«رخش» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «رخش» در غزلیات حافظ شیرازی
- غبار خط بپوشانید خورشید رخش یا رب
بقای جاودانش ده که حسن جاودان دارد - ترک درویش مگیر ار نبود سیم و زرش
در غمت سیم شمار اشک و رخش را زر گیر - با چنین زلف و رخش بادا نظربازی حرام
هر که روی یاسمین و جعد سنبل بایدش - در نهانخانه عشرت صنمی خوش دارم
کز سر زلف و رخش نعل در آتش دارم - دوش سودای رخش گفتم ز سر بیرون کنم
گفت کو زنجیر تا تدبیر این مجنون کنم - این جان عاریت که به حافظ سپرد دوست
روزی رخش ببینم و تسلیم وی کنم - مه جلوه می نماید بر سبز خنگ گردون
تا او به سر درآید بر رخش پا بگردان - زان می که داد حسن و لطافت به ارغوان
بیرون فکند لطف مزاج از رخش به خوی - لبش می بوسد و خون می خورد جام
رخش می بیند و گل می کند خوی - در آتش ار خیال رخش دست می دهد
ساقی بیا که نیست ز دوزخ شکایتی - مولوی
- «رخش» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- با رستم زال تا نگویی
از رخش و ز تازیانه ما - پر در پر بافته رشك احد گرد رخش
جان احمد نعره زن از شوق او واشوقنا - دل به جا دار در آن طلعت باهیبت او
گر تو مردی كه رخش قبله گه مردانست - آفتاب رخش امروز زهی خوش كه بتافت
كه هزاران دل از او لعل بدخشان شده است - در عاشقی نگر كه رخش بوسه گاه او است
منگر بدانك زرد و ضعیف و مكرمش است - در دل مدار نیز كه رخ بر رخش نهی
كو سر دل بداند و دلدار نازكست - ای گل تو را اگر چه رخسار نازكست
رخ بر رخش مدار كه آن یار نازكست - زر او دهد كه رخش از فراق همچو زر است
چرا دهد زر و سیم آن پری كه سیمینست - هر كه رخش چنین بود شاه غلام او شود
گر چه كه بندهای بود خاصه كه در هوا بود - چون در ماجرا زنم خانه شرع وا شود
شاهد من رخش بود نرگس او گوا بود - وگر مصحف به كف گیرم ز حیرت افتد از دستم
رخش سرعشر من خواند لبش آیات من گردد - در پیش رخش چه رقص میكرد
وز آتش عشق جان چه میشد - از فراز عرش و كرسی بانگ تحسین میرسید
تا به پشت گاو و ماهی از رخش پرنور بود - پس این پرده ازرق صنمی مه روییست
كه ز نور رخش انجم همه زیور گیرند - شمس تبریز درآمد به عیان عذر نماند
دیده روح طلب را به رخش بسپارید - گلشن هر ضمیری از رخش پرگل آید
دامن هر فقیری از كفش پرزر آید - رخ بر رخش منه تو تا رویت از شهنشه
مانند آفتابی نور جلال گیرد - بنمای خانهای كه از او نیست پرچراغ
بنمای صفهای كه رخش پرصفا نكرد - هر یك از این مثال بیانست و مغلطه است
حق جز ز رشك نام رخش والضحی نكرد - بوسه به او رسد كه رخش همچو زر بود
او را نمیرسد كه رود مال و زر دهد - از لب یار شكر را چه خبر
وز رخش شمس و قمر را چه خبر - مه تو یار ندارد جز او تو یار مگیر
رخش كنار ندارد از او كنار مگیر - زیر و بالا از رخش پرنور بین
ز اهتزاز آن قد و بالا مپرس - گنج نهان دو كون پیش رخش یك جوست
بهر لكیسی دلا سرد بود این مكیس - گر لب او شكند نرخ شكر میرسدش
ور رخش طعنه زند بر گل تر میرسدش - در هر آن زندان كه درتابد رخش
كس نماند در همه زندان ترش - ای كه میش خوردهای از چه تو پژمردهای
باغ رخش دیدهای باز گشا پر و بال - والله كه مفری بجز از فر رخش نیست
كاندر خضر و گلشن او می نگریدیم - چون مست گشتم برجهم بر رخش دل زین برنهم
زیرا كه مشتاق شهم آن ماه از مهها مهین - عقل نخواهم و خرد دانش او مرا بس است
نور رخش به نیم شب غره صبحگاه من - بنگر اندر میزبان و در رخش شادی ببین
بر سر این خوان نشین و كاسه در روغن بزن - ای كه در باغ رخش ره بردی
گل تازه به زمستان بستان - از بس كه آفتاب دو رخ بر رخش نهاد
شهمات میشود ز رخش ماه بر زمین - آن روی بین كه بر رخش آثار روی او است
آن را نگر كه دارد خورشید بر جبین - میش هر دم همیگوید كه آب خضر را دركش
رخش هر لحظه میگوید كه گلزار مخلد بین - نقشی است بیمثل آن رخش پرنور پاك خالقش
زلفی است مشكین طرهاش یا طیلسان احمدی - هر دم به من گوید رخش داری چو من زیبارخی
هر دم بدو گوید دلم داری چو بنده چاكری - اینها همه باشد ولی چون پرده بردارد رخش
نی زهره ماند نی نوا نی نوحه گر را وه وهی - خمش چون نیست پوشیده فقیر باده نوشیده
كه هست اندر رخش پیدا فر و انوار سبحانی - آن مست در آن مستی گر آمدی اندر صف
هم قبله از او گشتی هم كعبه رخش خستی - جز حضرت او نیست فقیرانه حضوری
جز سایه خورشید رخش نیست امانی - صورت حشو خیالات ره ما بستند
تیغ خورشید رخش خفیه شده در خودی - دیده جان شمس دین مفخر تبریز و جان
شاد ز عشق رخش شادتر از جان پری - آن پریی كز رخش گشت بشر چون ملك
یافت فراغت ز رنج وز غم درمان پری - ز نوبهار رخش این جهان گلستانی
به پیش قامت زیباش آسمان پستی - «رخش» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- فردوسی
- «رخش» در شاهنامه فردوسی
- منوچهر یک هفته با درد بود
دو چشمش پر آب و رخش زرد بود - رخش پژمرانندهی ارغوان
جوان سال و بیدار و بختش جوان - گرانمایه سیندخت را خفته دید
رخش پژمریده دل آشفته دید - شکم گشت فربه و تن شد گران
شد آن ارغوانی رخش زعفران - دل زال زر شد چو خرم بهار
ز رخش نوآیین و فرخ سوار - همی رخش خوانیم بورابرش است
به خو آتشی و به رنگ آتش است - خداوند این را ندانیم کس
همی رخش رستمش خوانیم و بس - تهمتن ز رخش اندر آمد چو باد
چو بشنید از وی نشان قباد - من و رخش و کوپال و برگستوان
همانا ندارند با من توان - بگفت این و از جای برکرد رخش
به زخمی سواری همی کرد پخش - برانگیخت آن رخش رویینه سم
برآمد خروشیدن گاو دم - کنون کرد باید ترا رخش زین
بخواهی به تیغ جهان بخش کین - اگرچه به رنجست هم بگذرد
پی رخش فرخ زمین بسپرد - به نام جهانآفرین یک خدای
که رستم نگرداند از رخش پای - سر و مغز پولاد را زیر پای
پی رخش برده زمین را ز جای - چو رستم برخش اندر آورد پای
رخش رنگ بر جای و دل هم به جای - تن رخش بسترد و زین برنهاد
ز یزدان نیکی دهش کرد یاد - یکی رخش را تیز بنمود ران
تگ گور شد از تگ او گران - کمند و پی رخش و رستم سوار
نیابد ازو دام و دد زینهار - لگام از سر رخش برداشت خوار
چرا دید و بگذاشت در مرغزار - سوی رخش رخشان برآمد دمان
چو آتش بجوشید رخش آن زمان - چنین گفت با رخش کای هوشیار
که گفتت که با شیر کن کارزار - بدین سان همی رخش ببرید راه
بتابنده روز و شبان سیاه - روانش چو پردخته شد ز آفرین
ز رخش تگاور جدا کرد زین - تهمتن به رخش سراینده گفت
که با کس مکوش و مشو نیز جفت - بخفت و بر آسود و نگشاد لب
چمان و چران رخش تا نیم شب - ابا رخش بر خیره پیکار کرد
ازان کاو سرخفته بیدار کرد - به بالین رستم تگ آورد رخش
همی کند خاک و همی کرد پخش - بدان مهربان رخش بیدار گفت
که تاریکی شب بخواهی نهفت - چراگاه بگذاشت رخش آنزمان
نیارست رفتن بر پهلوان - به تنها یکی کینهور لشکرم
به رخش دلاور زمین بسپرم - سوی رخش رخشنده بنهاد روی
دوان اسپ شد سوی دیهیم جوی - چو زور تن اژدها دید رخش
کزان سان برآویخت با تاجبخش - نشست از بر رخش و رخشنده تیغ
کشید و بیامد چو غرنده میغ - عنان رخش را داد و بنهاد روی
نه افراز دید از سیاهی نه جوی - به اولاد چون رخش نزدیک شد
به کردار شب روز تاریک شد - لگام از سر رخش برداشت خوار
رها کرد بر خوید در کشتزار - بخفت و بیاسود از رنج تن
هم از رخش غم بد هم از خویشتن - سوی رستم و رخش بنهاد روی
یکی چوب زد گرم بر پای اوی - چو آمد به تنگ اندرون جنگجوی
تهمتن سوی رخش بنهاد روی - چو آمد به شهر اندرون تاجبخش
خروشی برآورد چون رعد رخش - بدو گفت پنهان ازین جادوان
همی رخش را کرد باید روان - چو رخش اندر آمد بران هفت کوه
بران نره دیوان گشته گروه - چنان کن که گردد رخش پر ز شرم
به چشم اندر آرد ز شرم آب گرم - برانگیخت رخش دلاور ز جای
به چنگ اندرون نیزهی سر گرای - به رخش دلاور سپردم عنان
زدم بر کمربند گبرش سنان - خبر شد به شاه هماور ازین
که رستم نهادست بر رخش زین - برآورد گرز گران را به دوش
برانگیخت رخش و برآمد خروش - تو رخش درخشنده را ده عنان
بیارای گوشش به نوک سنان - تهمتن مران رخش را تیز کرد
ز خون فرومایه پرهیز کرد - تهمتن برانگیخت رخش از شتاب
پس پشت جنگ آور افراسیاب - چنین گفت با رخش کای نیک یار
مکن سستی اندر گه کارزار - چنان گرم شد رخش آتش گهر
که گفتی برآمد ز پهلوش پر - بخفت و برآسود از روزگار
چمان و چران رخش در مرغزار - چو بر دشت مر رخش را یافتند
سوی بند کردنش بشتافتند - گرفتند و بردند پویان به شهر
همی هر یک از رخش جستند بهر - برافروخت چون گل رخ تاجبخش
بخندید وز جای برکند رخش - که آمد پیادهگو تاجبخش
به نخچرگه زو رمیدست رخش - نماند پی رخش فرخ نهان
چنان بارهی نامدار جهان - و دیگر که از رخش داد آگهی
ندید ایچ فرجام جز فرهی - چو این گفته شد مژده دادش به رخش
برو شادمان شد دل تاجبخش - بیامد بمالید وزین برنهاد
شد از رخش رخشان و از شاه شاد - چو گرد پی رخش تو نیل نیست
همآورد تو در جهان پیل نیست - بفرمود تا رخش را زین کنند
دم اندر دم نای رویین کنند - زمین بنده و رخش گاه منست
نگین گرز و مغفر کلاه منست - به در شد به خشم اندرآمد به رخش
منم گفت شیراوژن و تاجبخش - همآورد او بر زمین پیل نیست
چو گرد پی رخش او نیل نیست - بفرمود تا رخش را زین کنند
سواران بروها پر از چین کنند - نهاد از بر رخش رخشنده زین
همی گفت گرگین که بشتاب هین - نشست از بر رخش و بگرفت راه
زواره نگهبان گاه و سپاه - به رزم اندرون رخش گویی خرست
دو دست سوار از همه بترست - بدین رخش ماند همی رخش اوی
ولیکن ندارد پی و پخش اوی - نشست از بر رخش رستم چو گرد
پر از خون رخ و لب پر از باد سرد - بدو گفت همزور تو پیل نیست
چو گرد پی رخش تو نیل نیست - ببوسید گرسیوز از دور خاک
رخش پر ز شرم و دلش پر ز باک - ز ایران دلش یاد کرد و بسوخت
به کردار آتش رخش برفروخت - پی رخش فرخ زمین بسپرد
به توران کسی را به کس نشمرد - رخش پر ز خون دل و دیده گشت
سوی آخر تازی اسپان گذشت - چو چشم گرامی به پیران رسید
شد از خون دیده رخش ناپدید - خردمند را دل برو بر بسوخت
به کردار آتش رخش برفروخت - زمانی نگه کرد و نیکو بدید
همی گشت رنگ رخش ناپدید - به پیش تو آرم سر و رخش او
همان خود و تیغ جهان بخش او - برآشفت گردافگن تاجبخش
بدنبال هومان برانگیخت رخش - دل خسرو از درد و رنجش بسوخت
به کردار آتش رخش برفروخت - فرنگیس چون روی بهزاد دید
شد از آب دیده رخش ناپدید - به خوشی بناز و به خوبی ببخش
مکن روز را بر دل خویش رخش - رخش گشت پرخون و دل پر ز درد
زکار سیاوش بسی یاد کرد - مهان و کهان را همه بنگرید
ز شادی رخش همچو گل بشکفید - بکردار آتش دلاور سوار
برانگیخت رخش از پس نامدار - چو بشنید پیران دلش خیره گشت
ز آواز ایشان رخش تیره گشت - یکی رخش دارد بزیر اندرون
که گویی روان شد که بیستون - برانگیخت رخش دلاور ز جای
چو تنگ اندر آمد دگر شد برای - ز خاک پی رخش بر سرکشان
پدید آمد از دور پیدا نشان - فرود آمد و رخش را آب داد
هم از ماندگی چشم را خواب داد - به ایرانیان بر گله بخش کرد
نشست تن خویشتن رخش کرد - چراگاه رخش آمد و جای خواب
نمدزین برافگند بر پیش آب - نبود رخش رخشان بران مرغزار
جهانجوی شد تند با روزگار - برآشفت و برداشت زین و لگام
بشد بر پی رخش تا گاه شام - دمان رخش بر مادیانان چو دیو
میان گله برکشیده غریو - همیدون نداد ایچ کس پاسخش
بشد خیره و زرد گشت آن رخش - چو آمد به در پس گو نامدار
رخش بود همچون گل اندر بهار - همی خواندندش خداوند رخش
جهانگیر و شیراوژن و تاجبخش - همی گشت رخش اندران مرغزار
درخت و گیا بود و هم جویبار - ازین سو خروشی برآورد رخش
وزان روی اسپ یل تاجبخش - ازان جایگه رخش را برنشست
دل خسته را اندر اندیشه بست - بفرمود تا رخش را زین کنند
همان زین به آرایش چین کنند - برین کوههی زین که آهنست
همان رخش گویی که آهرمنست - بزرگان که دیدند ببر مرا
همان رخش غران هژبر مرا - نشست از بر رخش چون پیل مست
یکی گرزهی گاو پیکر به دست - مرا یار در هفتخوان رخش بود
که شمشیر تیزم جهانبخش بود - چو دید آن درفشان درفش مرا
به گوش آمدش بانگ رخش مرا - ترا بر تگ رخش مهمان کنم
سرت را به گوپال درمان کنم - چو برگردد او از لب هیرمند
تو پای اندر آور به رخش بلند - بر رخش با هردو رانت به تیر
برآمیزم اکنون چو با آب شیر - زواره پی رخش ناگه بدید
کزان رود با خستگی در کشید - چو رفتی همی چارهی رخش ساز
من آیم کنون گر بمانم دراز - چو او از کمان تیر بگشاد شست
تن رستم و رخش جنگی بخست - زواره ز پیش برادر برفت
دو دیده سوی رخش بنهاد تفت - بر رخش ازان تیرها گشت سست
نبد باره و مرد جنگی درست - فرود آمد از رخش رستم چو باد
سر نامور سوی بالا نهاد - همان رخش رخشان سوی خانه شد
چنین با خداوند بیگانه شد - بفرمود تا رخش را پیش اوی
ببردند و هرکس که بد چارهجوی - چه اندیشم اکنون جزین نیست رای
که فردا بگردانم از رخش پای - همان رخش گویی که بیجان شدست
ز پیکان تنش زار و بیجان شدست - چو بشنید رستم میان را ببست
وزان جایگه رخش را برنشست - سزد گر نمایی به من رخش را
همان سرفراز جهانبخش را - بفرمای تا رخش را همچنان
بیارند پیش من اندر زمان - بران همنشان رخش را پیش خواست
فرو کرد منقار بر دست راست - همانگه خروشی برآورد رخش
بخندید شادان دل تاجبخش - برو رخش رخشنده را برنشین
یکی خنجر آبگون برگزین - همان بارکش رخش زیراندرش
ز پیکان نبود ایچ پیدا برش - چو گشتاسپ روی نبیره بدید
شد از آب دیده رخش ناپدید - براندازهی رستم و رخش ساز
به بن در نشان تیغهای دراز - همی رخش زان خاک مییافت بوی
تن خویش را کرد چون گردگوی - بزد گام رخش تگاور به راه
چنین تا بیامد میان دو چاه - دل رستم از رخش شد پر ز خشم
زمانش خرد را بپوشید چشم - یکی تازیانه برآورد نرم
بزد نیک دل رخش را کرد گرم - بدرید پهلوی رخش سترگ
بر و پای آن پهلوان بزرگ - بفرمود تا رخش را زین کنند
همه دشت پر باز و شاهین کنند - ازان پس تن رخش را برکشید
بشست و برو جامهها گسترید - دو روز اندران کار شد روزگار
تن رخش بر پیل کردند بار - پشوتن ز رودابه پردرد شد
ازان شیون او رخش زرد شد - هرآنچ آن پسندت نیاید ببخش
تو نامیتری از خداوند رخش - بشد ناخوشی بوی و کامش بسوخت
به کردار دیبا رخش برفروخت - بدو قیدروش آنچ دید و شنید
همی گفت و رنگ رخش ناپدید - ورا جان و دل بر برادر بسوخت
به کردار آتش رخش برفروخت - بگفت این و رنگ رخش زرد گشت
دل مرد برنا پر از درد گشت - بمالید رنگین رخش بر زمین
همی کرد بر تاج و تخت آفرین - بخندید بهرام و کرد آفرین
رخش گشت همچون بدخشان نگین - چو بشنید بهرام رنگ رخش
دگر شد که تا چون دهد پاسخش - چو بنشست با سوگ ماهی بلاش
سرش پر ز گرد و رخش پرخراش - چو بهرام روی شهنشاه دید
شد از خشم رنگ رخش ناپدید - چو از دربه نزدیک آتش رسید
شد از آب دیده رخش ناپدید - سپهدار چین کان سخنها شنید
شد از خشم رنگ رخش ناپدید - به چشم اندر آورد زو خسرو آب
به زردی رخش گشت چون آفتاب - ز فرزند رنگ رخش زرد شد
ز کار زمانه پراز درد شد - چو بشنید شیرین پراز درد شد
بپیچید و رنگ رخش زرد شد