«قلم» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «قلم» در غزلیات حافظ شیرازی
- چه لطف بود که ناگاه رشحه قلمت
حقوق خدمت ما عرضه کرد بر کرمت - نگویم از من بی دل به سهو کردی یاد
که در حساب خرد نیست سهو بر قلمت - پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت
آفرین بر نظر پاک خطاپوشش باد - حافظ آن روز طربنامه عشق تو نوشت
که قلم بر سر اسباب دل خرم زد - کس چو حافظ نگشاد از رخ اندیشه نقاب
تا سر زلف سخن را به قلم شانه زدند - سیاه نامه تر از خود کسی نمی بینم
چگونه چون قلمم دود دل به سر نرود - عقلم از خانه به دررفت و گر می این است
دیدم از پیش که در خانه دینم چه شود - حافظ سخن بگوی که بر صفحه جهان
این نقش ماند از قلمت یادگار عمر - در قلم آورد حافظ قصه لعل لبش
آب حیوان می رود هر دم ز اقلامم هنوز - حافظ قلم شاه جهان مقسم رزق است
از بهر معیشت مکن اندیشه باطل - در ره او چو قلم گر به سرم باید رفت
با دل زخم کش و دیده گریان بروم - قلم را آن زبان نبود که سر عشق گوید باز
ورای حد تقریر است شرح آرزومندی - چرا به یک نی قندش نمی خرند آن کس
که کرد صد شکرافشانی از نی قلمی - ز دلبرم که رساند نوازش قلمی
کجاست پیک صبا گر همی کند کرمی - سعدی شیرازی
- «قلم» در غزلیات سعدی شیرازی
- چشم کوته نظران بر ورق صورت خوبان
خط همی بیند و عارف قلم صنع خدا را - سعدی قلم به سختی رفتست و نیکبختی
پس هر چه پیشت آید گردن بنه قضا را - رای رای توست خواهی جنگ و خواهی آشتی
ما قلم در سر کشیدیم اختیار خویش را - عشق ورزیدم و عقلم به ملامت برخاست
کان که عاشق شد از او حکم سلامت برخاست - سر قلم قدرت بی چون الهی
در روی تو چون روی در آیینه پدیدست - آتش بنی قلم درانداخت
وین حبر که می رود دخانست - بر ماجرای خسرو و شیرین قلم کشید
شوری که در میان منست و میان دوست - آن که من در قلم قدرت او حیرانم
هیچ مخلوق ندانم که در او حیران نیست - ز شوق روی تو اندر سر قلم سودا
فتاد و چون من سودازده به سر می گشت - در اندیشه ببستم قلم وهم شکستم
که تو زیباتر از آنی که کنم وصف و به یانت - رخت سرای عقلم تاراج شوق کردی
ای دزد آشکارا می بینم از نهانت - خواستم گفت خاک پای توام
عقلم اندر زمان نصیحت کرد - سودای عشق پختن عقلم نمی پسندد
فرمان عقل بردن عشقم نمی گذارد - ز سوزناکی گفتار من قلم بگریست
که در نی آتش سوزنده زودتر گیرد - سعدیا دیگر قلم پولاد دار
کاین سخن آتش به نی در می زند - من بودم و او نی قلم اندر سر من کش
با او نتوان گفت وجود دگری بود - هر دم ز سوز عشقت سعدی چنان بنالد
کز شعر سوزناکش دود از قلم برآید - قلم خاصیتی دارد که سر تا سینه بشکافی
دگربارش بفرمایی به فرق سر دوان آید - همی خرامد و عقلم به طبع می گوید
نظر بدوز که آن بی نظیر می آید - بعد از این ای یار اگر تفصیل هشیاران کنند
گر در آن جا نام من بینی قلم بر سر زنش - خورشید بر سرو روان دیگر ندیدم در جهان
وصفت نگنجد در بیان نامت نیاید در قلم - تنم فرسود و عقلم رفت و عشقم همچنان باقی
و گر جانم دریغ آید نه مشتاقم که کذابم - نی مپندار که حرفی به زبان آرم اگر
تا به سینه چون قلم بازشکافند سرم - گردنان را به سرانگشت قبولت ره نیست
چون قلم هستی خود را سر از آن اندازم - لشکر عشق سعدیا غارت عقل می کند
تا تو دگر به خویشتن ظن نبری که عاقلم - بیمست چو شرح غم عشق تو نویسم
کآتش به قلم درفتد از سوز درونم - تو را من دوست می دارم خلاف هر که در عالم
اگر طعنه است در عقلم اگر رخنه است در دینم - گر به عقلم سخنی می گویند
بیم آنست که دیوانه شوم - فکرت من در تو نیست در قلم قدرتیست
کو بتواند چنین صورتی انگیختن - قلم به یاد تو در می چکاند از دستم
مداد نیست کز او می رود زلالست این - ما قلم در سر کشیدیم اختیار خویش را
نفس ما قربان توست و رخت ما یغمای تو - چشمم از زاری چو فرهادست و شیرین لعل تو
عقلم از شورش چو مجنونست و لیلی روی تو - عقلم بدزد لختی چند اختیار دانش
هوشم ببر زمانی تا کی غم زمانه - قلم بر بی دلان گفتی نخواهم راند و هم راندی
جفا بر عاشقان گفتی نخواهم کرد و هم کردی - چه لطفست این که فرمودی مگر سبق اللسان بودت
چه حرفست این که آوردی مگر سهوالقلم کردی - این نبات از کدام شهر آرند
تو قلم نیستی که نیشکری - قلمست این به دست سعدی در
یا هزار آستین در دری - این چه رفتارست کارامیدن از من می بری
هوشم از دل می ربایی عقلم از تن می بری - سعدیا گر ز دل آتش به قلم درنزدی
پس چرا دود به سر می رودش هر نفسی - به قلم راست نیاید صفت مشتاقی
سادتی احترق القلب من الاشواق - خط مشک بوی و خالت به مناسبت تو گویی
قلم غبار می رفت و فروچکید خالی - گر پیر مناجاتست ور رند خراباتی
هر کس قلمی رفته ست بر وی به سرانجامی - در چکانیدی قلم بر نامه دلسوز من
گر امید صلح باری در جوابت دیدمی - من سر ز خط تو بر نمی گیرم
ور چون قلمم به سر بگردانی - وجود من چو قلم سر نهاده بر خط توست
بگردم ار به سرم همچنان بگردانی - خیام نیشابوری
- «قلم» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «قلم» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- خامش كه بس مستعجلم رفتم سوی پای علم
كاغذ بنه بشكن قلم ساقی درآمد الصلا - از جوش خون نطقی به فم آن نطق آمد در قلم
شد حرفها چون مور هم سوی سلیمان لابه را - میكشد آن شه رقمی دل به كفش چون قلمی
تازه كن اسلام دمیخواجه رها كن گله را - چو جامش دید این عقلم چو قرابه شد اشكسته
درستیهای بیپایان ببخشید آن شكستش را - صد جا چو قلم میان ببسته
تنگ شكر معسكری را - تا نسوزد عقل من در عشق تو در عشق تو
غافلم نی عاقلم باری بیا رویی نما - تا نسوزد عقل من در عشق تو در عشق تو
غافلم نی عاقلم باری بیا رویی نما - اهل علم چون شد و اهل قلم
دیو نیابی تو به دیوان سرا - چو صریر تو شنیدم چو قلم به سر دویدم
چو به قلب تو رسیدم چه كنم صداع قالب - عقلم برفت از جا باقیش را تو فرما
ای از درت نرفته كس ناامید و غایب - زان شاه كه او را هوس طبل و علم نیست
دیوانه شدم بر سر دیوانه قلم نیست - بسوز ای دل در این برق و مزن دم
كه عقلم ابر سوداوش گرفتست - گفت قضا بر سر و سبلت مخند
كاین قلمی رفته ز جباریست - گاهی قلم كاغذ شود كاغذ گهی بیخود شود
جان خصم نیك و بد شود هر لحظهای خنجر زند - قلم بگرفته نقاشان كه جانم مست كفهاشان
كه تصویرات زیباشان جمال شاخسار آمد - القاب صلاح الدین بر لوح چو پیدا شد
انصاف بسی منت بر لوح و قلم دارد - شمس الحق تبریزی بر لوح چو پیدا شد
والله كه بسی منت بر لوح و قلم دارد - چون عقل ندارم من پیش آ كه تویی عقلم
تو عقل بسی آن را كو چون تو شبان دارد - چون آتش نو كردی عقلم به گرو كردی
خاك توم ای سلطان یعنی بنمی ارزد - آنك از قلمش موسی و عیسیست مصور
از نفخه او دمدمه صور برآمد - پیك دل عاشقان رفت به سر چون قلم
مژده همچون شكر در دل كاغد رسید - رفت عطارد ز دست لوح و قلم درشكست
در پی او زهره جست مست به فرقد رسید - كسی كه بیقلم و آلتی به بتخانه
هزار صورت زیبا برای ما سازد - آن قلمی كه نقش كرد چونك بدید نقش تو
گفت كههای گم شدم این ملكست یا بشر - بیتو بیعقلم ملولم هر چه گویم كژ بود
من خجل از عقل و عقل از نور رویت شرمسار - گاه از نوك قلم سوداش نقشی میكشید
گاه از سرنای عشقش عقل مسكین سنگسار - چو خوشی چه خوش نهادی به كدام روز زادی
به كدام دست كردت قلم قضا مصور - نقش تسلیم گشته پیش قلم
گه پلنگش كنی و گاهی موش - مانند درد دیدهای بر دیده برچفسیدهای
ای خواجه برگردان ورق ور نه شكستم من قلم - هر نقش با نقشی دگر چون شیر بودی و شكر
گر واقفندی نقشها كه آمدند از یك قلم - ای نفس كل صورت مكن وی عقل كل بشكن قلم
ای مرد طالب كم طلب بر آب جو نقش قدم - تبریز این تعظیم را تو از الست آوردهای
از مفخر من شمس دین از اول جف القلم - چرا ساكن نمیگردم بر این و آن همیگویم
كه عقلم برد و مستم كرد ناهموار می گردم - آوازه آن یاران چون مشك جهان پر شد
ز آواز بشد عقلم آوازه نمیدانم - در اصبع عشقم چو قلم بیخود و مضطر
طومار نویسم من و طومار ندانم - چو دیدم لوح پیشانی ساقی
شدم مست و قلمها را شكستم - بگویم چون رسی آن جا ولیكن
قلم بشكست چون این جا رسیدم - دل من چون قلم اندر كف توست
ز توست ار شادمان وگر حزینم - نه قلماشی است لیكن ماند آن را
نه هجوی می كنم نی می ستایم - نزدیكتری به من ز عقلم
پس سوی تو من چگونه یازم - چون علم بالقلم رهم داد
پس تخته نانبشته خوانم - لوح و قلمیم نی حروفیم
تیغ و علمیم نی سپاهیم - من میان اصبعین حكم حقم چون قلم
در كف موسی عصا گاهی و گه افعیستم - من میان اصبعین حكم حقم چون قلم
در كف موسی عصا گاهی و گه افعیستم - هله بس كن هله بس كن كم آواز جرس كن
كه كهم من نه صدایم قلمم من نه صریرم - این نفس آن پرده را از سر گرفت
ما به سر رقصان چو بر كاغذ قلم - عقلم ببرد از ره كز من رسی تو در شه
چون سوی عقل رفتم عقلم نداشت سودم - به حق آنك تو را دیدم و قلم افتاد
ز دست عشق نویسم به پیش تو ناكام - شكم تهی شو و می نال همچو نی به نیاز
شكم تهی شو و اسرار گو به سان قلم - سر ننهی جز به اشارات دل
بر ورق عشق ازل چون قلم - گر شبه دزدیدهای وگر گهر
ور علم افراشتی وگر قلم - ای عشق قلماشیت گو از عیش و خوش باشیت گو
كس می نداند حرف تو گویی كه سریانی است این - ای خون عقلم ریخته صبر از دلم بگریخته
ای جان من آمیخته با جان هر صورت شكن - از دوست ستم نبود بر مست قلم نبود
جز عفو و كرم نبود بر مست چنین مسكن - بنه سر چون قلم بر خط امرش
كه هر بیسر از او افراشت گردن - گر چو نونی در ركوع و چون قلم اندر سجود
پس تو چون نون و قلم پیوند با مایسطرون - شور تو عقلم ستد با فتنهها دربافتم
شور و بیعقلی بباید بافتن را با فتن - گر چه می پرسید عقلم هر دم از استاد عشق
سر آن می او نمیفرمود الا آن آن - قلم و لوح چو این جا برسیدیم شكست
شكند كوه چو آگه شود از رب منن - رفتیم سوی شاه دین با جامههای كاغذین
تو عاشق نقش آمدی همچون قلم در رنگ شو - ببر عقلم ببر هوشم كه چون پنبهست در گوشم
چو گوشم رست از این پنبه درآید های هوی او - چو چرخم من چو ماهم من چو شمعم من ز تاب تو
همه عقلم همه عشقم همه جانم به جان تو - آنچ این تن مینویسد بیقلم نبود یقین
آنك جان بر خود نویسد حاجت اقلام كو - ای غذای جان مستم نام تو
چشم و عقلم روشن از ایام تو - قلم از عشق بشكند چو نویسد نشان تو
خردم راه گم كند ز فراق گران تو - بوقلمون چند از انكار تو
در كف ما چند خلد خار تو - خمش كن تا كه قلماشیت گویم
ولكن لا تطالبنی بمعناه - گر بداند كه حریف لب كی خواهد شد
كی برنجد ز بریدن قلم بالیده - عاشق در این ره چون قلم كژمژ همیرفتش قدم
بر دفتر جان بهر او پاكیزه مسطر ساختی - قلم آن جا نهد دستش كه كم بیند در او حرفی
چرا از عشق تصحیحش تو حرفی كم نمیگردی - ایا تبریز عقلم را خیال تو بشوراند
تو گویی باده صافی خیالت گویی بنگستی - تو عقلا یاد میداری كه شاه عقلم از یاری
چو داد آن باده ناری به اول دم فرومردی - عطارد را همیگفتم به فضل و فن شدی غره
قلم بشكن بیا بشنو پیام نیشكر باری - كر و فر قلم باشد به قدر حرمت كاتب
اگر در دست سلطانی اگر در كف سالاری - نیارد آن قلم گفتن به عقل خویش تحسینی
نداند آن قلم كردن به طبع خویش انكاری - اگر او را قلم خوانم و اگر او را علم خوانم
در او هوش است و بیهوشی زهی بیهوش هشیاری - دلم همچون قلم آمد در انگشتان دلداری
كه امشب مینویسد زی نویسد باز فردا ری - قلم را هم تراشد او رقاع و نسخ و غیر آن
قلم گوید كه تسلیمم تو دانی من كیم باری - به یك رقعه جهانی را قلم بكشد كند بیسر
به یك رقعه قرانی را رهاند از بلا آری - به دست توست بوقلمون همه چیز
ز انسان و ز حیوان و نمایی - همیتازید عقلم اندك اندك
همیپرید از سر چون طیاری - چون منش الحاح كردم كفچه را زد بر سرم
در سر و عقلم درآمد مستی و ویرانیی - عقل را گفتم میان جان و جانان فرق كن
شانه عقلم ز فرقش یاوه كرده شانگی - تو قلم به دست داری و جهان چو نقش پیشت
صفتیش مینگاری صفتیش میستانی - چو قلم ز دست بنهی بدهیش بیقلم تو
صفتی كه نور گیرد ز خطاب لن ترانی - كرم تو است این هم كه شراب برد عقلم
كه اگر به عقل بودی شكافدی ز شادی - ای عطارد بس از این كاغذ و از حبر و قلم
زفتی و لاف و تكبر حیل و پرهنری - سر قدم كن چو قلم بر اثر دل میرو
كه اثرهاست نهان در عدم و بیصوری - چون قلم بر دست آن نقاش چست
در میان نقش انسان میروی - شد عطارد مست و اشكسته قلم
لوح شست از هوز و ابجد بلی - گفتم ای عقلم كجایی عقل گفت
چون شدم می چون كنم انگوریی - اگر چه خود سرمستی دهان چرا بربستی
قلم چرا بشكستی ورق چرا بدریدی - زهی قلم كه تو را نقش كرد در صورت
كه نامه همه را نانبشته میخوانی - قلم شكست و بیفتاد بیخبر بر جای
چو مستیان شبانه ز خوردن سكری - ز عرش و كرسی و لوح قلم فزون باشد
دل خراب كه آن را كهی بنشماری - صنما خرگه توم كه بسازی و بركنی
قلمیام به دست تو كه تراشی و بشكنی - نقش را كار نیست پیش قلم
آن قلم را چه حاجت از یاری؟ - بوقلمونی چه شود گر چو عقل
یك صفت و یك دل و یكسان شوی؟ - منه انگشت تو بر حرف كژم
من اگر حرف كژم تو قلمی - «قلم» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- دیوانه کسی که عاقلم پندارد
عاقل مردی که او ز من پرهیزد - حکم مژه تو آن کند با دل من
کز نوک قلم خواجهی دیوان نکند - صد بار ز سر برفت عقلم و آمد
تا کی ز می شیفتگان آشامد - نی نی چو قلم به دست آن نقاشیم
خود نیز ندانیم کجا میباشیم - مانند قلم سپید کار سیهم
گر همچو قلم سرم بری سر ننهم - مانند قلم پیش قلمران خودم
چون گوی اسیر خم چوگان خودم - فردوسی
- «قلم» در شاهنامه فردوسی
- دو نرگس دژم و دو ابرو به خم
ستون دو ابرو چو سیمین قلم - ده انگشت برسان سیمین قلم
برو کرده از غالیه صدرقم - بدانگه که لوح آفرید و قلم
بزد بر همه بودنیها رقم - بدان بازوی و یال و آن پشت و شاخ
میان چون قلم سینه و بر فراخ - دو یاقوت خندان دو نرگس دژم
ستون دو ابرو چو سیمین قلم - یکی تیغ بر نیزهی پیلسم
بزد نیزه از تیغ او شد قلم - بر تخت بنشست فرخ دبیر
قلم خواست و قرطاس و مشک و عبیر - نخستین که نوک قلم شد سیاه
گرفت آفرین بر خداوند ماه - بفرمود تا پیش او شد دبیر
قلم خواست چینی و رومی حریر - همانگه بفرمود تا شد دبیر
قلم خواست هندی و چینی حریر - نشستند پس فیلسوفان بهم
گرفتند قرطاس و قیر و قلم - سکندر سواری بسان قلم
سلیحی سبک بادپایی دژم - سوی کارداران شدندی به کار
قلمزن بماندی بر شهریار - بفرمود شاپور تا شد دبیر
قلم خواست و انقاس و مشک و حریر - بفرمود تا پیش او شد دبیر
قلم خواست رومی و چینی حریر - بفرمود تا پیش او شد دبیر
قلم خواست با مشک و چینی حریر - بگفتند هرگونه از بیش و کم
ببردند قرطاس و مشک و قلم - قلم خواست از ترک و قرطاس خواست
ز مشک سیه سوده انقاس خواست - قلم چون دو رخ را به عنبر بشست
سرنامه کرد آفرین از نخست - بیاورد قپان و سنگ و درم
نبد هیچ دفتر به کار و قلم - چو آواز دارندهی پاس خاست
قلم خواست بهرام و قرطاس خواست - بیامد دبیر خردمند و راد
دوات و قلم پیش دانا نهاد - دوات و قلم خواست وچینی حریر
بفرمود تا پیش او شد دبیر - دو لب سرخ و بینی چو تیغ قلم
دو بی جاده خندان و نرگس دژم - دوان و قلم خواست ناباک زن
ز هرگونه انداخت با رای زن