«بهانه» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «بهانه» در غزلیات حافظ شیرازی
- سعدی شیرازی
- «بهانه» در غزلیات سعدی شیرازی
- خیام نیشابوری
- «بهانه» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «بهانه» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- ای روح بخش بیبدل وی لذت علم و عمل
باقی بهانهست و دغل كاین علت آمد وان دوا - میمال پنهان گوش جان مینه بهانه بر كسان
جان رب خلصنی زنان والله كه لاغست ای كیا - زیرا جز صادقان ندانند
مكر و دغل و بهانه ما - به ترانههای شیرین به بهانههای زرین
بكشید سوی خانه مه خوب خوش لقا را - گنجیست در این خانه كه در كون نگنجد
این خانه و این خواجه همه فعل و بهانهست - چه عذر و بهانه دارد ای جان
آن كس كه ز بینشان نشان گفت - غمزه چشم بهانهست و زان سو هوسیست
و آنك او در پس غمزهست دل خست كجاست - گفتم بهانه نیست تو خود حال من ببین
مپذیر عذر بنده اگر زار زار نیست - ستیزه كن كه ز خوبان ستیزه شیرینست
بهانه كن كه بتان را بهانه آیینست - از آن لب شكرینت بهانههای دروغ
به جای فاتحه و كافها و یاسینست - اگر چه سرد وجودیت گرم درپیچید
به ره كنش به بهانه بهانه را چه شدست - نكر فرعون و شكر موسی كرد
به بهانه ز حال ما حاكیست - عذر گو وز بهانه آگه باش
همه خفتند و یك كس آگه نیست - ای عاشق خوش مذهب زنهار مخسب امشب
كان یار بهانه جو بر تو گنهی یابد - حاش لله كه به تن جامه طمع كرده بود
آن بهانهست دل پاك به دلدار دهید - رو ترش كردن بر ما پیشه ساخت
یك بهانه جست و دست انكاز كرد - به بوی وصل اگر عاشقی قرار گرفت
بهانه را نپذیرم بهانهها مدهید - ذكر گل و بلبل و خوبان باغ
جمله بهانهست چرا میكند - مقصود خدا بود و پسر بود بهانه
عاشق نشود جان پیمبر به بشر بر - به بهانه به ره كن آنها را
تا شوی از سماع برخوردار - قماش بازده آن گاه زهد خود میكن
مكن بهانه ضعف و فرومكش آواز - خموش كن ز بهانه كه حبهای نخرند
در این مقام ز تزویر و حیله طناز - این صورتش بهانهست او نور آسمانست
بگذر ز نقش و صورت جانش خوشست جانش - بسی بهانه روانم نمود تا نرود
كشید جانب اقبال كام و ناكامش - بهانه كردهام نان را ولیكن مست خبازم
نه بر دینار می گردم كه بر دیدار می گردم - گفتی فرداست روز بازار
بازار تو را بهانه دیدم - شمس تبریز خود بهانهست
ماییم به حسن لطف ماییم - هرچ گویی از بهانه لا نسلم لا نسلم
كار دارم من به خانه لا نسلم لا نسلم - گفتهای رنجور دارم دل ز غم پرشور دارم
این فریب است و بهانه لا نسلم لا نسلم - آمد خیال مستش مستانه حمله آورد
چندان بهانه كردم وز دست او نرستم - از لطفم آن یگانه می خواند سوی خانه
كردم یكی بهانه وز راه خشم كردم - لگن نهاد خیالش به چشمه چشمم
بهانه كرد كز این آب جامه می شویم - گر عسس خرد تو را منع كند از این روش
حیله كن و ازو بجه دفع دهش بهانه كن - هر نفس از كرانهای ساز كنی بهانهای
هر نفسی برون كشی از عدمی هزار فن - بس كن از این بهانهها وام هوای او بده
تا نبود قماش جان پیش فراق مرتهن - حق همیگوید منم هش دار ای كوته نظر
شمس حق و دین بهانهست اندر این برداشتن - گفتم تو را نباید خود دفع كم نیاید
پنجه بهانه زاید از طبعت ای سخندان - بهانهها بمیندیش و عذر را بگذار
مرا مگیر ز بالا و خشك شانه مكن - ندیدم در جهان كس را كه تا سر پر نبودهست او
همه جوشان و پرآتش كمین اندر بهانه جو - چه بهانه گر بت است او چه بلا و آفت است او
بگشاید و بدزدد كمر هزار مست او - جان بهار و چمنی رونق سرو و سمنی
هین كه بهانه نكنی ای بت عیار بده - دیدی كه چه كرد آن یگانه
برساخت پریر یك بهانه - ز چه افروخت خیالش رخ خورشیدصفت را
ز كی آموخت خدایا عجب این فعل و بهانه - در پرده عراقی میزد به نام ساقی
مقصود باده بودش ساقی بدش بهانه - مرا چو نی بنوازید شمس تبریزی
بهانه بر نی و مطرب ز غم خروشیده - لطف و عطا و رحمتت طبل وصال میزند
گر نكند وصال تو بار دگر بهانهای - چو آرم پیش تو زاری بهانه نو برون آری
زهی شنگی و طراری زهی شوخی و پیشانی - سلام علیك ای خواجه بهانه چیست این ساعت
نه دریایی و دریادل نه ساقی و خداوندی - فخ شسته به پیش گوش قمری
كموزدش او بهانههایی - چو رها كنی بهانه بدهی نشان خانه
به سر و دو دیده آیم كه تو كان كیمیایی - تویی جان این زمانه تو نشسته پربهانه
ز زمانه بركنارم هله تا تو شاد باشی - نی بهانهست این نه بر پای نی است
نیست الا بانگ پر آن همای - میگفت ای مسبب برساز یك بهانه
زیرا سبب تو سازی در دام ابتلایی - تبریز و شمس دین و دگرها بهانههاست
كز وی دو كون را تو خطی دركشیدهای - ای از جمال حسن تو عالم نشانهای
مقصود حسن توست و دگرها بهانهای - جمله بهانههاست كه عشق است هر چه هست
خانه خداست عشق و تو در خانه ساكنی - امروز دامن تو گرفتیم و میكشیم
تا كی بهانه گیری و تا كی دغا كنی - صورت منصور دانك بود بهانه
برشده بر دار همچنانك تو دیدی - نبود باده به جان تو راست گو كه چه بود
بهانه راست مكن كژ مگو به استادی - پرست خانه دل از موكل عجمی
كه نیست یك سر سوزن بهانه را جایی - بهانه نیست وگر هست كو زبان و دلی
گریز نیست وگر هست كو مرا پایی - ترش ترش بنشستی بهانه دربستی
كه ندهم آبت زیرا كه كوزه بشكستی - فروگرفت مرا مست وار و میگفتم
بجستمی من از او گر بهانهای هستی - بر این و بر آن تو منه این بهانه
تو خود را برون كن كه خود را عذابی - بهانهست اینها بیا شمس تبریز
كه مفتاح عرشی و فتاح بابی - الا میر خوبان هلا تا نرنجی
بهانه نگیری و از ما نرنجی - «بهانه» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- آری صنما بهانه خود کم بودت
تا خواب بیامد و ز ما بر بودت - باغ و گل و بلبل و سماع و شاهد
این جمله بهانه و همه مقصود اوست - معشوق بهانه است و معبود خداست
هرکس که دو پنداشت جهود و ترساست - دور است ز تو نظر بهانه اینست
کاین دیدهی ما هنوز صورت بین است - وان آب زره زره که اندر جو بود
این جمله بهانه بود و او خود او بود - دو کون خیال خانهای بیش نبود
وامد شد ما بهانهای بیش نبود - سودای ترا بهانهای بس باشد
مستان ترا ترانهای بس باشد - هر نیک و بدی که اول و آخر رفت
او کرد ولی بهانه بر عام نهاد - رخ را به بهانه بر رخش بنهادم
یعنی که حدیث میکنم در گوشش - جانم به لب آمده است لب پیش من آر
تا جان به بهانه در دهان تو نهم - بر گردن ما بهانهای خواهی بستن
وز دام و دوال ما نخواهی رستن - زان میترسم در جفا باز کنی
مکر اندیشی بهانه آغاز کنی - ای آنکه مرا به لطف بنواختهای
در دفع کنون بهانهای ساختهای - تو میخندی بهانهای یافتهای
در خانهی خود دام و دغل باختهای - آگاه نی ز حالم ای جان جهان
چرخم به بهانه تو مالید بسی - آگاه نی ز حالم ای جان جهان
چرخم به بهانه تو مالید بسی - فردوسی
- «بهانه» در شاهنامه فردوسی
- تو این را دروغ و فسانه مدان
به رنگ فسون و بهانه مدان - دلاور بدو گفت گر بخردی
کسی بیبهانه نسازد بدی - و دیگر بهانه سپهر بلند
که گاهی پناهست و گاهی گزند - ولیکن چو پیمان چنین بد نخست
بهانه نشاید به بیداد جست - بدو سام یل گفت با من بگوی
ازان کت بپرسم بهانه مجوی - بر شاه رو گفت و او را بگوی
که ز آهرمن اکنون بهانه مجوی - ترا بیبهانه به چنگ آورند
نباید که با سور جنگ آورند - کس اندر جهان جاودانه نماند
ز گردون مرا خود بهانه نماند - به دیدار او در زمانه نبود
برو بر ز خوبی بهانه نبود - همه نیکویی در جهان بهر تست
ز یزدان بهانه نبایدت جست - بهانه چه داری تو از مهر من
بپیچی ز بالا و از چهر من - تهی کرد و شد با سپه سوی گنگ
بهانه نجست و فریب و درنگ - سپاه و در گنج و شهر آن تست
به رفتن بهانه نبایدت جست - بدو بر بهانه ندارم ببد
گر از من بدو اندکی بد رسد - بهانه مرا نیز آزار اوست
نهانم پر از درد و تیمار اوست - بدو گفت با طوس نوذر بگوی
که هنگام شادی بهانه مجوی - چنان دان که کس بیبهانه نمرد
ازین در سخنها بباید شمرد - بدو گفت اهرن که با من بگوی
ز هرچت بپرسم بهانه مجوی - بهانه کنون چیست من بر چیم
پس از رنج پویان ز بهر کیم - همان عهد کاوس دارم نخست
که بر من بهانه نیارند جست - همانست کز گز بهانه منم
وزین تیرگی در فسانه منم - چو رفتی به ایران پدر را بگوی
که چون کام یابی بهانه مجوی - بهانه تو بودی پدر بد زمان
نه رستم نه سیمرغ و تیر و کمان - کس از خواست یزدان کرانه نیافت
ز کار زمانه بهانه نیافت - بهانه همی ساخت بر هفتواد
که دینار بستاند از بدنژاد - چنین بیبهانه همی داریم
زمانی به تیمار نگذاریم - بهانه همان شیر جنگیست و بس
ازین پس بزرگی نجویند کس - تو جان از پی پادشاهی مده
خورش بیبهانه به ماهی مده - بدین گیتی اندر نشانه منم
سر راستی را بهانه منم - اگر تاجدار زمانه منم
به خوبی و زشتی بهانه منم - که بدگو برین کار ننگ آورد
که چونین بهانه بچنگ آورد - برادر گر از تو بپوشید روی
ز شرم توبود آن بهانه مجوی - چنین داد پاسخ که او را بگوی
که درجنگ چندین بهانه مجوی - مرا ایمنی ده ز گفتار اوی
چوسوگند خوردم بهانه مجوی - بدین نامه ما بیبهانه شدیم
همی روم و ایران یگانه شدیم - ورا گفت زود اندر آی و بگوی
بگوشم نهانی بهانه مجوی - بدان بد که کردی بهانه منم
سخن را نخست آستانه منم