«هشیار» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «هشیار» در غزلیات حافظ شیرازی
- هر که آمد به جهان نقش خرابی دارد
در خرابات بگویید که هشیار کجاست - به هیچ دور نخواهند یافت هشیارش
چنین که حافظ ما مست باده ازل است - بیار باده که رنگین کنیم جامه زرق
که مست جام غروریم و نام هشیاریست - همه کس طالب یارند چه هشیار و چه مست
همه جا خانه عشق است چه مسجد چه کنشت - آه از آن نرگس جادو که چه بازی انگیخت
آه از آن مست که با مردم هشیار چه کرد - پشمینه پوش تندخو از عشق نشنیده است بو
از مستیش رمزی بگو تا ترک هشیاری کند - چه ره بود این که زد در پرده مطرب
که می رقصند با هم مست و هشیار - تا کی می صبوح و شکرخواب بامداد
هشیار گرد هان که گذشت اختیار عمر - دل به رغبت می سپارد جان به چشم مست یار
گر چه هشیاران ندادند اختیار خود به کس - اگر ز مردم هشیاری ای نصیحتگو
سخن به خاک میفکن چرا که من مستم - هشیار شو که مرغ چمن مست گشت هان
بیدار شو که خواب عدم در پی است هی - سعدی شیرازی
- «هشیار» در غزلیات سعدی شیرازی
- هیچ هشیار ملامت نکند مستی ما را
قل لصاح ترک الناس من الوجد سکاری - دگر رغبت کجا ماند کسی را سوی هشیاری
چو بیند دست در آغوش مستان سحرخیزت - به دل گفتم ز چشمانش بپرهیز
که هشیاران نیاویزند با مست - ساقی قدحی قلندری وار
درده به معاشران هشیار - همه را هست همین داغ محبت که مراست
که نه مستم من و در دور تو هشیاری هست - به خرابات چه حاجت که یکی مست شود
که به دیدار تو عقل از سر هشیار برفت - دوستان عیب کنندم که نبودی هشیار
تا فرورفت به گل پای جهان پیمایت - سماع انس که دیوانگان از آن مستند
به سمع مردم هشیار در نمی گنجد - مست شراب و خواب و جوانی و شاهدی
هر لحظه پیش مردم هشیار بگذرد - دلم دل از هوس یار بر نمی گیرد
طریق مردم هشیار بر نمی گیرد - هشیار کسی باید کز عشق بپرهیزد
وین طبع که من دارم با عقل نیامیزد - پندم مده ای دوست که دیوانه سرمست
هرگز به سخن عاقل و هشیار نباشد - به در نمی رود از خانگه یکی هشیار
که پیش شحنه بگوید که صوفیان مستند - هر شبی یار شاهدی بودن
روز هشیاریت خمار کند - آن چشم مست بین که به شوخی و دلبری
قصد هلاک مردم هشیار می کند - گویند چرا سعدی از عشق نپرهیزد
من مستم از این معنی هشیار سری باید - اگر حلاوت مستی بدانی ای هشیار
به عمر خود نبری نام پارسایی باز - بعد از این ای یار اگر تفصیل هشیاران کنند
گر در آن جا نام من بینی قلم بر سر زنش - سعدی از این پس نه عاقلست نه هشیار
عشق بچربید بر فنون فضایل - خمار در سر و دستش به خون هشیاران
خضیب و نرگس مستش به جادویی مکحول - آنان که شمردند مرا عاقل و هشیار
کو تا بنویسند گواهی به جنونم - مردم هشیار از این معامله دورند
شاید اگر عیب ما کنند که مستیم - دو چشم مست میگونت ببرد آرام هشیاران
دو خواب آلوده بربودند عقل از دست بیداران - گر آن ساقی که مستان راست هشیاران بدیدندی
ز توبه توبه کردندی چو من بر دست خماران - چه بویست این که عقل از من ببرد و صبر و هشیاری
ندانم باغ فردوسست یا بازار عطاران - چنان مستم که پنداری نماند امید هشیاری
به هش بازآمدی مجنون اگر مست شرابستی - می حرامست ولیکن تو بدین نرگس مست
نگذاری که ز پیشت برود هشیاری - دو چشم مست تو برداشت رسم هشیاری
و گر نه فتنه ندیدی به خواب بیداری - ز چشم مست تو واجب کند که هشیاران
حذر کنند ولی تاختن نهان آری - تو سوز سینه مستان ندیدی ای هشیار
چو آتشیت نباشد چگونه برجوشی - قدح چون دور ما باشد به هشیاران مجلس ده
مرا بگذار تا حیران بماند چشم در ساقی - تو خود چه فتنه ای که به چشمان ترک مست
تاراج عقل مردم هشیار می کنی - خیام نیشابوری
- «هشیار» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «هشیار» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- حیفست ای شاه مهین هشیار كردن این چنین
والله نگویم بعد از این هشیار شرحت ای خدا - در مرگ هشیاری نهی در خواب بیداری نهی
در سنگ سقایی نهی در برق میرنده وفا - بربند لب همچون صدف مستی میا در پیش صف
تا بازآیند این طرف از غیب هشیاران ما - هشیار كجا داند بیهوشی مستان را
بوجهل كجا داند احوال صحابی را - تا كه هشیاری و با خویش مدارا میكن
چونك سرمست شدی هر چه كه بادا بادا - حرف مرا گوش كن باده جان نوش كن
بیخود و بیهوش كن خاطر هشیار را - هر لحظه و هر ساعت بر كوری هشیاری
صد رطل درآشامم بیساغر و بیآلت - هشیار مباش زان كه هشیار
در مجلس عشق سخت رسواست - شمس تبریزی به دورت هیچ كس هشیار نیست
كافر و ممن خراب و زاهد و خمار مست - مست بودم فاش كردم سر خود با یاركان
زانك هشیاری مرا خود مذهب آزار نیست - پدید باشد مستی میان صد هشیار
ز بوی رنگ و ز چشم و فتادن از چپ و راست - اگر هشیار اگر مستم نگیرد غیر او دستم
وگر من دست خود خستم همو درمان من باشد - زیر فلك اطلس هشیار نماند كس
زیرا كه ز بیش و پس میهای تو میآید - ما حلقه مستان خوش ساقی خویشیم
ما را سقط و بارد و هشیار مدارید - ز شمس الدین تبریزی بیابی
دلی كو مست و بس هشیار باشد - اگر چه مست جام عشق بودم
رخ معشوق هشیارم چه خوش بود - دو سه رندند كه هشیاردل و سرمستند
كه فلك را به یكی عربده در چرخ آرند - همه صیاد هنر گشته پی بیعیبی
همه عیبید چو در مجلس جان هشیارید - اول این سوختگان را به قدح دریابید
و آخرالامر بدان خواجه هشیار دهید - عارفان از خویش بیخویش آمدند
زاهدان در كار هشیار آمدند - كسی كه همره ساقیست چون بود هشیار
چرا نباشد لمتر چرا نیفزوید - خمش كنم كه خمش به پیش هشیاران
كه خلق خیره شدند و خیالشان افزود - كوری هشیاران ده آن جام سلطانی بده
تا جسم گردد همچو جان تا شب شود همچون سحر - اندر تن من گر رگی هشیار یابی بردرش
چون شیرگیر حق نشد او را در این ره سگ شمر - در مجلس مستان دل هشیار اگر آید مهل
دانی كه مستان را بود در حال مستی خیر و شر - به قصد از شمس تبریزی نگردم
چگونه زهر نوشد مرد هشیار - نداند گاو كردن بانگ بلبل
نداند ذوق مستی عقل هشیار - از من رگ جان بریده بادا
گر بیتو رگیم هست هشیار - درآی مست و خرامان و ساغر اندر دست
روا مبین چو تو ساقی و ما چنین هشیار - به ذات پاك خدایی كه گوش و هوش دهد
كه در جهان نگذاریم یك خرد هشیار - بریز باده بر اجسامم و بر اعراضم
چنانك هیچ نماند ز من رگی هشیار - در مجلس مستان دل هشیار اگر آید مهل
دانی كه مستان را بود در حال مستی خیر و شر - اندر تن من گر رگی هشیار یابی بردرش
چون شیرگیر او نشد او را در این ره سگ شمر - مرا میگفت دوش آن یار عیار
سگ عاشق به از شیران هشیار - به هر ره راهبر هشیار باید
در این ره نیست جز مجنون قلاوز - كه غمازان همه مستند اندر خواب گفت آری
ولیكن هست از این مستان یكی هشیار پنهانك - در این پایان در این ساران چو گم گشتند هشیاران
چه سازم من كه من در ره چنان مستم كه لاتسأل - آویختم اندیشه را كاندیشه هشیاری كند
ز اندیشه بیزاری كنم ز اندیشهها پژمردهام - زنجیر بر دستم نهد گر دست بر كاری نهم
در خنب می غرقم كند گر قصد هشیاری كنم - من فانی مطلق شدم تا ترجمان حق شدم
گر مست و هشیارم ز من كس نشنود خود بیش و كم - یارم به بازار آمدهست چالاك و هشیار آمدهست
ور نه به بازارم چه كار وی را طلبكار آمدم - چو ابر نوبهاری من چه خوش گریان و خندانم
از آن میهای كاری من چه خوش بیهوش هشیارم - بستان قدح از دستم ای مست كه من مستم
كز حلقه هشیاران این ساعت وارستم - هشیار بر رندی ضدی بود و ضدی
همرنگ شو ای خواجه گر فوقم اگر پستم - من خفته وشم اما بس آگه و بیدارم
هر چند كه بیهوشم در كار تو هشیارم - تو ساقی خماری یا دشمن هشیاری
یا آنك كنی ویران هر خانه كه می سازم - ظلمتی كز اندرونش آب حیوان می زهد
هست آن ظلمت به نزد عقل هشیاران صیام - من اگر مستم اگر هشیارم
بنده چشم خوش آن یارم - غلطم سر بستان لیك دمی
مددم ده قدری هشیارم - خفته دلم بیدار شد مست شبم هشیار شد
برقی بزد بر جان من زان ابر بامدرار من - خندید و می گفت ای پسر آری ولیك از حد مبر
وانگه چنین می كرد سر كای مست و ای هشیار من - شكار شیر بگذاری شكار خوك برداری
زهی تدبیر و هشیاری زهی بیگار و جان كندن - نبودت پیش از این مثلش نباشد بعد از این دانم
ز لوح سرها واقف و زان هشیار شمس الدین - ای حلقه زن این در در باز نتان كردن
زیرا كه تو هشیاری هر لحظه كشی گردن - ساقی چو تویی كفر بود بودن هشیار
وان شب كه تویی ماه حرام است غنودن - كلاه جمله هشیاران ربودند
در این بازارگه چه جای مستان - عقل هشیارت قبایی دوخت بهر شمس دین
تو ز عشق او به چشم منكران مسمار زن - دررمید از ننگ ایشان و خبیثیها و مكر
از وظیفه مدح یارم این دل هشیار من - عذر میگوید كه یعنی خامشم
با تو میگوید دل هشیار من - دامی است طرفهتر زین كز وی فتاده بینی
بیعقل تا به كعب و هشیار تا به گردن - قسمت گل خنده بود گریه ندارد چه كند
سوسن و گل میشكفد در دل هشیارم از او - چو دانستی كه دیوانه شدی عقل است این دانش
چو میدانی كه تو مستی پس اكنون هشیاری تو - تو كمترخوارهای هشیار میرو
میان كژروان رهوار میرو - كشیده گوش هشیاران به مستی
زهی اقبال و بخت مستدام او - ای دم هشیاریم بیهوش هشیاری تو
ای دم بیهوشیم هشیار تو هشیار تو - شمس حق و دین خداوند صفاهای ابد
در شعاع آفتابش ذره هشیار كو - ساقیا هشیار نتوان عشق را دریافتن
بوی جامت بیقرارم كرد آخر جام كو - آن دل كه سنگ بود ز شرم تو آب ریخت
یا رب چه كرد در دل هشیار شرم تو - هشیار شدم ساقی دستار به من واده
یا مشك سقا پر كن یا مشك به سقا ده - در شهر یكی كس را هشیار نمیبینم
هر یك بتر از دیگر شوریده و دیوانه - تو وقف خراباتی دخلت می و خرجت می
زین وقف به هشیاران مسپار یكی دانه - ایا ای عاقل هشیار پرغم
دل ما را مشوران خانه خانه - هشیار ز من فسانه ناید
مانند رباب بیكمانه - مشنو غم عشق را ز هشیار
كو سردلب است و سردچانه - بگو اسرار ای مجنون ز هشیاران چه میترسی
قبا بشكاف ای گردون قیامت را چه میپایی - چه هشیاری برادر هی ببین دریای پر از می
مسلمان شو تو ای كافر چه شیرین است بیخویشی - نمیتانم سخن گفتن به هشیاری خرابم كن
از آن جام سخن بخش لطیف افسانهای ساقی - اگر او را قلم خوانم و اگر او را علم خوانم
در او هوش است و بیهوشی زهی بیهوش هشیاری - چو امشب خواب من بستی مبند آخر ره مستی
كه سلطان قوی دستی و هش بخشی و هشیاری - مغفل وار پنداری تو عاشق را ولیكن او
به هر دم پرده میسوزد ز آتشهای هشیاری - چرا چون ای حیات جان در این عالم وطن داری
نباشد خاك ره ناطق ندارد سنگ هشیاری - ولیك آن نور ناپیدا همیفرمایدت هر دم
شراب می كه بفزاید ز بیهوشیت هشیاری - بگشای دهانت را خاشاك مجو در می
خاشاك كجا باشد در ساغر هشیاری - آن ساغر و آن كوزه كو نشكندم روزه
اما نهلد در سر نی عقل نی هشیاری - آن روز كه هشیارم من عربدهها دارم
و آن روز كه خمارم چه صبر و چه خاموشی - هم پهلوی خم سر نهای خواجه هرجایی
پرهیز ز هشیاران وز مردم غوغایی - هشیار به سگ ماند جز جنگ نمیداند
تو جنس سگ كهفی از جنگ مبرایی - گل گفت مرا نرمی از خار چه میجویی
گفتم كه در این سودا هشیار چه میجویی - همان سودایی و دیوانه میباش
چرا عاقل شدی هشیار گشتی - خمش كن گفت هشیاریت آرد
نه مست غمزه خماره گشتی - در این خانه نمییابم كسی را
تو هشیاری بیا باشد بیابی - باجفا شو با كسی كو عاشق هشیاری است
تا بیابی ذوقها اندر وفای بیخودی - دلبری كه سنگ خارا گر ز لعلش بو برد
جان پذیرد سنگ خارا تا شود هشیارهای - صنما چونك فریبی همه عیار فریبی
صنما چون همه جانی دل هشیار فریبی - بس طبیب است كه هشیار كند مجنون را
وین طبیبم نهلد در دو جهان هشیاری - ور بنالد ز غمی هم دانند
كو ندارد صفت هشیاری - آن كه از آن طراری باز بر او برشكنی
افتد و سودش نكند در دغلی هشیاری - فقیر و عارف و درویش وانگهی هشیار
مجاز بود چنین نامها تو پنداری - به جان تو كه بگویی وطن كجا داری
كه سخت فتنه عقلی و خصم هشیاری - ز ابتدای جهان تا به انتهای جهان
كسی ندید چنین بیهشی و هشیاری - چه احتیاط مرا عقل و احتیاط نماند
تو احتیاط كن آخر كه مرد هشیاری - مثال گر ندهی حسن بیمثال تو بس
كه مستی دل و جانست و خصم هشیاری - كه خوب طلعتی از ساكنان حضرت قدس
كه جمله محض خرد بود و نور هشیاری - با چنین مشتری كند صرفه
از چنین باده مانده هشیاری - ساقیا ساقیا روا داری
كه رود روز ما به هشیاری - باده ده، باده خواهمان كردی
كه حرامست با تو هشیاری - گر نكردی نثار دانش و هوش
كی بدی در زمانه هشیاری - نشاید عاشقان را یار هشیار
ز هشیاران نیاید هیچ یاری - «هشیار» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- با هشیاری غصهی هرچیز خوریم
چون مست شویم هرچه بادا بادا - از سنبل تر رونق عطاران برد
وز نرگس مست خون هشیاران ریخت - بالله به نامی که ترا اقرار است
امروز مرا اگر رگی هشیار است - شوریده برون جست نه هشیار و نه مست
آوازه درافتاد که دیوانه شده است - این خاک ز مشاطهی خود بیخبر است
خوش بیخبر است از آنکه زو هشیار است - صدربار بگفتمت چه هشیار و چه مست
شوخی مکن و مزن بهر شاخی دست - هر ذره و هر خیال چون بیداریست
از شادی و اندهان ما هشیاریست - هشیار اگر زر و گر زرین است
اسب است ولی بهاش کم از زینست - اندیشهی هشیار تو هشیار کشد
زارش کشد و بزاری زار کشد - بفرست شراب کاندلشدگان
نه مست حقیقتند و نی هشیارند - هشیاری و آگهی ز کس نپسندند
بر نیک و بد خلق جهان میخندند - بالا منشین که هست پستی خوشتر
هشیار مشو که هست مستی خوشتر - هین وقت صبوحست می ناب بیار
زیرا مرگست زندگانی هشیار - ما خیره که عاقلان چرا هشیارند
وانان حیران که ما چرا مجنونیم - یک خوآنی که سخت از او مست شویم
خوی دگر آنکه دیر هشیار شویم - من نیز چو تو عاقل و هشیار بدم
بر جملهی عاشقان به انکار بدم - از کم خوردن زیرک و هشیار شوی
وز پرخوردن ابله و بیکار شوی - ما را چو خدا برای این آوردست
خصم خردیم و دشمن هشیاری - با بیخبران اگر نشستی بردی
با هشیاران اگر نشستی مردی - تا هشیاری به طعم مستی نرسی
تا تن ندهی به جان پرستی نرسی - دی عاقل و هشیار شدم در کاری
برهم زدم دوش مر مرا عیاری - گر من مستم ز روی بدکرداری
ای خواجه برو تو عاقل و هشیاری - ور رشک نبودی همه هشیاران را
بیخویش و خراب و مست و حیران کنمی - تا منست خود تو تا ابد تیرهستی
چون مست از او شوی تو هشیار شوی - فردوسی
- «هشیار» در شاهنامه فردوسی
- زدن رای هشیار و کردن نگاه
هیونی فگندن به نزدیک شاه - که او پهلوانی بود نامدار
سرافراز و هشیار و گرد و سوار - چنین است فرمان هشیار شاه
که لشکر همی راند باید به راه - به هنگام هر کار جستن نکوست
زدن رای با مرد هشیار و دوست - شب و روز دارید کارآگهان
بجویید هشیار کار جهان - دلیر و خردمند و هشیار باش
به پاس اندرون نیز بیدار باش - به آواز گفت آن زمان شهریار
به گردان هشیار و مردان کار - که کاووس تندست و هشیار نیست
هم این داستان بر دلش خوار نیست - چو هشیار گردد پدر بیگمان
سواری فرستد پس من دمان - چو بشنید گودرز و طوس این سخن
که افگند سالار هشیار بن - چنین گفت با شاه هشیار طوس
که من با سپهبد برم پیل و کوس - همان طوس تندست و هشیار نیست
و دیگر که جان پسر خوار نیست - زنیم آنگهی رای هشیارتر
شود دل ز دیدار بیدارتر - قراخان چنین داد پاسخ بشاه
که در کار هشیارتر کن نگاه - برو با سواران هشیار سر
نگه دار مر کاخ را بام و در - چو سالار هشیار بشنید رفت
بنزدیک خسرو خرامید تفت - ز گفت پدر پس برآشفت سخت
جوان بود و هشیار و پیروز بخت - بکاخ اندر آمد پرآزار دل
ابا کاردانان هشیاردل - همه موبدان رای هشیار خویش
نهادند با گفت سالار خویش - مگر پند من سربسر بشنوی
بگفتار هشیار من بگروی - پراگند هر سو هیونی دوان
یکی مرد هشیار روشن روان - ازان ویژگان پنج تن را ببرد
که بودند با مغز و هشیار و گرد - چون ارجاسپ نشنید گفتار اوی
باید آن دل و رای هشیار اوی - هم اندر زمان لشکر او را سپرد
کسانی که بودند هشیار و گرد - چو نزدیک دژ شد برفت او ز پیش
بدید آن دل و رای هشیار خویش - چو فردا به هشیاری آن بشنوی
به پیروزی دادگر بگروی - مرا پاک خوانند ناپاک رای
ترا مرد هشیار نیکیفزای - از ایوان سه مجمر پر آتش ببرد
برفتند با او سه هشیار و گرد - که ای طاق آزرده هشیار باش
برین شاه ایران نگهدار باش - ترا گفتم این خوب گفتار خویش
روان و دل و رای هشیار خویش - خنک آنک در خشم هشیارتر
همان بر زمین او بیآزارتر - دلیری ز هشیار بودن بود
دلاور به جای ستودن بود - یکی پارسی بود هشیار نام
که بر چرخ کردی به دانش لگام - یکی شاه گیلان یکی شاه ری
که بودند در رای هشیار پی - فرستاده را موبد شاه گفت
که ای مرد هشیار بییار و جفت - خردمند و هشیار و با رای و شرم
سخن گفتنش خوب و آوای نرم - همه گوش دارید گفتار اوی
هم آن را هشیار سالار اوی - غمی شد فرستادهی هند سخت
بماند اندر آن کار هشیار بخت - چنین گفت مهتر بدین هر دو مرد
که هشیار باشید روز نبرد - چو آن خسته بشنید گفتار او
بدید آن دل و رای هشیار او - زمرد خردمند بیدارتر
ز دستور داننده هشیارتر - هم از نامداران ده و دو هزار
سواران هشیار خنجرگزار - چو مهتر شدی کار هشیار کن
ندانی تو داننده را یار کن