«عاقل» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «عاقل» در غزلیات حافظ شیرازی
- گر چه بدنامیست نزد عاقلان
ما نمی خواهیم ننگ و نام را - عقل اگر داند که دل دربند زلفش چون خوش است
عاقلان دیوانه گردند از پی زنجیر ما - ورای طاعت دیوانگان ز ما مطلب
که شیخ مذهب ما عاقلی گنه دانست - چمن حکایت اردیبهشت می گوید
نه عاقل است که نسیه خرید و نقد بهشت - صوفی مجلس که دی جام و قدح می شکست
باز به یک جرعه می عاقل و فرزانه شد - عاقلان نقطه پرگار وجودند ولی
عشق داند که در این دایره سرگردانند - بر بساط نکته دانان خودفروشی شرط نیست
یا سخن دانسته گو ای مرد عاقل یا خموش - گر از این منزل ویران به سوی خانه روم
دگر آن جا که روم عاقل و فرزانه روم - در خرمن صد زاهد عاقل زند آتش
این داغ که ما بر دل دیوانه نهادیم - المنه لله که چو ما بی دل و دین بود
آن را که لقب عاقل و فرزانه نهادیم - ناصحم گفت که جز غم چه هنر دارد عشق
برو ای خواجه عاقل هنری بهتر از این - می ای دارم چو جان صافی و صوفی می کند عیبش
خدایا هیچ عاقل را مبادا بخت بد روزی - من نگویم که کنون با که نشین و چه بنوش
که تو خود دانی اگر زیرک و عاقل باشی - از چار چیز مگذر گر عاقلی و زیرک
امن و شراب بی غش معشوق و جای خالی - زاهد پشیمان را ذوق باده خواهد کشت
عاقلا مکن کاری کآورد پشیمانی - سعدی شیرازی
- «عاقل» در غزلیات سعدی شیرازی
- ز دست رفتن دیوانه عاقلان دانند
که احتمال نماندست ناشکیبا را - عاقلان خوشه چین از سر لیلی غافلند
این کرامت نیست جز مجنون خرمن سوز را - غافل مباش ار عاقلی دریاب اگر صاحب دلی
باشد که نتوان یافتن دیگر چنین ایام را - ای عاقل اگر پای به سنگیت برآید
فرهاد بدانی که چرا سنگ بریدست - سعدیا نزدیک رای عاشقان
خلق مجنونند و مجنون عاقلست - باش تا دیوانه گویندم همه فرزانگان
ترک جان نتوان گرفتن تا تو گویی عاقلست - دانند عاقلان که مجانین عشق را
پروای قول ناصح و پند ادیب نیست - گفتم به گوشه ای بنشینم چو عاقلان
دیوانه ام کند چو پری وار بگذرد - دیوانگان خود را می بست در سلاسل
هر جا که عاقلی بود این جا دم از جنون زد - عاقلان از بلا بپرهیزند
مذهب عاشقان دگر باشد - پندم مده ای دوست که دیوانه سرمست
هرگز به سخن عاقل و هشیار نباشد - کی شکیبایی توان کردن چو عقل از دست رفت
عاقلی باید که پای اندر شکیبایی کشد - سعدی اگر عاقلی عشق طریق تو نیست
با کف زورآزمای پنجه نشاید فکند - عاقل خبر ندارد از اندوه عاشقان
خفتست او عیب مردم بیدار می کند - بسا هوشمندا که در کوی عشق
چو من عاقل آیند و شیدا روند - آن کز بلا بترسد و از قتل غم خورد
او عاقلست و شیوه مجنون دگر بود - روی بنمای که صبر از دل صوفی ببری
پرده بردار که هوش از تن عاقل برود - عاقل انجام عشق می بیند
تا هم اول نمی کند آغاز - اگر عاقل بود داند که مجنون صبر نتواند
شتر جایی بخواباند که لیلی را بود منزل - ز عقل اندیشه ها زاید که مردم را بفرساید
گرت آسودگی باید برو عاشق شو ای عاقل - سعدی از این پس نه عاقلست نه هشیار
عشق بچربید بر فنون فضایل - بسی نماند که پنجاه ساله عاقل را
به پنج روز به دیوانگی برآید نام - نه مجنونم که دل بردارم از دوست
مده گر عاقلی ای خواجه پندم - لشکر عشق سعدیا غارت عقل می کند
تا تو دگر به خویشتن ظن نبری که عاقلم - آنان که شمردند مرا عاقل و هشیار
کو تا بنویسند گواهی به جنونم - گر تو گویی خلاف عقلست این
عاقلان دیگرند و ما دگریم - عاقل نکند شکایت از درد
مادام که هست امید درمان - خرقه بگیر و می بده باده بیار و غم ببر
بی خبرست عاقل از لذت عیش بیهشان - عاقل متفکر بود و مصلحت اندیش
در مذهب عشق آی و از این جمله برستی - می خرامید و زیر لب می گفت
عاقل از فتنه می کند حذری - خیام نیشابوری
- «عاقل» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «عاقل» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- تا باز از آن عاقل شده دید از هوا غافل شده
زان باغها آفل شده بیبر شده هم بینوا - ما عقل نداریم یكی ذره وگر نی
كی آهوی عاقل طلبد شیر نری را - عاشقان دردكش را در درونه ذوقها
عاقلان تیره دل را در درون انكارها - تا نسوزد عقل من در عشق تو در عشق تو
غافلم نی عاقلم باری بیا رویی نما - تا نسوزد عقل من در عشق تو در عشق تو
غافلم نی عاقلم باری بیا رویی نما - تا كه دانش گم كند مر راه را
تا كه عاقل بشكند فرهنگ را - دور بادا عاقلان از عاشقان
دور بادا بوی گلخن از صبا - گر درآید عاقلی گو راه نیست
ور درآید عاشقی صد مرحبا - در میان عاشقان عاقل مبا
خاصه اندر عشق این لعلین قبا - نیم عاقل چه زند با عشق تو
تو جنون عاقلانی فاسقنا - گر درآید عاقلی گو راه نیست
ور درآید عاشقی صد مرحبا - در میان عاشقان عاقل مبا
خاصه در عشق چنین شیرین لقا - دور بادا عاقلان از عاشقان
دور بادا بوی گلخن از صبا - نقش بند جان كه جانها جانب او مایلست
عاقلان را بر زبان و عاشقان را در دلست - گرد مستان گرد اگر می كم رسد بویی رسد
خود مذاق می چه داند آنك مرد عاقلست - شهر از عاقل تهی خواهد شدن
این چنین ساقی كه این خمار ماست - نه هیچ عاقل بفریبدت به حیلت عقل
نه پای بند كند جاده هیچ سلطانت - العقل مساح الزمان و اهله
فتجانبوا من عاقل مساح - ذوق سر سرمست را هرگز نداند عاقلی
حال دل بیهوش را هرگز نداند هوشمند - مجنون ز حلقه عاقلان از عشق لیلی میرمد
بر سبلت هر سركشی كردست وامق ریش خند - طبیبی چون دهد تلخش بنوشد تلخ او را خوش
طبیبان را نمیشاید كه عاقل متهم دارد - عاقل كردست با تو كوتاه
لیكن عاشق دراز گوید - از شراب صرف باقی كاسه سر پر كنید
فرش عقل و عاقلی از بهر لله طی كنید - مرگ یك یك میبرد وز هیبتش
عاقلان را رنگ و سیما میرود - ای صد هزار عاقل او در جوال كرده
كو عقل كاملی تا ترك جوال گیرد - این عشق جمله عاقل و بیدار میكشد
بی تیغ میبرد سر و بیدار میكشد - عاقله شب تویی بازرهانش ز ظلم
نیم شبی بر فلك راه بزن بر رصد - ز بند او نرهد كس به شید یا به جنون
ز دام او نرهد هیچ عاقلی به خرد - در این جهان كه در او مرده میخورد مرده
نخورد عاقل و ناسود و یك دمی نغنود - نه از آن حالتیست ای عاقل
كه در او عقل كس بدید آید - بعد از این بد نكنم عاقل و هوشیار شدم
كه مرا زخم رسید از بد و گشتم بیدار - هر كه اقرار كرد و باده شناخت
عاقلش نام نه مگو خمار - باور كند خود عاقلی در ظلمت آب و گلی
مانند تو موسی دلی مانند من هارون خوش - شراب كاس كیكاووس ده مخمور عاشق را
دقیقه دانی و فن را به پیش فكر عاقل كش - ای خواجه تو عاقلانه میباش
چون بیخبری ز شور اوباش - حاجی عاقل طواف چند كند هفت هفت
حاجی دیوانهام من نشمارم طواف - چند آزمایم خویش را وین جان عقل اندیش را
روزی كه مستم كشتیم روزی كه عاقل لنگرم - یكی عاقل میان ما به دارو هم نمییابد
در این زنجیر مجنونان چه مجنون می شود مردم - یكی عاقل میان ما به دار وهم نمییابند
در این زنجیر مجنونان چه مجنون می شود مردم - ای عاقل چون لنگر ای روت چو آهنگر
در دلبر ما بنگر آهسته كه سرمستم - در عشق تو از عاقله عقل برستیم
جز حالت شوریده دیوانه ندانیم - چو تو عاقل بدم من نیز روزی
چنین دیوانه و مفتون نبودم - تو باری عاقلی بنشین بیندیش
كز اول بودهام اكنون نبودم - جای عاقل صدر دیوان جای مجنون قعر زندان
حبس و تهمت قسم عاشق تخت و منبر جای عالم - همه مستیم و خرابیم و فنای ره دوست
در خرابات فنا عاقله ایجادیم - كس ندارد طاقت ما آن نفس
عاقل از ما می رمد دیوانه هم - تو گل بدی و دل شدی جاهل بدی عاقل شدی
آن كو كشیدت این چنین آن سو كشاند كش كشان - اگر تو عاقلی گندم چو دیدی
ز سنبلها نه از انبار می بین - عشق مجنون و عقل عاقل
امروز شدند هر دو مجنون - لاجرم ما هر چه می گوییم اندر نظم هست
نزد عاشق نقد وقت و نزد عاقل داستان - بی محابا درده ای ساقی مدام اندر مدام
تا نماند هوشیاری عاقلی اندر جهان - یار دعوی می كند گر عاشقی دیوانه شو
سرد باشد عاقلی در حلقه دیوانگان - گر درآید عاقلی گو كار دارم راه نیست
ور درآید عاشقی دستش بگیر و دركشان - عاقلان را راحت از راحت رسانیدن بود
عاشقان را ننگ باشد بند راحتها شدن - هست عاقل هر زمانی در غم پیدا شدن
هست عاشق هر زمانی بیخود و شیدا شدن - عاقلان از غرقه گشتن بر گریز و بر حذر
عاشقان را كار و پیشه غرقه دریا شدن - و آنك او بوسید دستش خود چه گویم بهر او
عاقلان دانند كان خود در شرف اولی است آن - عقل همه عاقلان خبره شود چون رسد
لیلی و مجنون من ویسه و رامین من - ماییم مست ایزدی زان بادههای سرمدی
تو عاقلی و فاضلی دربند نام و ننگ شو - مرد مجاهد بدم عاقل و زاهد بدم
عافیتا همچو مرغ از چه پریدی بگو - مرغان فلك پربسته تو
هر عاقل جان ناعاقل تو - بیدل شو ار صاحب دلی دیوانه شو گر عاقلی
كاین عقل جزوی میشود در چشم عشقت آبله - برای ماه بیچون را كشیدی جور گردون را
مسلم گشت مجنون را كه عاقل نیست این كاره - عاقل ز تو نازارد زان روی كه زشت آید
ظلمت ز مه آشفته خاری ز گل آزرده - چون كشتی بیلنگر كژ میشد و مژ میشد
وز حسرت او مرده صد عاقل و فرزانه - ایا ای عاقل هشیار پرغم
دل ما را مشوران خانه خانه - عاشقان با عاقلان اندرنیامیزد از آنك
درنیامیزد كسی ناكوفته با كوفته - عاقلان از مور مرده دركشند از احتیاط
عاشقان از لاابالی اژدها را كوفته - عاشقان را روزهای بینشان
عاقل رسم و نشان را شب شده - صد مطرقه كشیده در یك قدح بكرده
صد زین قدح كشیده چون عاقلان نشسته - یك عشرتی افراشتی صد تخم فتنه كاشتی
در شهر ما نگذاشتی یك عاقلی فرزانهای - هین كه خروس بانگ زد وقت صبوح یافتی
شرح نمیكنم كه بس عاقل را اشارتی - گوید خلق عاقلی یك نفسی به خود بیا
گفتم اگر چنینمی یك نفسی چنانمی - یا سندا لحاظه عاقلتی و مسكنی
یا ملكا جواره مكتنفی و ممنی - سقاهم ربهم گاهی كند دیوانه را عاقل
گهی باشد كه عاقل را كند دیوانهای ساقی - اگر شور مرا یزدان كند توزیع بر عالم
نبینی هیچ یك عاقل شوند از عقلها عاری - دراندازد به جان عاقلان بیخبر سوزی
بسازد بهر مشتاقان به رسم مطربان سازی - گر نیست و گر هستم گر عاقل و گر مستم
ور هیچ نمیدانم دانم كه تو میدانی - از عقل گروهی مست بیعقل گروهی مست
جز عاقل و لایعقل قومی دگرند آری - بس عاقل پابسته كز خویش شود رسته
بس جان كه ز سر گیرد قانون شكرخایی - مجنونی من گشته سرمایه صد عاقل
وین تلخی من گشته دریای شكرخایی - یك عالم و عاقل به جهان نیست كه او را
دیوانه آن زلف چو زنجیر نكردی - همان سودایی و دیوانه میباش
چرا عاقل شدی هشیار گشتی - چو تو مستور و عاقل خواستی شد
چرا سرمست در بازار گشتی - پیش از این سودا دل و جان عاقل رای خودند
بعد از آن غرقاب كی باشد تو را خودراییی - هین مترس ای دل از آن جور كه ممن آن جاست
ای دل ار عاقلی آرام به ممن گیری - كودك نوزاد میگرید ز نقل
عاقلستی بیشتر بگریستی - عشرت دیوانگان را دیدهای
ننگ بادت باز چون عاقل شدی - عاقلان را ز چه دیوانه كنی
ای همه پیشه تو فتنه گری - گویند عاقلان دم عاشق فسانهای است
شب روز كن چرایی اگر تو فسانهای - حلاوت غم معشوق را چه داند عاقل
چو جولهست نداند طریق جنگ و سواری - نه ز عاقلانم كه ز من بگیری
خردم تو بردی، چه ز من بگیری؟! - فكرت درین ره شد ژاژ خایی
مجنون شو ای جان، عاقل چرایی؟! - الام طماعیة العاذل
ولا رأی فیالحب للعاقل - برادر، مرا در چنین بیدلی
ملامت رها كن، اگر عاقلی - تو عاقل ازانی كه عاشق نهی
ترا قبله عشقست اگر مقبلی - «عاقل» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- ای عقل برو که عاقل اینجا نیست
گر موی شوی موی ترا گنجانیست - در راه طلب عاقل و دیوانه یکیست
در شیوهی عشق خویش و بیگانه یکیست - گر زانکه پدر حدیث کودک گوید
عاقل داند که آن پدر کودک نیست - دیوانه کسی که عاقلم پندارد
عاقل مردی که او ز من پرهیزد - با زلف چو زنجیر گره بر گرهت
دیوانه کسی بود که عاقل باشد - امروز در این شهر همی گردم مست
میجویم عاقلی که دیوانه کنم - ما خیره که عاقلان چرا هشیارند
وانان حیران که ما چرا مجنونیم - من نیز چو تو عاقل و هشیار بدم
بر جملهی عاشقان به انکار بدم - هوش عاشق کجا بود سوی نسیم
هوش عاقل کجا بود با زر و سیم - گر جان داری از این جهان یاد مکن
مستی خواهی ز عاقلان یاد مکن - گر عاقل و عالمی به عشق ابله شو
ور ماه فلک توئی چو خاک ره شو - امروز از آن سلسله زان محرومی
کامروز تو عاقلی و کارافزائی - دی عاقل و هشیار شدم در کاری
برهم زدم دوش مر مرا عیاری - گر من مستم ز روی بدکرداری
ای خواجه برو تو عاقل و هشیاری