
تا نپنداری که خنجر می زند - تو ای توانگر حسن از غنای درویشان
خبر نداری اگر خسته اند و گر ریشند - نه چون منند و تو مسکین حریص کوته دست
که ترک هر دو جهان گفته اند و درویشند - توانگران که به جنب سرای درویشند
مروتست که هر وقت از او بیندیشند - ساقی بده آن کوزه خمخانه به درویش
کان ها که بمردند گل کوزه گرانند - توانگرا در رحمت به روی درویشان
مبند و گر تو ببندی خدای بگشاید - تو که پادشاه حسنی نظری به بندگان کن
حذر از دعای درویش و کف نیازمندش - به دست آن که فتادست اگر مسلمانست
مگر حلال ندارد مظالم درویش - دلی که دید که غایب شدست از این درویش
گرفته از سر مستی و عاشقی سر خویش - افسر خاقان وان گاه سر خاک آلود
خیمه سلطان وان گاه فضای درویش - باور از بخت ندارم که تو مهمان منی
خیمه پادشه آن گاه فضای درویش - شکایت از تو ندارم که شکر باید کرد
گرفته خانه درویش پادشه به نزول - یا غریب الحسن رفقا بالغریب
خون درویشان مریز ای محتشم - در همه عمرم شبی بی خبر از در درآی
تا شب درویش را صبح برآید به شام - باغبان گر نگشاید در درویش به باغ
آخر از باغ بیاید بر درویش نسیم - حال درویش چنانست که خال تو سیاه
جسم دل ریش چنانست که چشم تو سقیم - عشق و درویشی و انگشت نمایی و ملامت
همه سهلست تحمل نکنم بار جدایی - خانه ای در کوی درویشان بگیر
تا نماند در محلت زاهدی - دلم ربودی و جان می دهم به طیبت نفس
که هست راحت درویش در سبکباری - خوان درویش به شیرینی و چربی بخورند
سعدیا چرب زبانی کن و شیرین سخنی - کبر یک سو نه اگر شاهد درویشانی
دیو خوش طبع به از حور گره پیشانی - مولوی
- «درویش» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- از رحمه للعالمین اقبال درویشان ببین
چون مه منور خرقهها چون گل معطر شالها - جان را درافكن در عدم زیرا نشاید ای صنم
تو محتشم او محتشم چیزی بده درویش را - جان من و جانان من كفر من و ایمان من
سلطان سلطانان من چیزی بده درویش را - با روی همچون ماه خود با لطف مسكین خواه خود
ما را تو كن همراه خود چیزی بده درویش را - ای تن پرست بوالحزن در تن مپیچ و جان مكن
منگر به تن بنگر به من چیزی بده درویش را - چون جلوه مه میكنی وز عشق آگه میكنی
با ما چه همره میكنی چیزی بده درویش را - امروز ای شمع آن كنم بر نور تو جولان كنم
بر عشق جان افشان كنم چیزی بده درویش را - درویش را چه بود نشان جان و زبان درفشان
نی دلق صدپاره كشان چیزی بده درویش را - امروز گویم چون كنم یك باره دل را خون كنم
وین كار را یك سون كنم چیزی بده درویش را - هم آدم و آن دم تویی هم عیسی و مریم تویی
هم راز و هم محرم تویی چیزی بده درویش را - ای نوش كرده نیش را بیخویش كن باخویش را
باخویش كن بیخویش را چیزی بده درویش را - تو عیب ما را كیستی تو مار یا ماهیستی
خود را بگو تو چیستی چیزی بده درویش را - تلخ از تو شیرین میشود كفر از تو چون دین میشود
خار از تو نسرین میشود چیزی بده درویش را - تشریف ده عشاق را پرنور كن آفاق را
بر زهر زن تریاق را چیزی بده درویش را - درویش فریدون شد هم كیسه قارون شد
همكاسه سلطان شد تا باد چنین بادا - یاقوت زكات دوست ما راست
درویش خورد زر غنی را - جزو درویشند جمله نیك و بد
هر كی نبود او چنین درویش نیست - در فقر درویشی كند بر اختران پیشی كند
خاك درش خاقان بود حلقه درش سنجر زند - ملوكانند درویشان ز مستی جمله بیخویشان
اگر چه خاكیند ایشان ولیكن شاه و سلطانند - ایا درویش باتمكین سبك دل گرد زوتر هین
میان بزم مردان شین كه ایشان جمله رندانند - شاه ما از جمله شاهان پیش بود و بیش بود
زانك شاهنشاه ما هم شاه و هم درویش بود - صدقات شه ما حصه درویشانست
عاشقان حصه بر آن رخ و رخسار شدند - هله درویش بخور نك قدح زفت رسید
سست بودن چه بود چونك اوان تو بود - رخت را برد و مرا درویش كرد
نك ز یاقوتش زكاتم میدهد - ز عشق عاشق درویش خلق در عجبند
كه آنچ رشك شهانست او چرا خواهد - نوری كه نیارم گفت در پای تو میافتد
معنیش كه درویشا در ما بنگر خوشتر - دارد درویش نوش دیگر
و اندر سر و چشم هوش دیگر - صد دیگ به جوش هست این جا
دارد درویش جوش دیگر - درویش ز دوش باز مست است
غیر شب و روز دوش دیگر - وانگهان چون گازری از گازران درویشتر
وانگهان چون آفتابی آفتاب هر دیار - بود به بصره به یكی كو خراب
خانه درویش به عهد عمر - به كار خویش میرفتم به درویشی خود ناگه
مرا پیش آمد آن خواجه بدیدم پیچ دستارش - شنو پندی ز من ای یار خوش كیش
به خون دل برآید كار درویش - یقین میدان مجیب و مستجابست
دعای سوخته درویش دل ریش - درویشی وانگه غم از مست نبیذی كم
رو خدمت آن مه كن مردانه یكی سالك - مرا رنج تو نگذارد كه رنجوری به من آید
مرا گنج تو نگذارد كه درویش و مقل باشم - رفتم بر درویشی گفتا كه خدا یارت
گویی به دعای او شد چون تو شهی یارم - به درویشی بیا اندر میانه
مكن شوخی مگو كاندر میانم - بیا بیا درویش من درویش من مرو مرو از پیش من از پیش من
تویی تویی هم كیش من هم كیش من تویی تویی هم خویش من هم خویش من - درویش به دلق اندر و اندر بغلش گوهر
او ننگ چرا دارد از در به در افتادن - هر لطف كه بنمایی در سایه آن آیی
بسیار بیاساییهاده چه به درویشان - ای سرو و گل بستان بنگر به تهی دستان
نانی ده و صد بستانهاده چه به درویشان - رنجیت مبا آمین دور از تو قضا آمین
یار تو خدا آمین هاده چه به درویشان - حرمت كن و حرمت بین نعمت ده و نعمت بین
رحمت كن و رحمت بینهاده چه به درویشان - بشنو تو ز پیغامبر فرمود كه سیم و زر
از صدقه نشد كمتر هاده چه به درویشان - ای كوی شما جنت وی خوی شما رحمت
خاصه كه در این ساعت هاده چه به درویشان - ای مكرم هر مسكین و ای راحم هر غمگین
ای مالك یوم الدینهاده چه به درویشان - یك دانه اگر كاری صد سنبله برداری
پس گوش چه می خاریهاده چه به درویشان - گفتیم دعا رفتیم وز كوی شما رفتیم
خوش باش كه ما رفتیم هاده چه به درویشان - آمد به تو آوازم واقف شدی از رازم
محروم میندازم هاده چه به درویشان - كم كن تو فزایش بین بنواز و ستایش بین
بگشا و گشایش بین هاده چه به درویشان - سرگشته تحویلم در قالم و در قیلم
بنگر تو به زنبیلم هاده چه به درویشان - صدقه تو به حق رفته و اندر شب آشفته
او حارس و تو خفتههاده چه به درویشان - دانی كه دعا گویم هر جا كه ثنا گویم
بین كز تو چه واگویم هاده چه به درویشان - گه بربا همچون گرگ بره درویش را
گه سگ بر من گمار های كنان چون شبان - پس چه عجب آید تو را چون با شهان این میكند
گر ز آنك درویشی كند از بهر می خلقان گرو - چون سوی مردار رود زنده شود مرد بدو
چون سوی درویش رود برق زند ژنده او - هابده چیزی به درویشان خویش
ای همیشه لطف و رحمت خوی تو - این كیست چنین غلغله در شهر فكنده
بر خرمن درویش چو سیلاب رسیده - درویش ز خویشتن تهی شد
پر ده تو شراب فقر پر ده - هر لحظه نومید را خرمن دهم بیكشتنی
هر لحظه درویش را قربت دهم بیچلهای - زهی اقبال درویشی زهی اسرار بیخویشی
اگر دانستیی پیشت همه هستی عدم بودی - تو باخویشی به بیخویشان مپیچ ای خصم درویشان
مزن تو پنجه با ایشان به دستانی كه نتوانی - از ابجد اندیشه یا رب تو بشو لوحم
در مكتب درویشان خود ابجد و حطی نی - ای رهزن بیخویشان ای مخزن درویشان
یا رب چه خوشند ایشان آن دم كه در آغوشی - به تو درویش و با غیر تو سلطان
ز تو دارند تاج شهریاری - كه مه درویش باشد پیش خورشید
كند بر اختران مه شهسواری - بپاش ای جان درویشان صادق
چه باشد گر چنین تخمی بكاری - چه درویشان كه هر یك گنج ملكند
كه شاهان راست ز ایشان شرمساری - زنی درویش آمد سوی عباس
كه تعلیمم بده نوعی گدایی - چون شكستی شیشه درویش را
واجب آید دادن تاوان بلی - خاك در فقر را سرمه كش دل كنی
چارق درویش را بر سر سنجر كشی - چو اعتبار ندارد جهان بر درویش
به بزم فقر چرا عیش معتبر نكنی - فقیر و عارف و درویش وانگهی هشیار
مجاز بود چنین نامها تو پنداری - سماع و شرب سقاهم نه كار درویشست
زیان و سود كم و بیش كار بازاری - «درویش» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- آسوده کسی که در کم و بیشی نیست
در بند توانگری و درویشی نیست - مقصود خدا نبود بس خلق جهان
مقصود خدا از این جهان درویش است - بیرون ز تن و جان و روان درویش است
برتر ز زمین و آسمان درویش است - درویشی و عاشقی به هم سلطانیست
گنجست غم عشق ولی پنهانیست - هر درویشی که در شکست خویش است
تا ظن نبری که او خیال اندیش است - از خیل، جلالت تو عالم بگرفت
تا جمله ملک شدند و درویش نماند - در حضرت حق ستوده درویشانند
در صدر بزرگی همه بیخویشانند - درویش کسی نیست که نان میطلبد
درویش کسی بود که جان میبخشد - درویش که اسرار جهان میبخشد
هردم ملکی به رایگان میبخشد - در باغ در نیامدم گرد آور
درویش و تهی روم من راهگذر - گر باد صبا مرکب خود میخواهی
خاک قدم مرکب درویشان باش - آندم که قضا مکر کند ای درویش
در خانه گریزد خرد دوراندیش - درویشان را به ملک خسرو کرده
وی خسرو را بردهی شیرین کرده - در راه یگانگی چه طاعت چه گناه
در کوی خرابات چه درویش چه شاه - شه میکشدت مجوی با شه بیشی
که را بکند شهنشه درویشی - اینک در او دست به دریوزه برآر
درویش ز دریوزه ندارد عاری - درویشان را عار بود محتشمی
واندر دلشان بار بود محتشمی - فردوسی
- «درویش» در شاهنامه فردوسی
- یکی هفته زین گونه بخشید چیز
چنان شد که درویش نشناخت نیز - نمایندهی رنج درویش را
زبون داشتن مردم خویش را - درم داد و دینار درویش را
نوازنده شد مردم خویش را - یکی گنج ویژه به درویش داد
سراینده را جامهی خویش داد - تهمتن برو آفرین کرد نیز
به درویش بخشید بسیار چیز - تو درویش را رنج منمای هیچ
همی داد و بر داد دادن بسیچ - چنین سال بگذاشتم شست و پنج
بدرویشی و زندگانی برنج - ندارد همی روشناییش باز
ز درویش وز شاه گردن فراز - بخواهنده بخشم کم و بیش را
گرامی کنم مرد درویش را - به درویش داد آنچ بودش نهان
همی گفت با کردگار جهان - اگر بودن اینست شادی چراست
شد از مرگ درویش با شاه راست - به درویش بخشید چندی درم
ازو چند شادان و چندی دژم - توانگر کنیم آنک درویش بود
نیازش به رنج تن خویش بود - کسی را که درویش بد داد داد
به خواهندگان گنج و بنیاد داد - نبارد بدو نیز باران خویش
دل مرد درویش زو گشته ریش - شود مرد درویش را خشک لب
همی روز را بگذراند به شب - شود کار بیمار و درویش سست
وزو چیز خواهد همی تندرست - نه درویش یابد ازو بهرهیی
نه دانش پژوهی و نه شهرهیی - ازین پس بیاید یکی روزگار
که درویش گردد چنان سست و خوار - که گر ابر گردد بهاران پرآب
ز درویش پنهان کند آفتاب - توانگر شد آنکس که درویش بود
وگر خوردش از کوشش خویش بود - برین مرز درویشی و رنج هست
کزین بگذری باد ماند به دست - ازان بد که کردی میندیش نیز
از اندیشه درویش را بخش چیز - ببخشید گنجی به درویش مرد
که خوردش نبودی بجز کارکرد - بسی زر و گوهر به درویش داد
خردمند را خواسته بیش داد - درم بخش هر ماه درویش را
مده چیز مرد بداندیش را - و گر هیچ درویش خسپد به بیم
همی جان فروشی به زر و به سیم - نباید که بر هیچ درویش رنج
رسد گر بر آنکس بود نام و گنج - مکن خوار خواهنده درویش را
بر تخت منشان بداندیش را - چو بدخو شود مرد درویش خوار
همی بیند آن از بد روزگار - چو مهمان درویش باشی خورش
نیابی نه پوشیدن و پرورش - به بیچارگان بر ستم سازد اوی
گر از چیز درویش بفرازد اوی - بکوشیم و نیروش بیرون کنیم
به درویش ما نازش افزون کنیم - به درویش بخشید بسیار چیز
وزان جایگه رفتن آراست نیز - که جز کشتن و خواری و درد و رنج
بیاگندن از چیز درویش گنج - کسی را که درویش باشد به نیز
ز گنج نهاده ببخشیم چیز - نخواهیم آگندن زر به گنج
که از گنج درویش ماند به رنج - جهودیست درویش و شب گرسنه
بخسپد همی بر زمین برهنه - سزا نیست زین بیشتر مر ترا
درم مرد درویش را سر ترا - بدین نیکوی نیز درویش نیست
به گفتن مرا رای کمبیش نیست - همانا بدیدی تو درویش مرد
ز پیری فرومانده از کارکرد - ز شاه و ز درویش هر کو بمرد
ابا خویشتن نام نیکی ببرد - توانگر کنم مرد درویش را
به دین آورم جان بدکیش را - ازان شهرها هرک درویش بود
وگر نانش از کوشش خویش بود - برفتی خوشآواز گویندهیی
خردمند و درویش جویندهیی - بدین خانه درویش بد میزبان
زنی بینوا شوی پالیزبان - ز گیتی دگر هرکه درویش بود
وگر نانش از کوشش خویش بود - ششم هرکه آمد ز راه دراز
همی داشت درویشی خویش راز - ز درویش چیزی مدارید باز
هرانکس که هست از شما بینیاز - هرانکس که درویش باشد به شهر
که از روز شادی نیابند بهر - وگر در گذشته ز شب چند پاس
بدزدد ز درویش دزدی پلاس - بسی زر و گوهر به درویش داد
نیاز آنک بنهفت ازو بیش داد - کند پیش درویش رامشگری
چو آزادگان را کند کهتری - ازان پس به هرسو یکی نامه کرد
به جایی که درویش بد جامه کرد - بپرسید هرجا که بیرنج کیست
به هرجای درویش و بیگنج کیست - مگر مرد درویش کز شهریار
بنالد همی از بد روزگار - توانگر کجا سخت باشد به چیز
فرومایهتر شد ز درویش نیز - چو درویش نادان کند مهتری
به دیوانگی ماند این داوری - بر او شد آنکس که درویش بود
وگر نانش از کوشش خویش بود - توانگر همی سر ز تنگی نگاشت
سپردی بدرویش چیزی که داشت - به درویش بخشید بسیار چیز
برآتشکده خلعت افگند نیز - نباید که باشد کسی برفزود
توانگر بود تار و درویش پود - ببد هرک درویش با او یکی
اگر مرد بودند اگر کودکی - اگر بد به درویش خواهد رسید
ازین آرزو دل بباید برید - وزین مرزها هرک درویش بود
نیازش به رنج تن خویش بود - گر از پوست درویش باشد خورش
ز چرمش بود بیگمان پرورش - نگه داشتن مردم خویش را
گسستن تن از رنج درویش را - دگر گفت مردم توانگر بچیست
به گیتی پر از رنج و درویش کیست - به درویش بخشید بسیار چیز
زبانی پر از آفرین داشت نیز - جهاندیده مردی درشت و درست
که او رای درویش سازد نخست - چرا باید از خون درویش گنج
که او شاد باشد تن وجان به رنج - دگر کو بدرویش بر مهربان
بود راد و بیرنج روشنروان - که بخشایش آرد به درویش بر
به بیگانه و مردم خویش بر - توانگر بود چادر او بپوش
چو درویش باشد تو با او بکوش - که درویش را شاد دارم به گنج
نیارم دل پارسا را به رنج - خردمند ودرویش زان هرک بود
به دلش اندرون شادمانی فزود - به درویش برمهربانی کنیم
بپرمایه بر پاسبانی کنیم - بهر کار درویش دارد دلم
نخواهم که اندیشه زو بگسلم - ز شهری که ویران شداندر جهان
بجایی که درویش باشد نهان - توانگر کمن مرد درویش را
پراگنده و مردم خویش را - یکی بینوا مرد درویش بود
که نانش ز رنجتن خویش بود - مکش مر مرا تا دوان پیش تو
بیایم بوم زار درویش تو - فراوان به درویش دینار داد
همان خوردنیهای بسیار داد - به درویش بخشید گنج درم
نماند اندران بوم و برکس دژم - خورید و دهید آنک دارید چیز
همان کز شماهست درویش نیز - به درویش بخشید چندی درم
ز پوشیدنیها و از بیش وکم - بیاورد و گریان به درویش داد
چو درویش پیوسته بد بیش داد - فرومایهتر جای درویش بود
کجا خوردش ازکوشش خویش بود - هرآنکس که درویش بودی به شهر
که او را نبودی ز نوروز بهر - به جای نکوکار نیکی کنیم
دل مرد درویش رانشکنیم - دگر هرچ بودش به درویش داد
بدان کو ورا خویش بد بیش داد - کسی راکه درویش باشد ز گنج
توانگر کنم تانماند به رنج