«عود» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «عود» در غزلیات حافظ شیرازی
- در تاب توبه چند توان سوخت همچو عود
می ده که عمر در سر سودای خام رفت - زهره سازی خوش نمی سازد مگر عودش بسوخت
کس ندارد ذوق مستی میگساران را چه شد - دانی که چنگ و عود چه تقریر می کنند
پنهان خورید باده که تعزیر می کنند - بنوش جام صبوحی به ناله دف و چنگ
ببوس غبغب ساقی به نغمه نی و عود - شد از خروج ریاحین چو آسمان روشن
زمین به اختر میمون و طالع مسعود - نبود چنگ و رباب و نبید و عود که بود
گل وجود من آغشته گلاب و نبید - چنگ بنواز و بساز ار نبود عود چه باک
آتشم عشق و دلم عود و تنم مجمر گیر - آن را که بوی عنبر زلف تو آرزوست
چون عود گو بر آتش سودا بسوز و ساز - بگو به خازن جنت که خاک این مجلس
به تحفه بر سوی فردوس و عود مجمر کن - سعدی شیرازی
- «عود» در غزلیات سعدی شیرازی
- عود می سوزند یا گل می دمد در بوستان
دوستان یا کاروان مشک تاتار آمدست - جانا دلم چو عود بر آتش بسوختی
وین دم که می زنم ز غمت دود مجمرست - بر راه باد عود در آتش نهاده اند
یا خود در آن زمین که تویی خاک عنبرست - آری خوشست وقت حریفان به بوی عود
وز سوز غافلند که در جان مجمرست - در مشک و عود و عنبر و امثال طیبات
خوشتر ز بوی دوست دگر هیچ طیب نیست - گاه چون عود بر آتش دل تنگم می سوخت
گاه چون مجمره ام دود به سر بر می شد - مثال سعدی عودست تا نسوزانی
جماعت از نفسش دم به دم نیاسایند - قول مطبوع از درون سوزناک آید که عود
چون همی سوزد جهان از وی معطر می شود - غلامان را بگو تا عود سوزند
کنیزک را بگو تا مشک ساید - گمان برند که در عودسوز سینه من
بمرد آتش معنی که بو نمی آید - شاهد بخوان و شمع بیفروز و می بنه
عنبر بسای و عود بسوزان و گل بریز - یک امشبی که در آغوش شاهد شکرم
گرم چو عود بر آتش نهند غم نخورم - اگرم چو عود سوزی تن من فدای جانت
که خوشست عیش مردم به روایح عبیرم - عودست زیر دامن یا گل در آستینت
یا مشک در گریبان بنمای تا چه داری - هر کسی را نباشد این گفتار
عود ناسوخته ندارد بوی - مولوی
- «عود» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- ای دلبر و مقصود ما ای قبله و معبود ما
آتش زدی در عود ما نظاره كن در دود ما - انا هلكنا بعدكم یا ویلنا من بعدكم
مقت الحیوه فقدكم عودوا الینا بالرضا - درون مجمر دلها سپند و عود میسوزد
كه سرمای فراق او زكام آورد مستان را - یك به یك در آب افكن جمله تر و خشك را
اندر آتش امتحان كن چوب را و عود را - هر صباحی عید داریم از تو خاصه این صبوح
كز كرم بر می فشانی باده موعود را - آنك سوی یار شد مسعود بود
مغز جان بگزید و شد یار قضا - گر تو عودی سوی این مجمر بیا
ور برانندت ز بام از در بیا - دورم ز نظر فعلم بنگر
تا بوی بود بر عود گوا - جان باز اندر عشق او چون سبط موسی را مگو
اذهب و ربك قاتلا انا قعودها هنا - نعود الی صفو الرحیق بمجلس
تدور بنا الكاسات تتلو علی الولا - و شربنا من مدام سكر ذات قوام
فی قعود و قیام فظهرنا و اختفینا - فهز غصن سعود و كل جنا شجر
فقر عینك منه و نعم ذاك جنا - یا من بنا قصر الكمال مشیدا
لا زال سعدا بالسعود میدا - مجلس خوش كن از آن دو پاره چوب
عود را درسوز و بربط را بكوب - عود خلقانند این پیغامبران
تا رسدشان بوی علام الغیوب - صاحب العودین لا تهملهما
حرقن ذا حركن ذا للكروب - كه این سو عاشقان باری چو عود كهنه میسوزد
وان معشوق نادرتر كز او آتش فروزانست - همیشه بوی با عودست نه رفت از عود و نه آمد
یكی گوید كه دیر آمد یكی گوید كه زود آمد - بسوز ای دل كه تا خامی نیاید بوی دل از تو
كجا دیدی كه بیآتش كسی را بوی عود آمد - شبی یا پرده عودی و یا مشك عبرسودی
و یا یوسف بدین زودی از آن بازار میآید - خورشید به هر برجی مسعود و بهی باشد
اما كر و فر خود در برج حمل دارد - جان را به مثال عود سوزیم
كان كان بلور میخرامد - هر عود تلف شود ز آتش
در آتش توست عید هر عود - آنگهان زیر زبان میگفت یارم نام او
مینگویم گر چه نامش هست خوش بوتر ز عود - آنچ از عشق كشید این دل من كه نكشید
و آنچ در آتش كرد این دل من عود نكرد - آب ماییم به هر جا كه بگردد چرخی
عود ماییم به هر سور كه مجمر گیرند - تو پس این را بهلی لیك تو را آن نهلد
جان از این قاعده نجهد به قیام و به قعود - جان قعود آرد آنش بكشد سوی قیام
جان قیام آرد آنش بكشد سوی سجود - عاشقان را از جمالت عید باد
جانشان در آتشت چون عود باد - آتش پریر گفت نهانی به گوش دود
كز من نمیشكیبد و با من خوش است عود - قدر من او شناسد و شكر من او كند
كاندر فنای خویش بدیدست عود سود - سر تا به پای عود گره بود بند بند
اندر گشایش عدم آن عقدها گشود - هر جان كه میگریزد از فقر و نیستی
نحسی بود گریزان از دولت و سعود - خواریست و بندگیست پس آنگه شهنشهیست
اندر نماز قامه بود آنگهی قعود - معدوم وار بنشین زیرا كه در نماز
داد سلام نبود الا كه در قعود - نفس به مصرست امیر در تك نیلست اسیر
باش بر او جبرئیل دود برآور ز عود - عود بخیلست او بو نرساند به تو
راز نخواهد گشا تا نكشد نار و دود - پس سبقت رحمتی در غضبی شد پدید
زهر بدان كس دهند كوست معود به قند - همه سپند بسوزیم بهر آمدنش
سپند چه كه بسوزیم خویش را چون عود - ز بانگ پست تو ای دل بلند گشت وجود
تو نفخ صوری یا خود قیامت موعود - هزار شكر خدا را كه عقل كلی باز
ز بعد فرقت آمد به طالع مسعود - دل خسان چو بسوزد چه بوی بد آید
دل شهان چو بسوزد فزود عنبر و عود - نبشته بر دف مطرب كه زهره بنده تو
نبشته بر كف ساقی كه طالعت مسعود - در آتش غم تو همچو عود عطاریست
دل شریف كه او داغ انبیا دارد - جهود و مشرك و ترسا نتیجه نفس است
ز پشك باشد دود خبیث نی از عود - دوست همان به كه بلاكش بود
عود همان به كه در آتش بود - زان سوی گوش آمد این طبل عید
در دلش آتش بزن افغان عود - و الوعد من الحبیب حلو
و السعی الی السعود مسعود - خاصا سعدی كه او به هر دم
صد دل به سعود خویش بربود - معاد كل شرود طغی و منه نی
مثال ظلك ان طال هو الیك یعود - ما دماغ از بوی شمس الدین معطر كردهایم
فارغیم از بوی عود و عنبر و مشك تتار - مسعود از اوست نحسی فردوس از او است حبسی
محكوم از اوست نفسی مزور مزور - چو عود و شمع نسوزد چه قیمتش باشد
كه هیچ فرق نماند ز عود و كنده خار - فمن الهجر ضجت الارواح
انجر العود یا معاد تعال - تا عشق تو سوخت همچو عودم
یك عقده نماند از وجودم - اگر از سوز چو عودم وگر از ساز چو عیدم
نه از آن عید بخندم نه از این عود برندم - مگر استاره چرخم كه ز برجی سوی برجی
به نحوسیش بگریم به سعودیش بخندم - تا روی تو بدیدم از خویش نابدیدم
ای ساخته چو عیدم وی سوخته چو عودم - چو بسازیم چو عیدم چو بسوزیم چو عودم
ز تو گریم ز تو خندم ز تو غمگین ز تو شادم - بس سنگ و بس گوهر شدم بس ممن و كافر شدم
گه پا شدم گه سر شدم در عودت و تكرار من - جان من و جهان من زهره آسمان من
آتش تو نشان من در دل همچو عود من - عود دمد ز دود من كور شود حسود من
زفت شود وجود من تنگ شود قبای من - گرمی خواهند و روشنی هم
مرغان كه معودند با آن - عودی نشود مقبول خدا
تا درنرود در مجمر من - ایا نجما خنوسا فی ذراه
تكنس فی صعودك او توطن - گر كسی گوید كه آتش سرد شد باور مكن
تو چه دودی و چه عودی حی قیومی بگو - الیوم من الوصل نسیم و سعود
الیوم اری الحب علی العهد فعودوا - یا قلب ابشرك به وصل و رحیق
ما فاتك من دهرك الیوم یعود - ما اكثر ما قد خفض العیش به هجر
للعیش من الیوم نهوض و صعود - بس كن تو مگو هیچ كه تا اشك بگوید
دل خود چو بسوزد بدهد بوی چو عود او - سحر الهوی مقعوده نار الجوی موقوده
ذانعمه مفقوده حرمان من لا یجهد - زد آتش اندر عود ما بر آسمان شد دود ما
بشكست باد و بود ما ساقی به نادر بادهای - عود كه جود میكند بهر تو دود میكند
شیر سجود میكند چون به سگ استخوان دهی - روید ای عاشقان حق به اقبال ابد ملحق
روان باشید همچون مه به سوی برج مسعودی - دلا اندر چه وسواسی كه دود از نور نشناسی
بسوز از عشق نور او درون نار چون عودی - دلا گر سوختی چون عود بوده
وگر خامی بسوز اكنون كه عودی - خوش بسوزم همچو عود و نیست گردم همچو دود
خوشتر از سوزش چه باشد چون تو دلسوزی كنی - در غیب هست عودی كاین عشق از او است دودی
یك هست نیست رنگی كز او است هر وجودی - گر آفتاب عشق نبودیم چون زحل
گه در صعود انده و گه در نزولمی - هر شكری زین هوس عود كند خویش را
تا كه بسوزد بر او چونك به مجمر كشی - چه دولتی ز چه سودی چه آتشی و چه دودی
چه مجمری و چه عودی چه آفتی چه بلایی - بسوز تا كه برویم حدیث سوز بگویم
به عود ماند خویم چه آفتی چه بلایی - كجاست تاجر مسعود مشتری طالع
كه گرمدار منش باشم و خریداری - هذا محمد قتلی تغمد
انا معود حمد الجفایی - لایق پشت خر نباشی تو
تو معود به پشت اسپانی - بسكمالهجر فعودوا، فی طلبالوصل سعود
امتنعالوصل بشح، اجتنبواالشح، وجودوا - عشق موبد، فتلی تعمد
و انا معود، بأسالنزال - براح الروح روحی! قرعینا
و یا نفسی دعاك الجد عودی - ینادی ربنا، عودوا الینا
اجبیونا و اوفوا بالعقود - ولم یخسر طلوب فی فنائی
ولم یمكن خلاف فی وعودی - اتاك الصوم فی حلل السعود
فدم واسلم علی رغم الحسود - و سعادة لیوم نظرالسعود فینا
نزل السهیل سهلا و اقام فی جواری - و تتوب من ذنوبی و تجاسری علیه
و لیه عود قلبی و نهایة الفرار - «عود» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- فردوسی
- «عود» در شاهنامه فردوسی
- چو بان و چو کافور و چون مشک ناب
چو عود و چو عنبر چو روشن گلاب - فرو برده از شیز و صندل عمود
یک اندر دگر ساخته چوب عود - نوشته یکی نامهای بر حریر
ز مشک و ز عنبر ز عود و عبیر - همه چوب بالاش از عود تر
برو بافته چندگونه گهر - ز عود قماری یکی تخت کرد
سر درزها را به زر سخت کرد - خروشید و شمعی برافروختند
برش عود و عنبر همی سوختند - زمینش بکردند از زر پاک
همه هیزمش عود و عنبرش خاک - بفرمود تا آذر افروختند
برو عود و عنبر همی سوختند - به پیشش همی عود میسوختند
تو گفتی همی آتش افروختند - بشد پیش با عود زال از فراز
ستودش فراوان و بردش نماز - ز کافور وز مشک وز عود تر
هم از عنبر و گوهر و سیم و زر - به کردار کوه آتشی برفروخت
بسی عود و با مشک و عنبر بسوخت - جهان روشن از تاج محمود باد
همه روزگارانش مسعود باد - یکی مهد پرمایه از عود تر
برو بافته زر و چندی گهر - زمینش همه صندل و چوب عود
ز جزع و ز پیروزه او را عمود - دگر چار صد تخته از عود تر
که مهر اندرو گیرد و رنگ زر - زده بر سر کوه خارا عمود
سرش تا به ابر اندر از چوب عود - همه پیش ساسان فروزان بدی
به هر آتشی عود سوزان بدی - همان چشمهی عنبر و عود و مشک
دگر گنج کافور ناگشته خشک - همان هدیهی هند با باژ نیز
ز عود و ز عنبر ز هرگونه چیز - درم داد ودینار و هرگونه چیز
همان عنبر و عود و کافورنیز - بدان جای نخچیر گوران بود
به قنوج در عود سوزان بود - ز عود و ز عنبر ز کافور و زر
همه جامه وجام پیکر گهر - فراوان ببار اندرون سیم و زر
چه از مشک و عنبر چه از عود تر - دوصد برده تامجمر افروختند
برو عود و عنبر همیسوختند