«چوگان» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «چوگان» در غزلیات حافظ شیرازی
- ای که بر مه کشی از عنبر سارا چوگان
مضطرب حال مگردان من سرگردان را - ای صبا با ساکنان شهر یزد از ما بگو
کای سر حق ناشناسان گوی چوگان شما - خسروا گوی فلک در خم چوگان تو باد
ساحت کون و مکان عرصه میدان تو باد - ای جوان سروقد گویی ببر
پیش از آن کز قامتت چوگان کنند - اگر نه در خم چوگان او رود سر من
ز سر نگویم و سر خود چه کار بازآید - عشقبازی کار بازی نیست ای دل سر بباز
زان که گوی عشق نتوان زد به چوگان هوس - گفتم از گوی فلک صورت حالی پرسم
گفت آن می کشم اندر خم چوگان که مپرس - گر دست رسد در سر زلفین تو بازم
چون گوی چه سرها که به چوگان تو بازم - گوی زمین ربوده چوگان عدل اوست
وین برکشیده گنبد نیلی حصار هم - کو جلوه ای ز ابروی او تا چو ماه نو
گوی سپهر در خم چوگان زر کشیم - شدم فسانه به سرگشتگی و ابروی دوست
کشید در خم چوگان خویش چون گویم - خنگ چوگانی چرخت رام شد در زیر زین
شهسوارا چون به میدان آمدی گویی بزن - چوگان حکم در کف و گویی نمی زنی
باز ظفر به دست و شکاری نمی کنی - سعدی شیرازی
- «چوگان» در غزلیات سعدی شیرازی
- چه کند بنده که گردن ننهد فرمان را
چه کند گوی که عاجز نشود چوگان را - گر به سر می گردم از بیچارگی عیبم مکن
چون تو چوگان می زنی جرمی نباشد گوی را - سعدیا حال پراکنده گوی آن داند
که همه عمر به چوگان کسی افتادست - چو گوی در همه عالم به جان بگردیدم
ز دست عشقش و چوگان هنوز در پی گوست - چو در میانه خاک اوفتاده ای بینی
از آن بپرس که چوگان از او مپرس که گوست - عنبرین چوگان زلفش را گر استقصا کنی
زیر هر مویی دلی بینی که سرگردان چو گوست - آن که دل من چو گوی در خم چوگان اوست
موقف آزادگان بر سر میدان اوست - هر کسی بی خویشتن جولان عشقی می کند
تا به چوگان که در خواهد فتادن گوی دوست - دل نماندست که گوی خم چوگان تو نیست
خصم را پای گریز از سر میدان تو نیست - ای جان خردمندان گوی خم چوگانت
بیرون نرود گویی کافتاد به میدانت - چو نیست راه برون آمدن ز میدانت
ضرورتست چو گوی احتمال چوگانت - ای گوی حسن برده ز خوبان روزگار
مسکین کسی که در خم چوگان چو گو بود - چه جور کز خم چوگان زلف مشکینت
بر اوفتاده مسکین چو گو نمی آید - پستان یار در خم گیسوی تابدار
چون گوی عاج در خم چوگان آبنوس - بس که در خاک می طپند چو گوی
از خم زلف همچو چوگانش - ولیکن تا به چوگان می زنندش
دهل هرگز نخواهد بود خاموش - گر به میدان محاکای تو جولان یابم
گوی دل در خم چوگان زبان اندازم - همه بر من چه زنی زخم فراق ای مه خوبان
نه منم تنها کاندر خم چوگان تو گویم - هر دل سوخته کاندر خم زلف تو فتاد
گوی از آن به نتوان در خم چوگان دیدن - با این همه میدان لطافت که تو داری
سعدی چه بود در خم چوگان تو گویی - ای خسته دلم در خم چوگان تو گویی
بی فایده ام پیش تو چون بیهده گویی - مرد راضیست که در پای تو افتد چون گوی
تا بدان ساعد سیمینش به چوگان بزنی - به چندین حیلت و حکمت که گوی از همگنان بردم
به چوگانم نمی افتد چنین گوی زنخدانی - به هر کویی پری رویی به چوگان می زند گویی
تو خود گوی زنخ داری بساز از زلف چوگانی - خواهم اندر پایش افتادن چو گوی
ور به چوگانم زند هیچش مگوی - سرگشته چو چوگانم و در پای سمندت
می افتم و می گردم چون گوی به پهلوی - تا گرفتار خم چوگانی
احتمالت ضرورتست چو گوی - گوی را گفتند کای بیچاره سرگردان مباش
گوی مسکین را چه تاوانست چوگان را به گوی - مولوی
- «چوگان» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- ما گوی سرگردان تو اندر خم چوگان تو
گه خوانیش سوی طرب گه رانیش سوی بلا - چوگان زلف دیدی چون گوی دررسیدی
از پا و سر بریدی بیپا و سر به رقص آ - بر رخ او پرده نیست جز كه سر زلف او
گاه چو چوگان شود گاه شود گویها - مثال گویی اندر میان صد چوگان
دوانه تا سر میدان و گه ز سر تا پا - گوی منی و میدوی در چوگان حكم من
در پی تو همیدوم گر چه كه میدوانمت - مشتری در طالع است و ماه و زهره در حضور
یار چوگان زلف مه رو میر این میدان شدست - میدود چون گوی زرین آفتاب
ای عجب اندر خم چوگان كیست - میدود چون گوی زرین آفتاب
ای عجب اندر خم چوگان كیست - با خر میا به میدان زیرا كه خرسوار
از فارسان حمله و چوگان و گوی نیست - آن ملك مفخر چوگان و گوی
شكر كه امروز به میدان ماست - مه از پی چوگان تو خود را چو گویی ساخته
خورشید هم جان باخته چون گوی غلطان میرود - چراغ چرخ گردونم چو اجری خوار خورشیدم
امیر گوی و چوگانم چو دل میدان من باشد - در عشق چنان چوگان میباش به سر گردان
چون گوی در این میدان یعنی بنمی ارزد - بزن چوگان خود را بر در ما
كه خامان لطف آن چوگان چه دانند - اینك آن چوگان سلطانی كه در میدان روح
هر یكی گو را به وحدت سالك میدان كند - چون گشاید باگشادم چون ببندد بستهام
گوی میدان خود كی باشد تا ز چوگان سر كشد - بی دست و پا چو گویی سوی وییم غلطان
چوگان زلف ما را این سو همیدواند - چون این طرف دویدم چوگانش حمله آرد
سوی خودم كشاند این سر بگو كی داند - هر سو كه هست مستم چوگان او پرستم
در عین نیست هستم تا حكم خود براند - در خم چوگانش یكی گوی شو
تا كه فلك زیر تو مفرش بود - به چوگان وفا یك گوی زرین
در این میدان بغلطانید آخر - هر كجا چوگانش راند میرود
گوی را با پست و با بالا چه كار - عاشقان گویاند در چوگان یار
گوی را با دست و یا با پا چه كار - آن جا كه نظر باشد هر كار چو زر باشد
بیدست برد چوگان هر گوی ز میدانش - چون خداوند شمس دین چوگان زند یارش كجاست
ور بر اسب فضل بنشیند كجا دارد ردیف - نی نی چو چوگانیم ما در دست شه گردان شده
تا صد هزاران گوی را در پای شه غلطان كنیم - هر جا یكی گویی بود چوگان وحدت وی برد
گویی كه میدان نسپرد در زخم چوگان بشكنم - نیزه به دستم داد شه تا نیزه بازیها كنم
تا كی به دست هر خسی من رسم چوگانی كنم - اخضر شده میدان و بغلطیم چو گویی
از زلف چو چوگان كه به صحرای دمشقیم - چوگان اجل چو سوی من آمد
من گوی سعادت از میان بردم - گر سر زلف چو چوگانش مرا دور كند
همچنین سجده كنان تا بن میدان بكشم - خواه چوگان ساز ما را خواه گوی
دولت این بس كه به میدان توییم - گوی زرین فلك رقصان ماست
چون نباشد چون كه چوگان توییم - خورشید رخشان می رسد مست و خرامان می رسد
با گوی و چوگان می رسد سلطان میدانی است این - هر جا یكی گویی بود در حكم چوگان می دود
چون گوی شو بیدست و پا هنگام وحدانی است این - گویی شوی بیدست و پا چوگان او پایت شود
در پیش سلطان می دوی كاین سیر ربانی است این - گر از ایشان درگریزی در مغاره خلوتی
عشق چون چوگانت آرد همچو گوی اندر میان - نام شمس الدین چو شمعی همچو پروانه بسوز
پیش آن چوگان نامش گوی جان را درفكن - میر چوگانی ما جانب میدان آمد
پی اسپش دل و جان را هله جز گوی مكن - تا جان باسعادت غلطان همیرود
چوگان دو زلف و گوی دل و دشت لامكان - ای شب من این نوحه گری از تو ندارم باوری
چون پیش چوگان قدر هستی دوان چون گوی او - آن كس كه این چوگان خورد گوی سعادت او برد
بیپا و بیسر میدود چون دل به گرد كوی او - در گردش چوگان او چون گوی شو چون گوی شو
وز بهر نقل كركسش مردار شو مردار شو - دو چشمم خیره در رویت گهی چوگان گهی گویت
تویی حیران تویی چوگان تویی دو چشم روشن تو - در خم چوگانت میتازم چو چشمت با من است
همچنین در من نگر بیمن مران بیمن مرو - من بخفتم تو مرا انگیختی
تا چو گویم در خم چوگان تو - كی نهان گردد ز چوگان گوی دل
كاندر آن صحرا نه چاه است و نه گو - گفتم این دل را كه چوگانش ببین
گر یكی گویی در آن چوگان بدو - گفت دل كاندر خم چوگان او
كهنه گشتم صد هزاران بار و نو - سر مینهم و چون سر ننهد
چوگان تو را گوی خوش تو - در آخر چون درآمد شب بجست از خواب و دل پرغم
برآمد گوی مه تابان ز روی چرخ چوگانی - به پیش شاه خوش میدو گهی بالا و گه در گو
از او ضربت ز تو خدمت كه او چوگان و تو گویی - در زلف چو چوگانت غلطیده بسی جانها
وز بهر چنان مشكی جان عنبر حیرانی - بیا ای زلف چوگان حكم داری
كه چون گویم در این میدان فكندی - بیا ای زلف چوگان حكم داری
كه چون گویم در این میدان فكندی - هم تویی آن كس كه میگوید تویی والله تویی
گوی و چوگان و نظاره گر در این میدان تویی - بی دست و پا چو گوی به میدان حق بپوی
میدان از آن توست به چوگان تو بابتی - كله شاهان سكه ماهان
در خم چوگان گوی افندی - رو به میدان عشق سجده كنان
پیش چوگان عشق چون گویی - تا شدستی امیر چوگانی
ما شدستیم گوی میدانی - ای یكی گو شده یكی گویان
پیش حكمت كه شاه چوگانی - جز به چوگان او مغلطان سر
گر به میدان او یكی گویی - این خلق چو چوگان و، زننده ملك و بس
فاعل همه او دان، به قریبی و بعیدی - «چوگان» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- مانندهی گوی اسب چوگان ویست
آن دارد و آن دارد و آن آن ویست - شمشیر ازل بدست مردان خداست
گوی ابدی در خم چوگان خداست - کس از خم چوگان تو گوئی نبرد
وز وصل تو ره به جستجوئی نبرد - چوگان سر زلف تو گر دست دهد
از جمله جهان گوی ز میدان ببرم - مانند قلم پیش قلمران خودم
چون گوی اسیر خم چوگان خودم - امروز مراست روز میدان منشین
میتاز چو گوی پیش چوگان منشین - ای گوی زنخ زلف چو چوگان داری
ابروی کمان و تیر مژگان داری - فردوسی
- «چوگان» در شاهنامه فردوسی
- ز زین برگرفتش به کردار گوی
چو چوگان به زخم اندر آمد بدوی - نیاسود لشکر زمانی ز کار
ز چوگان و تیر و نبید و شکار - چو سه ساله شد زخم چوگان گرفت
به پنجم دل تیر و پیکان گرفت - ز زین برگرفتش به کردار گوی
چو چوگان به زخم اندر آید بدوی - ز چوگان او گوی شد ناپدید
تو گفتی سپهرش همی برکشید - ز هر کس شنیدم که چوگان تو
نبینند گردان به میدان تو - به لشگر چنین گفت پس نامجوی
که میدان شما را و چوگان و گوی - سیاوش بدو گفت کای شهریار
کجا باشدم دست و چوگان به کار - سیاوش بدو گفت فرمان تراست
سواران و میدان و چوگان تراست - همه یار شاهند و تنها منم
نگهبان چوگان یکتا منم - ازان پس به چوگان برو کار کرد
چنان شد که با ماه دیدار کرد - که با گوی و چوگان به میدان شویم
زمانی بتازیم و خندان شویم - چو او گوی در زخم چوگان گرفت
همآورد او خاک میدان گرفت - ز چوگان او گوی شد ناپدید
تو گفتی سپهرش همی برکشید - ازیشان یکی گوی و چوگان بخواست
میان سواران برافگند راست - سواران کجا گوی او یافتند
به چوگان زدن نیز نشتافتند - بیفگند چوگان کمان برگرفت
زه و توز ازو دست بر سر گرفت - به تیر و به چوگان و زخم سنان
بهر دانشی گرد کرده عنان - بیامد به میدان قیصر رسید
همی بود تا زخم چوگان بدید - می و رامش و زخم چوگان و کار
بزرگی و برخوردن از روزگار - به میدان چوگان و بزم و شکار
گوی بود مانند اسفندیار - همان زخم چوگان و تیر و کمان
هنرجوی دور از بد بدگمان - همه کودکان را به میدان فرست
به بازیدن گوی و چوگان فرست - یکی بنده را گفت شاه اردشیر
که رو گوی ایشان به چوگان بگیر - همی باش با کودکان تازهروی
به چوگان به پیش من انداز گوی - بزد کودکی نیز چوگان ز راه
بشد گوی گردان به نزدیک شاه - ابا کودکان چند و چوگان و گوی
به میدان شاه اندر آمد ز کوی - چو بر هفت شد رسم میدان نهاد
همآورد و هم رسم چوگان نهاد - ودیگر که چوگان و تیر و کمان
همان گردش رزم با بدگمان - جز از گوی و میدان نبودیش کار
گهی زخم چوگان و گاهی شکار - همه روز نخچیر بد کار اوی
دگر اسپ و میدان و چوگان و گوی - همی تیر و چوگان کنند آرزوی
چو فرمان دهد شاه آزادهخوی - شه هندوان باره را برنشست
به میدان خرامید چوگان به دست - به چوگان و بر دشت نخچیرگاه
بر ما شما را گشادست راه - هرآنکس که رفتی به میدان اوی
چو نزدیک گشتی بچوگان و گوی - ببندوی گفت ارث دلم نشکند
چو چوبینه امروز چوگان زند - چوشد روز بهرام چوبینه روی
به میدان نهاد و بچوگان و گوی - چو بشنید چو بینه گفتار زن
که با او همیگفت چوگان مزن - گر ای دون که قیصر به میدان شود
کمان خواهد ار نی به چوگان شود - به چوگان و مجلس به دشت شکار
نرفتی مگر کو بدی غمگسار - یکی بهره میدان چوگان و تیر
یکی نامور پیش او یادگیر