«معشوق» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «معشوق» در غزلیات حافظ شیرازی
- معشوق عیان می گذرد بر تو ولیکن
اغیار همی بیند از آن بسته نقاب است - گل در بر و می در کف و معشوق به کام است
سلطان جهانم به چنین روز غلام است - حافظ منشین بی می و معشوق زمانی
کایام گل و یاسمن و عید صیام است - گفتمش در عین وصل این ناله و فریاد چیست
گفت ما را جلوه معشوق در این کار داشت - گل بخندید که از راست نرنجیم ولی
هیچ عاشق سخن سخت به معشوق نگفت - گرت هواست که معشوق نگسلد پیمان
نگاه دار سر رشته تا نگه دارد - به هرزه بی می و معشوق عمر می گذرد
بطالتم بس از امروز کار خواهم کرد - ولی تو تا لب معشوق و جام می خواهی
طمع مدار که کار دگر توانی کرد - سخن در احتیاج ما و استغنای معشوق است
چه سود افسونگری ای دل که در دلبر نمی گیرد - تو را صبا و مرا آب دیده شد غماز
و گر نه عاشق و معشوق رازدارانند - معشوق چون نقاب ز رخ در نمی کشد
هر کس حکایتی به تصور چرا کنند - بخت حافظ گر از این گونه مدد خواهد کرد
زلف معشوقه به دست دگران خواهد بود - سایه معشوق اگر افتاد بر عاشق چه شد
ما به او محتاج بودیم او به ما مشتاق بود - کام خود آخر عمر از می و معشوق بگیر
حیف اوقات که یک سر به بطالت برود - صرف شد عمر گران مایه به معشوقه و می
تا از آنم چه به پیش آید از اینم چه شود - میان عاشق و معشوق فرق بسیار است
چو یار ناز نماید شما نیاز کنید - میان عاشق و معشوق هیچ حائل نیست
تو خود حجاب خودی حافظ از میان برخیز - ای که در کوچه معشوقه ما می گذری
بر حذر باش که سر می شکند دیوارش - یا رب این قافله را لطف ازل بدرقه باد
که از او خصم به دام آمد و معشوقه به کام - ماجرای من و معشوق مرا پایان نیست
هر چه آغاز ندارد نپذیرد انجام - از قیل و قال مدرسه حالی دلم گرفت
یک چند نیز خدمت معشوق و می کنم - دیدی دلا که آخر پیری و زهد و علم
با من چه کرد دیده معشوقه باز من - از چار چیز مگذر گر عاقلی و زیرک
امن و شراب بی غش معشوق و جای خالی - سر عاشق که نه خاک در معشوق بود
کی خلاصش بود از محنت سرگردانی - ملامتگو چه دریابد میان عاشق و معشوق
نبیند چشم نابینا خصوص اسرار پنهانی - خیز و جهدی کن چو حافظ تا مگر
خویشتن در پای معشوق افکنی - بر تو گر جلوه کند شاهد ما ای زاهد
از خدا جز می و معشوق تمنا نکنی - سخن غیر مگو با من معشوقه پرست
کز وی و جام می ام نیست به کس پروایی - سعدی شیرازی
- «معشوق» در غزلیات سعدی شیرازی
- هزار دشمنی افتد به قول بدگویان
میان عاشق و معشوق دوستی برجاست - دست طلب داشتن ز دامن معشوق
پیش کسی گو کش اختیار به دستست - گیسوت عنبرینه گردن تمام بود
معشوق خوبروی چه محتاج زیورست - نسبت عاشق به غفلت می کنند
وان که معشوقی ندارد غافلست - غیرت نگذارد که بگویم که مرا کشت
تا خلق ندانند که معشوقه چه نامست - خاک پایش بوسه خواهم داد آبم گو ببر
آبروی مهربانان پیش معشوق آب جوست - به بنده ام گو تاج خواهی بر سرم نه یا تبر
هر چه پیش عاشقان آید ز معشوقان نکوست - هر شبی روزی و هر روز زوالی دارد
شب وصل من و معشوق مرا آخر نیست - حرام باد بر آن کس نشست با معشوق
که از سر همه برخاستن نمی یارد - دریغ پای که بر خاک می نهد معشوق
چرا نه بر سر و بر چشم ما گذر دارد - عاشقان کشتگان معشوقند
هر که زندست در خطر باشد - می خواهم و معشوق و زمینی و زمانی
کو باشد و من باشم و اغیار نباشد - هر که معشوقی ندارد عمر ضایع می گذارد
همچنان ناپخته باشد هر که بر آتش نجوشد - خرما دور وصالی و خوشا درد دلی
که به معشوق توان گفت و مجالش دارند - هر که دانست که منزلگه معشوق کجاست
مدعی باشد اگر بر سر پیکان نرود - در من این عیب قدیمست و به در می نرود
که مرا بی می و معشوق به سر می نرود - جور معشوق چنان نیست که الزام رقیب
گویی ابریست که از پیش قمر می نرود - چشم عاشق نتوان دوخت که معشوق نبیند
پای بلبل نتوان بست که بر گل نسراید - آن نه عشقست که از دل به دهان می آید
وان نه عاشق که ز معشوق به جان می آید - نه راه شدن نه روی بودن
معشوقه ملول و ما گرفتار - پرده چه باشد میان عاشق و معشوق
سد سکندر نه مانعست و نه حائل - چنان تصور معشوق در خیال منست
که دیگرم متصور نمی شود معقول - مرا به عاشقی و دوست را به معشوقی
چه نسبتست بگویید قاتل و مقتول - به چه کار آید این بقیت جان
که به معشوق برنیفشانم - زمین بوسیده ام بسیار و خدمت کرده تا اکنون
لب معشوق می بوسم رخ دلدار می بینم - توبه گویندم از اندیشه معشوق بکن
هرگز این توبه نباشد که گناهیست عظیم - گر به شمشیر می زند معشوق
گو بزن جان من که ما سپریم - مثال عاشق و معشوق شمع و پروانه ست
سر هلاک نداری مگرد پیرامون - گر سرش داری چو سعدی سر بنه مردانه وار
با چنین معشوق نتوان باخت عشق الا چنین - کشته معشوق را درد نباشد که خلق
زنده به جانند و ما زنده به تأثیر او - از کف ندهم دامن معشوقه زیبا
هل تا برود نام من ای یار به زشتی - چرا ما با تو ای معشوق طناز
به صلحیم و تو با ما در نبردی - آزمودم درد و داغ عشق باری صد هزار
همچو من معشوقه یک ره آزمودی کاشکی - میان عاشق و معشوق اگر باشد بیابانی
درخت ارغوان روید به جای هر مغیلانی - ای نسیم کوی معشوق این چه باد خرمست
تا کجا بودی که جانم تازه می گردد به بوی - خیام نیشابوری
- «معشوق» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «معشوق» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- بود عاشق فراق اندر چو اسمی خالی از معنی
ولی معنی چو معشوقی فراغت دارد از اسما - ببین عذرا و وامق را در آن آتش خلایق را
ببین معشوق و عاشق را ببین آن شاه و آن طغرا - ایا معشوق هر قدسی چو میدانی چه میپرسی
كه سر عرش و صد كرسی ز تو ظاهر شود پیدا - عجب بختی كه رو بنمود ناگاهان هزاران شكر
ز معشوق لطیف اوصاف خوب بوالعجب ما را - معشوقه به سامان شد تا باد چنین بادا
كفرش همه ایمان شد تا باد چنین بادا - بنما ز می فرخ این سو اخ و آن سو اخ
بربای نقاب از رخ معشوق نقابی را - اطلس و دیباج بافد عاشق از خون جگر
تا كشد در پای معشوق اطلس و دیباج را - جان چیست فقر و حاجت جان بخش كیست جز تو
ای قبله حوایج معشوقه مطالب - كه دید ای عاشقان شهری كه شهر نیكبختانست
كه آن جا كم رسد عاشق و معشوق فراوانست - نباشد این چنین شهری ولی باری كم از شهری
كه در وی عدل و انصافست و معشوق مسلمانست - كه این سو عاشقان باری چو عود كهنه میسوزد
وان معشوق نادرتر كز او آتش فروزانست - ذره ذره عاشقانه پهلوی معشوق خویش
میزند پهلو كه وقت عقد و كابین كردنست - تا تو مشتاقی بدان كاین اشتیاق تو بتی است
چون شدی معشوق از آن پس هستیی مشتاق نیست - در ره معشوق ما ترسندگان را كار نیست
جمله شاهانند آن جا بندگان را بار نیست - پیش دلبر بنهادن سر سرمست سزا است
سر او را كف معشوق بمالیده خوش است - تنگ و لاغر گردد به مثال لب دوست
چه عجب لاغری از آتش معشوقه زفت - خامش سخن چه باید آن جا كه عشق آید
كمتر ز زر نباشی معشوق بیزبانست - چون برترست خوبی معشوقم از صفت
دردم چه فربهست و مدیحم چه لاغرست - تا كی كنار گیری معشوق مرده را
جان را كنار گیر كه او را كنار نیست - اگر عالم شكر گیرد دلش نالان چو نی باشد
وگر معشوق نی گوید گدازان چون شكر باشد - امروز دلم عشقست فردای دلم معشوق
امروز دلم در دل فردای دگر دارد - آن صبح چو صادق شد عذرای تو وامق شد
معشوق تو عاشق شد شیخ تو مرید آمد - بگذشت مه روزه عید آمد و عید آمد
بگذشت شب هجران معشوق پدید آمد - سغراق معانی را بر معده خالی زن
معشوقه خلوت را هم چشم عزب بیند - در خانه نشسته بت عیار كی دارد
معشوق قمرروی شكربار كی دارد - ای قوم به حج رفته كجایید كجایید
معشوق همین جاست بیایید بیایید - معشوق تو همسایه و دیوار به دیوار
در بادیه سرگشته شما در چه هوایید - گر صورت بیصورت معشوق ببینید
هم خواجه و هم خانه و هم كعبه شمایید - وگر تنهاست عاشق نیست تنها
كه با معشوق پنهان یار باشد - اگر چه مست جام عشق بودم
رخ معشوق هشیارم چه خوش بود - گر میان عاشق و معشوق كاری رفت رفت
تو نه معشوقی نه عاشق مر تو را باری چه شد - همه لب بر لب معشوق چو نی نالانند
دل ندارند و عجب این كه همه دلشادند - واقف سرمد تا مدرسه عشق گشود
فرقیی مشكل چون عاشق و معشوق نبود - رنگ معشوقان و رنگ عاشقان
جمله همچون سیم و زر آمیختند - ناكشیده دامن معشوق غیب
دل هزاران محنت و ضربت كشید - طالب و مطلوب را عاشق و معشوق را
همچو گل خوش كنار وقت كناران رسید - زهی سلیم كه معشوق او به خانه اوست
به سوی خانه نیاید گزاف میپوید - شراب حاضر و معشوق مست و من عاشق
مرا قرار نباشد به بو مرا مدهید - عجایبند درختانش بكر و آبستن
چو مریمی كه نه معشوقه و نه شو دارد - اگر چه عاشقی و عشق بهترین كار است
بدانك بیرخ معشوق ما حرام بود - چرا جان نكارد به درگاه معشوق
عجب عشق خود اصطفایی ندارد - ز معشوق اعظم به هر جان خرم
به پستی چه آمد به بالا چه میشد - چونك معشوق ناز آغازید
ناز كش عاشقا مگیر نبرد - چون جدا گشت عاشق از معشوق
برد معشوق ناز و عاشق درد - رخ معشوق زرد لایق نیست
سرخی و فربهی عاشق سرد - چون جدا گشت عاشق از معشوق
نیمهای خنده بود و نیمی درد - عاشقانی كه باخبر میرند
پیش معشوق چون شكر میرند - دیده را كحل شمس تبریزی
جز به معشوق لامكان نبرد - من زاری عاشقان چه گویم
ای معشوقان ز عشق تو زار - عاشقی در خشم شد از یار خود معشوق وار
گازری در خشم گشت از آفتاب نامدار - هر مخنث از كجا و ناز معشوق از كجا
طفلك نوزاد را با باده حمرا چه كار - هر چه غیر خیال معشوقست
خار عشقست اگر بود گلزار - مطربا نام بر ز معشوقی
كز دل ما ببرد صبر و قرار - منه تحمر و جنه المعشوق
منه تصفر و جنه الاحرار - ببین در رنگ معشوقان نگر در رنگ مشتاقان
كه آمد این دو رنگ خوش از آن بیرنگ جان اینك - تویی عاشق تویی معشوق تویی جویان این هر دو
ولی تو توی بر تویی ز رشك این و آن اینك - ای عاشق و معشوق من در غیر عشق آتش بزن
چون نقطهای در جیم تن چون روشنی بر جام دل - به سودای چنان بختی كه معشوق از سر دستی
به دستم داده بود از لطف دنبال مهار ای دل - زردی رخ آینهست سرخی معشوق را
اشك رقم میكشد بر صحف خط و خال - ایها العشق ایها المعشوق
حل عن الصد و العناد تعال - زفتی عاشق را بدان از زفتی معشوق او
زیرا كه كبر عاشقان خیزد ز الله اكبرم - مرا معشوق پنهانی چو خود پنهان همیخواهد
وگر نی رغم شب كوران عیان همچون قمر باشم - چنان در نیستی غرقم كه معشوقم همیگوید
بیا با من دمی بنشین سر آن هم نمیدارم - بس بیسر و پا عشقی كه عاشق و معشوقم
هم زارم و بیمارم هم صحت بیمارم - معشوق درختی است كه ما از بر اوییم
از ما بر او دور شود هیچ نمانیم - گفتی كه جدا ماندهای از بر معشوق
ما در بر معشوق ز انده در امانیم - معشوق همیشود نهان از من
هر چند علامت نشان گویم - ای خوشا روزا كه ما معشوق را مهمان كنیم
دیده از روی نگارینش نگارستان كنیم - در فراق روی آن معشوق جان
ماحضر با عشق او می ساختیم - سرمستی جان جهان معشوقه چشم و دهان
ویرانی كسب و دكان یغماجی تقوا و دین - ای سایه معشوق را معشوق خود پنداشته
ای سالها نشناخته تو خویش را از پیرهن - هر صورتی به از قمر شیرینتر از شهد و شكر
با صد هزاران كر و فر در خدمت معشوق من - چه باشد پیشه عاشق بجز دیوانگی كردن
چه باشد ناز معشوقان بجز بیگانگی كردن - شنیدم از دهان عشق می گفت
منم معشوقه زیبای مستان - دل معشوق سوزیده است بر من
وزان سوزش جهان را سوخت خرمن - معشوقه روح را بدیدن
لعل لب او به بوسه خستن - هر كش از معشوق ذوقی نیست الا در فروخت
او نباشد عاشق او باشد به معنی قلتبان - رنگ معشوق است سیب لعل را طعم ترش
زانك خوبان را ترش بودن بزیبد این بدان - شد دراز آن دست او تا بگذرید او را ختن
تا گرفت از جیب معشوقی طراز راستین - بانگ برآمد ز دل و جان من
كه ز معشوقه پنهان من - رویه المعشوق یوما فی مقام موحش
زاد طیبا من جنان فی قیان حور عین - معشوق را جویان شود دكان او ویران شود
بر رو و سر پویان شود چون آب اندر جوی او - تو جام عشق را بستان و میرو
همان معشوق را میدان و میرو - هم طالب و مطلوب او هم عاشق و معشوق او
هم یوسف و یعقوب او هم طوق و هم گردن شده - عجایب غیر و لاغیری كه معشوق است با عاشق
وصال بوالعجب دارد زدوده با زداینده - خمش كن بشنو ای ناطق غم معشوق با عاشق
كه تا طالب بود جویان بود مطلب ستیزیده - وز میان صوفیان آن صوفی محبوب را
سر معشوقی مطلق در خلاء آموخته - نام عاشق بر من و او را ز من خود صبر نیست
عشق معشوقم ز حد عشق من افزون شده - شادیا روزی كه آن معشوق جانهای لقا
آمده در بزم مست و با شما آمیخته - القوم معشوقون فی اوصافهم
و الحق عاشقهم علی افراده - ای خواجه نظاره گر تا چند باشد این نظر
ارزان بدی گر زین نظر معشوق بیرون آمدی - گر آن معشوق معشوقان بدیدستی به مكر و فن
روانها ذوفنون گشتی و هر یك فن بخندیدی - زهی مجلس زهی ساقی زهی مستان زهی باده
زهی عشاق دل داده زهی معشوق روحانی - مسلمانان مسلمانان امانت دست من گیرید
كه مستم ره نمیدانم بدان معشوق زیبایی - ای دیده عجایبها بنگر كه عجب این است
معشوق بر عاشق با وی نی و بیوی نی - بكری برمد از شو معشوق جهانش او
از جان عزیز خود بیگانه و صخابی - هم همره و همدردی هم جمعی و هم فردی
هم عاشق و معشوقی هم سرخی و هم زردی - گفتم ز كی داری این گفتا ز یكی شاهی
هم عاشق و معشوقی هم ناصر و منصوری - اندازه معشوق بود عزت عاشق
ای عاشق بیچاره ببین تا ز چه تیری - نصیحت داد شمس الدین تبریز
كه چون معشوق ای عاشق ننازی - همه میل دل معشوق گشتی
به تسلیم و رضا و مرتضایی - جفایی كز بر معشوق آید
نثارش كن به شادی مرحبایی - میافشاری مرا چو انگور
معشوق نهای مرا بلایی - دركش آن معشوقه بدمست را در بزم ما
كو ز مكر و عشوهها گوییی كه دستانیستی - من ز نور پیر واله پیر در معشوق محو
او چو آیینه یكی رو من دوسر چون شانهای - در ره معشوق جان گر پا و پر كار آمدی
ذره ذره در طریقش باپر و باپاستی - خاك باشی خواهد آن معشوق ما ور نی از او
جای هر عاشق ورای گنبد خضراستی - چون تیر عشق خستت معشوق كرد مستت
گر جان بشد ز دستت صد همچنان بیابی - نقشی كنی به صورت معشوق هر كسی
هر چند امیی تو به معنی منقشی - حلاوت غم معشوق را چه داند عاقل
چو جولهست نداند طریق جنگ و سواری - چو غیر گوهر معشوق گوهری دانی
تو را گهر نپذیرد ازانك بدگهری - فتادهاند به هم عاشقان و معشوقان
خراب و مست رهیده ز ناز مستوری - بیامدیم دگربار سوی معشوقی
كه میرسید به گوش از هواش هیهایی - به غیر ناز و جفا هر چه میكند معشوق
مباش ایمن كان فتنه است و طراری - اخلایی اخلایی، امانت دست من گیرید
كه مستم، ره نمیدانم، بدان معشوق زیبایی - معشوق غیر ما، نی، جز كه خون ما، نی
هم جان كند رئیسی، هم جان كند غلامی - «معشوق» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- هرگز نزید به کام عاشق معشوق
معشوق که بر مراد عاشق زید اوست - اندر سر ما همت کاری دگر است
معشوقه خوب ما نگاری دگر است - بر جزوم نشان معشوق منست
هر پارهی من زبان معشوق منست - چون چنگ منم در بر او تکیه زده
این نالهام از بنان معشوق منست - گر خیرهسری زنخ زند گو میزن
معشوق ازین لطیفتر امکان نیست - دستت دو و پایت دو و چشمت دو رواست
اما دل و معشوق دو باشند خطاست - معشوق بهانه است و معبود خداست
هرکس که دو پنداشت جهود و ترساست - معشوق شرابخوار و بیسامانست
خونخواره و شوخ و شنگ و نافرمانست - هر صورت کاید به از او امکان هست
چون بهتر از آن هست نه معشوق منست - معشوقهی ما خوش است بیخوش نشود
آن سر دارد که هیچ سرکش نشود - ناگاه به شربتی ترا مست کند
در گردن معشوق دگر دست کند - پس ما می و معشوق به کف میداریم
چون عاقبت کار همین خواهد بود - معشوقه چو آفتاب تابان گردد
عاشق به مثال ذره گردان گردد - معشوقه خانگی بکاری ناید
کو عشوه نماید و وفا ننماید - معشوقه کسی باید کاندر لب گور
از باغ فلک هزار در بگشاید - آن کس که ترا دیده بود ای دلبر
او چون نگرد بسوی معشوق دگر - ای دل بگذر ز عشق و معشوق و دیار
گر دیده وری ز هر سه بندی زنار - بسیار بخواندهام دستان و سمر
از عاشق و معشوق و غم و خون جگر - محرم چو شدی در حرم اجلالش
بینی به یقین جمال معشوقهی بکر - معشوقهی ما کران نگیرد هرگز
وین شمع و چراغ ما نمیرد هرگز - چون از خود و غیر خود مسلم گشتی
معشوق تو هم توئی یقین دان و مترس - میگردد این روی جهان رنگ به رنگ
وز پرده همی بیند معشوقهی شنگ - این لرزهی دلها همه از معشوقیست
کز عشق ویست نه فلک چون مادنگ - عشق دگران بگردد از حال به حال
عشق من و معشوق مرا نیست زوال - ای عشق که هستی به یقین معشوقم
تو خالق مطلقی و من مخلوقم - گفتم که مگر عاشق و معشوق دواند
خود هر دو یکی بود من احول بودم - من پیر شدم پیر نه ز ایام شدم
از نازش معشوقه خودکام شدم - مهتاب بلند گشت و ما پست شدیم
معشوق به هوش آمد و ما مست شدیم - دل تیرهگیی کرد و بگفت ای سره مرد
معشوق شگرفست برو ناز مکن - معشوق من از همه نهانست بدان
بیرون ز کمان هر گمانست بدان - یا در رخ معشوق نهان میخندی
چیزیت بدو ماند از آن میخندی - گیرم که تو معشوق جهانی باشی
آری باشی، ولی زمانی باشی