«خاک» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «خاک» در غزلیات حافظ شیرازی
- چو کحل بینش ما خاک آستان شماست
کجا رویم بفرما از این جناب کجا - باده درده چند از این باد غرور
خاک بر سر نفس نافرجام را - ساقیا برخیز و درده جام را
خاک بر سر کن غم ایام را - گر چنین جلوه کند مغبچه باده فروش
خاکروب در میخانه کنم مژگان را - یار مردان خدا باش که در کشتی نوح
هست خاکی که به آبی نخرد طوفان را - هر که را خوابگه آخر مشتی خاک است
گو چه حاجت که به افلاک کشی ایوان را - دور دار از خاک و خون دامن چو بر ما بگذری
کاندر این ره کشته بسیارند قربان شما - ای شهنشاه بلنداختر خدا را همتی
تا ببوسم همچو اختر خاک ایوان شما - با صبا همراه بفرست از رخت گلدسته ای
بو که بویی بشنویم از خاک بستان شما - ز شرم آن که به روی تو نسبتش کردم
سمن به دست صبا خاک در دهان انداخت - به حاجب در خلوت سرای خاص بگو
فلان ز گوشه نشینان خاک درگه ماست - به بال و پر مرو از ره که تیر پرتابی
هوا گرفت زمانی ولی به خاک نشست - شهسوار من که مه آیینه دار روی اوست
تاج خورشید بلندش خاک نعل مرکب است - مرا و سرو چمن را به خاک راه نشاند
زمانه تا قصب نرگس قبای تو بست - به تن مقصرم از دولت ملازمتت
ولی خلاصه جان خاک آستانه توست - دل من در هوس روی تو ای مونس جان
خاک راهیست که در دست نسیم افتادست - همچو گرد این تن خاکی نتواند برخاست
از سر کوی تو زان رو که عظیم افتادست - از برای شرف به نوک مژه
خاک راه تو رفتنم هوس است - هر آن که راز دو عالم ز خط ساغر خواند
رموز جام جم از نقش خاک ره دانست - حافظ ار آب حیات ازلی می خواهی
منبعش خاک در خلوت درویشان است - ز پادشاه و گدا فارغم بحمدالله
گدای خاک در دوست پادشاه من است - مگر تو شانه زدی زلف عنبرافشان را
که باد غالیه سا گشت و خاک عنبربوست - کحل الجواهری به من آر ای نسیم صبح
زان خاک نیکبخت که شد رهگذار دوست - گر دهد دستم کشم در دیده همچون توتیا
خاک راهی کان مشرف گردد از اقدام دوست - روشن از پرتو رویت نظری نیست که نیست
منت خاک درت بر بصری نیست که نیست - آب چشمم که بر او منت خاک در توست
زیر صد منت او خاک دری نیست که نیست - به می عمارت دل کن که این جهان خراب
بر آن سر است که از خاک ما بسازد خشت - تا ابد بوی محبت به مشامش نرسد
هر که خاک در میخانه به رخساره نرفت - خاک ره آن یار سفرکرده بیارید
تا چشم جهان بین کنمش جای اقامت - امروز که در دست توام مرحمتی کن
فردا که شوم خاک چه سود اشک ندامت - حیف است طایری چو تو در خاکدان غم
زین جا به آشیان وفا می فرستمت - تا دامن کفن نکشم زیر پای خاک
باور مکن که دست ز دامن بدارمت - ز حال ما دلت آگه شود مگر وقتی
که لاله بردمد از خاک کشتگان غمت - زهی همت که حافظ راست از دنیی و از عقبی
نیاید هیچ در چشمش بجز خاک سر کویت - فتاد در دل حافظ هوای چون تو شهی
کمینه ذره خاک در تو بودی کاج - لب چو آب حیات تو هست قوت جان
وجود خاکی ما را از اوست ذکر رواح - از رهگذر خاک سر کوی شما بود
هر نافه که در دست نسیم سحر افتاد - ز خاک کوی تو هر گه که دم زند حافظ
نسیم گلشن جان در مشام ما افتد - دل شکسته حافظ به خاک خواهد برد
چو لاله داغ هوایی که بر جگر دارد - بیفشان جرعه ای بر خاک و حال اهل دل بشنو
که از جمشید و کیخسرو فراوان داستان دارد - ثواب روزه و حج قبول آن کس برد
که خاک میکده عشق را زیارت کرد - روی خاکی و نم چشم مرا خوار مدار
چرخ فیروزه طربخانه از این کهگل کرد - هر آبروی که اندوختم ز دانش و دین
نثار خاک ره آن نگار خواهم کرد - گدایی در میخانه طرفه اکسیریست
گر این عمل بکنی خاک زر توانی کرد - به سر جام جم آن گه نظر توانی کرد
که خاک میکده کحل بصر توانی کرد - رقیبم سرزنش ها کرد کز این به آب رخ برتاب
چه افتاد این سر ما را که خاک در نمی ارزد - من آن فریب که در نرگس تو می بینم
بس آب روی که با خاک ره برآمیزد - چنان بزی که اگر خاک ره شوی کس را
غبار خاطری از ره گذار ما نرسد - من چو از خاک لحد لاله صفت برخیزم
داغ سودای توام سر سویدا باشد - شهر یاران بود و خاک مهربانان این دیار
مهربانی کی سر آمد شهریاران را چه شد - خاک وجود ما را از آب دیده گل کن
ویرانسرای دل را گاه عمارت آمد - من ار چه در نظر یار خاکسار شدم
رقیب نیز چنین محترم نخواهد ماند - من خاکی که از این در نتوانم برخاست
از کجا بوسه زنم بر لب آن قصر بلند - ز عطر حور بهشت آن نفس برآید بوی
که خاک میکده ما عبیر جیب کند - با همه عطف دامنت آیدم از صبا عجب
کز گذر تو خاک را مشک ختن نمی کند - آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند
آیا بود که گوشه چشمی به ما کنند - تا ز میخانه و می نام و نشان خواهد بود
سر ما خاک ره پیر مغان خواهد بود - یاد باد آن که سر کوی توام منزل بود
دیده را روشنی از خاک درت حاصل بود - بر خاک راه یار نهادیم روی خویش
بر روی ما رواست اگر آشنا رود - این سرکشی که کنگره کاخ وصل راست
سرها بر آستانه او خاک در شود - از کیمیای مهر تو زر گشت روی من
آری به یمن لطف شما خاک زر شود - نسیم زلف تو چون بگذرد به تربت حافظ
ز خاک کالبدش صد هزار لاله برآید - آن که تاج سر من خاک کف پایش بود
از خدا می طلبم تا به سرم بازآید - صبا به چشم من انداخت خاکی از کویش
که آب زندگیم در نظر نمی آید - قلب بی حاصل ما را بزن اکسیر مراد
یعنی از خاک در دوست نشانی به من آر - به وفای تو که خاک ره آن یار عزیز
بی غباری که پدید آید از اغیار بیار - ای صبا نکهتی از خاک ره یار بیار
ببر اندوه دل و مژده دلدار بیار - در لب تشنه ما بین و مدار آب دریغ
بر سر کشته خویش آی و ز خاکش برگیر - نیازمند بلا گو رخ از غبار مشوی
که کیمیای مراد است خاک کوی نیاز - مهل که روز وفاتم به خاک بسپارند
مرا به میکده بر در خم شراب انداز - به سر سبز تو ای سرو که گر خاک شوم
ناز از سر بنه و سایه بر این خاک انداز - خیز و در کاسه زر آب طربناک انداز
پیشتر زان که شود کاسه سر خاک انداز - خیال خال تو با خود به خاک خواهم برد
که تا ز خال تو خاکم شود عبیرآمیز - فرشته عشق نداند که چیست ای ساقی
بخواه جام و گلابی به خاک آدم ریز - ای صبا گر بگذری بر ساحل رود ارس
بوسه زن بر خاک آن وادی و مشکین کن نفس - آن چنان در هوای خاک درش
می رود آب دیده ام که مپرس - ای آن که ره به مشرب مقصود برده ای
زین بحر قطره ای به من خاکسار بخش - گوش من و حلقه گیسوی یار
روی من و خاک در می فروش - جبین و چهره حافظ خدا جدا مکناد
ز خاک بارگه کبریای شاه شجاع - اگر شراب خوری جرعه ای فشان بر خاک
از آن گناه که نفعی رسد به غیر چه باک - به خاک پای تو ای سرو نازپرور من
که روز واقعه پا وامگیرم از سر خاک - به چشم خلق عزیز جهان شود حافظ
که بر در تو نهد روی مسکنت بر خاک - قتیل عشق تو شد حافظ غریب ولی
به خاک ما گذری کن که خون مات حلال - اگر چه خرمن عمرم غم تو داد به باد
به خاک پای عزیزت که عهد نشکستم - اگر ز مردم هشیاری ای نصیحتگو
سخن به خاک میفکن چرا که من مستم - رحم کن بر من مسکین و به فریادم رس
تا به خاک در آصف نرسد فریادم - ندارم دستت از دامن بجز در خاک و آن دم هم
که بر خاکم روان گردی به گرد دامنت گردم - نه راه است این که بگذاری مرا بر خاک و بگریزی
گذاری آر و بازم پرس تا خاک رهت گردم - به خاک پای تو سوگند و نور دیده حافظ
که بی رخ تو فروغ از چراغ دیده ندیدم - دوش می گفت که حافظ همه روی است و ریا
بجز از خاک درش با که بود بازارم - گر دست دهد خاک کف پای نگارم
بر لوح بصر خط غباری بنگارم - دامن مفشان از من خاکی که پس از من
زین در نتواند که برد باد غبارم - من که باشم که بر آن خاطر عاطر گذرم
لطف ها می کنی ای خاک درت تاج سرم - به خاک حافظ اگر یار بگذرد چون باد
ز شوق در دل آن تنگنا کفن بدرم - هوای منزل یار آب زندگانی ماست
صبا بیار نسیمی ز خاک شیرازم - مرغ سان از قفس خاک هوایی گشتم
به هوایی که مگر صید کند شهبازم - چرا نه در پی عزم دیار خود باشم
چرا نه خاک سر کوی یار خود باشم - آب و هوای فارس عجب سفله پرور است
کو همرهی که خیمه از این خاک برکنم - خاک کویت زحمت ما برنتابد بیش از این
لطف ها کردی بتا تخفیف زحمت می کنم - باغ بهشت و سایه طوبی و قصر و حور
با خاک کوی دوست برابر نمی کنم - حافظ جناب پیر مغان جای دولت است
من ترک خاک بوسی این در نمی کنم - چو هر خاکی که باد آورد فیضی برد از انعامت
ز حال بنده یاد آور که خدمتگار دیرینم - ذره خاکم و در کوی توام جای خوش است
ترسم ای دوست که بادی ببرد ناگاهم - آن که پامال جفا کرد چو خاک راهم
خاک می بوسم و عذر قدمش می خواهم - بر خاکیان عشق فشان جرعه لبش
تا خاک لعل گون شود و مشکبار هم - چون آب روی لاله و گل فیض حسن توست
ای ابر لطف بر من خاکی ببار هم - بعد صد سال اگر بر سر خاکم گذری
سر برآرد ز گلم رقص کنان عظم رمیم - از جرعه تو خاک زمین در و لعل یافت
بیچاره ما که پیش تو از خاک کمتریم - حافظ چو ره به کنگره کاخ وصل نیست
با خاک آستانه این در به سر بریم - واعظ مکن نصیحت شوریدگان که ما
با خاک کوی دوست به فردوس ننگریم - خاک کوی تو به صحرای قیامت فردا
همه بر فرق سر از بهر مباهات بریم - صبا خاک وجود ما بدان عالی جناب انداز
بود کآن شاه خوبان را نظر بر منظر اندازیم - غبار راه طلب کیمیای بهروزیست
غلام دولت آن خاک عنبرین بویم - حافظم گفت که خاک در میخانه مبوی
گو مکن عیب که من مشک ختن می بویم - گنج در آستین و کیسه تهی
جام گیتی نما و خاک رهیم - تا ابد معمور باد این خانه کز خاک درش
هر نفس با بوی رحمان می وزد باد یمن - بگو به خازن جنت که خاک این مجلس
به تحفه بر سوی فردوس و عود مجمر کن - چون شوم خاک رهش دامن بیفشاند ز من
ور بگویم دل بگردان رو بگرداند ز من - مدام خرقه حافظ به باده در گرو است
مگر ز خاک خرابات بود فطرت او - ای خونبهای نافه چین خاک راه تو
خورشید سایه پرور طرف کلاه تو - گر چه خورشید فلک چشم و چراغ عالم است
روشنایی بخش چشم اوست خاک پای تو - شور شراب عشق تو آن نفسم رود ز سر
کاین سر پرهوس شود خاک در سرای تو - هر کس که گفت خاک در دوست توتیاست
گو این سخن معاینه در چشم ما بگو - جان ها ز دام زلف چو بر خاک می فشاند
بر آن غریب ما چه گذشت ای صبا بگو - دلیل راه شو ای طایر خجسته لقا
که دیده آب شد از شوق خاک آن درگاه - گلی کان پایمال سرو ما گشت
بود خاکش ز خون ارغوان به - داور دارا شکوه ای آن که تاج آفتاب
از سر تعظیم بر خاک جناب انداختی - در آستان جانان از آسمان میندیش
کز اوج سربلندی افتی به خاک پستی - در آرزوی خاک در یار سوختیم
یاد آور ای صبا که نکردی حمایتی - گرم زمانه سرافراز داشتی و عزیز
سریر عزتم آن خاک آستان بودی - بگفتمی که بها چیست خاک پایش را
اگر حیات گران مایه جاودان بودی - اگر دلم نشدی پایبند طره او
کی اش قرار در این تیره خاکدان بودی - نثار خاک رهت نقد جان من هر چند
که نیست نقد روان را بر تو مقداری - هرگز که دیده باشد جسمی ز جان مرکب
بر دامنش مبادا زین خاکیان غباری - حافظ غبار فقر و قناعت ز رخ مشوی
کاین خاک بهتر از عمل کیمیاگری - ز خاک پای تو داد آب روی لاله و گل
چو کلک صنع رقم زد به آبی و خاکی - انت روائح رند الحمی و زاد غرامی
فدای خاک در دوست باد جان گرامی - آدمی در عالم خاکی نمی آید به دست
عالمی دیگر بباید ساخت و از نو آدمی - سر عاشق که نه خاک در معشوق بود
کی خلاصش بود از محنت سرگردانی - ای نسیم سحری خاک در یار بیار
که کند حافظ از او دیده دل نورانی - مشکین از آن نشد دم خلقت که چون صبا
بر خاک کوی دوست گذاری نمی کنی - ساغر لطیف و دلکش و می افکنی به خاک
و اندیشه از بلای خماری نمی کنی - گر در سرت هوای وصال است حافظا
باید که خاک درگه اهل هنر شوی - سعدی شیرازی
- «خاک» در غزلیات سعدی شیرازی
- چون تشنه جان سپردم آن گه چه سود دارد
آب از دو چشم دادن بر خاک من گیا را - هر که را در خاک غربت پای در گل ماند ماند
گو دگر در خواب خوش بینی دیار خویش را - خاک پایش خواستم شد بازگفتم زینهار
من بر آن دامن نمی خواهم غبار خویش را - سری به صحبت بیچارگان فرود آور
همین قدر که ببوسند خاک پایی را - بر خاک فکنده خرقه زهد
و آتش زده در لباس طامات - غم آن نیست که بر خاک نشیند سعدی
زحمت خویش نمی خواهد بر رهگذرت - زین در کجا رویم که ما را به خاک او
و او را به خون ما که بریزد حوالتست - بیا که بر سر کویت بساط چهره ماست
به جای خاک که در زیر پایت افکنده ست - قسم به جان تو گفتن طریق عزت نیست
به خاک پای تو وان هم عظیم سوگندست - بر راه باد عود در آتش نهاده اند
یا خود در آن زمین که تویی خاک عنبرست - پای بر دیده سعدی نه اگر بخرامی
که به صد منزلت از خاک درت خاکترست - خاک پایش بوسه خواهم داد آبم گو ببر
آبروی مهربانان پیش معشوق آب جوست - خاک سبزآرنگ و باد گلفشان و آب خوش
ابر مرواریدباران و هوای مشک بوست - چو در میانه خاک اوفتاده ای بینی
از آن بپرس که چوگان از او مپرس که گوست - کدام سرو سهی راست با وجود تو قدر
کدام غالیه را پیش خاک پای تو بوست - دانی کدام خاک بر او رشک می برم
آن خاک نیکبخت که در رهگذار اوست - با خویشتن همی برم این شوق تا به خاک
وز خاک سر برآرم و پرسم نشان دوست - هزار سال پس از مرگ من چو بازآیی
ز خاک نعره برآرم که مرحبا ای دوست - تنم بپوسد و خاکم به باد ریزه شود
هنوز مهر تو باشد در استخوان ای دوست - آب حیات منست خاک سر کوی دوست
گر دو جهان خرمیست ما و غم روی دوست - گر متفرق شود خاک من اندر جهان
باد نیارد ربود گرد من از کوی دوست - شادی به روزگار گدایان کوی دوست
بر خاک ره نشسته به امید روی دوست - فردا که خاک مرده به حشر آدمی کنند
ای باد خاک من مطلب جز به کوی دوست - صبحدم خاکی به صحرا برد باد از کوی دوست
بوستان در عنبر سارا گرفت از بوی دوست - باد خاکی ز مقام تو بیاورد و ببرد
آب هر طیب که در کلبه عطاری هست - خوی عذار تو بر خاک تیره می افتاد
وجود مرده از آن آب جانور می گشت - همای شخص من از آشیان شادی دور
چو مرغ حلق بریده به خاک بر می گشت - ز آب دیده من فرش خاک تر می شد
ز بانگ ناله من گوش چرخ کر می گشت - گر منزلتی دارم بر خاک درت میرم
باشد که گذر باشد یک روز بر آن خاکت - به خاک پات که گر سر فدا کند سعدی
مقصرست هنوز از ادای احسانت - من آب زندگانی بعد از تو می نخواهم
بگذار تا بمیرم بر خاک آستانت - قدر آن خاک ندارم که بر او می گذری
که به هر وقت همی بوسه دهد بر پایت - روی در خاک رفت و سر نه عجب
که رود هم در این هوس بر باد - دست از دامنم نمی دارد
خاک شیراز و آب رکن آباد - نه آن شبست که کس در میان ما گنجد
به خاک پایت اگر ذره در هوا گنجد - خواستم گفت خاک پای توام
عقلم اندر زمان نصیحت کرد - گفت در راه دوست خاک مباش
نه که بر دامنش نشیند گرد - روزی اندر خاکت افتم ور به بادم می رود سر
کان که در پای تو میرد جان به شیرینی سپارد - دریغ پای که بر خاک می نهد معشوق
چرا نه بر سر و بر چشم ما گذر دارد - به تشویش قیامت در که یار از یار بگریزد
محب از خاک برخیزد محبت همچنان دارد - دگر سر من و بالین عافیت هیهات
بدین هوس که سر خاکسار من دارد - در قیامت چو سر از خاک لحد بردارم
گرد سودای تو بر دامن جانم باشد - چرا بر خاک این منزل نگریم تا بگیرد گل
ولیکن با تو آهن دل دمم گیرا نمی باشد - سروبالای منا گر چون گل آیی به چمن
خاک پایت نرگس اندر چشم بینایی کشد - بر خاک چو من بی دل و دیوانه نشاندش
اندر نظر هر که پری وار برآمد - امروز چه دانی تو که در آتش و آبم
چون خاک شوم باد به گوشت برساند - به دست رحمتم از خاک آستان بردار
که گر بیفکنیم کس به هیچ نستاند - بر خاک ره نشستن سعدی عجب مدار
مردان چه جای خاک که بر خون طپیده اند - دلبرا پیش وجودت همه خوبان عدمند
سروران بر در سودای تو خاک قدمند - خاک شیراز چو دیبای منقش دیدم
وان همه صورت شاهد که بر آن دیبا بود - گر خاک پای دوست خداوند شوق را
در دیدگان کشند جلای بصر بود - نفس آرزو کند که تو لب بر لبش نهی
بعد از هزار سال که خاکش سبو بود - می رود در راه و در اجزای خاک
مرده می گوید مسیحا می رود - خونم بریز و بر سر خاکم گذار کن
کاین رنج و سختیم همه پیش اندکی شود - سرمست اگر درآیی عالم به هم برآید
خاک وجود ما را گرد از عدم برآید - به جای خاک قدم بر دو چشم سعدی نه
که هر که چون تو گرامی بود به ناز آید - دست مجنون و دامن لیلی
روی محمود و خاک پای ایاز - فردا که سر ز خاک برآرم اگر تو را
بینم فراغتم بود از روز رستخیز - بس که در خاک می طپند چو گوی
از خم زلف همچو چوگانش - خفته خاک لحد را که تو ناگه به سر آیی
عجب ار بازنیاید به تن مرده روانش - مرا در خاک راه دوست بگذار
بر او گو دشمن اندر خون من کوش - سعدی اگر خاک شود همچنان
ناله زاریدنش آید به گوش - افسر خاقان وان گاه سر خاک آلود
خیمه سلطان وان گاه فضای درویش - به خاک پای تو داند که تا سرم نرود
ز سر به درنرود همچنان امید وصال - برو شادی کن ای یار دل افروز
چو خاکت می خورد چندین مخور غم - روزگاریست که سودازده روی توام
خوابگه نیست مگر خاک سر کوی توام - حیات سعدی آن باشد که بر خاک درت میرد
دری دیگر نمی دانم مکن محروم از این بابم - به خاک پای عزیزت که عهد نشکستم
ز من بریدی و با هیچ کس نپیوستم - به امید آن که جایی قدمی نهاده باشی
همه خاک های شیراز به دیدگان برفتم - دستگاهی نه که در پای تو ریزم چون خاک
حاصل آنست که چون طبل تهی پربادم - خاک نعلین تو ای دوست نمی یارم شد
تا بر آن دامن عصمت ننشیند گردم - سری دارم فدای خاک پایت
گر آسایش رسانی ور گزندم - به خاک پای عزیزان که از محبت دوست
دل از محبت دنیا و آخرت کندم - به خاک پای تو سوگند و جان زنده دلان
که من به پای تو در مردن آرزومندم - وان روز که سر برآرم از خاک
مشتاق تو همچنان که بودم - به خاک پای تو گفتم که تا تو دوست گرفتم
ز دوستان مجازی چو دشمنان برمیدم - تو را ببینم و خواهم که خاک پای تو باشم
مرا ببینی و چون باد بگذری که ندیدم - خاک من زنده به تأثیر هوای لب توست
سازگاری نکند آب و هوای دگرم - آتش خشم تو برد آب من خاک آلود
بعد از این باد به گوش تو رساند خبرم - بصر روشنم از سرمه خاک در توست
قیمت خاک تو من دانم کاهل بصرم - نه روی رفتنم از خاک آستانه دوست
نه احتمال نشستن نه پای رفتارم - سیلاب نیستی را سر در وجود من ده
کز خاکدان هستی بر دل غبار دارم - تو به حال من مسکین به جفا می نگری
من به خاک کف پایت به وفا می نگرم - نه تو گفته ای که سعدی نبرد ز دست من جان
نه به خاک پای مردان چو تو می کشی نمیرم - چون می گذری به خاک شیراز
گو من به فلان زمین اسیرم - سیم دل مسکینم در خاک درت گم شد
خاک سر هر کویی بی فایده می بیزم - خاک بادا تن سعدی اگرش تو نپسندی
که نشاید که تو فخر من و من عار تو باشم - به وقت صبح قیامت که سر ز خاک برآرم
به گفت و گوی تو خیزم به جست و جوی تو باشم - در آن نفس که بمیرم در آرزوی تو باشم
بدان امید دهم جان که خاک کوی تو باشم - گر همین سوز رود با من مسکین در گور
خاک اگر بازکنی سوخته یابی کفنم - من آن مرغ سخندانم که در خاکم رود صورت
هنوز آواز می آید به معنی از گلستانم - کار مردان تحملست و سکون
من کیم خاک پای مردانم - آخر به سرم گذر کن ای دوست
انگار که خاک آستانم - خاک را زنده کند تربیت باد بهار
سنگ باشد که دلش زنده نگردد به نسیم - مرده از خاک لحد رقص کنان برخیزد
گر تو بالای عظامش گذری وهی رمیم - بوی محبوب که بر خاک احبا گذرد
نه عجب دارم اگر زنده کند عظم رمیم - گفتی ز خاک بیشترند اهل عشق من
از خاک بیشتر نه که از خاک کمتریم - لب او بر لب من این چه خیالست و تمنا
مگر آن گه که کند کوزه گر از خاک سبویم - فیح ریحانست یا بوی بهشت
خاک شیرازست یا باد ختن - وقت آن آمد که خاک مرده را
باد ریزد آب حیوان در دهن - آب روان سرشک و آتش سوزان آه
پیش تو بادست و خاک بر سر خود بیختن - روی در خاک در دوست بباید مالید
چون میسر نشود روی به روی آوردن - من گدای که باشم که دم زنم ز لبت
سعادتم چه بود خاک پات بوسیدن - تن به زیر قدمت خاک توان کرد ولیک
گرد بر گوشه نعلین تو نتوان دیدن - این نسیم خاک شیرازست یا مشک ختن
یا نگار من پریشان کرده زلف عنبرین - ای هر دو دیده پای که بر خاک می نهی
آخر نه بر دو دیده من به که خاک راه - گر می به جان دهندت بستان که پیش دانا
ز آب حیات بهتر خاک شرابخانه - شاید که به خون بر سر خاکم بنویسند
این بود که با دوست به سر برد وفایی - من آن خاک وفادارم که از من بوی مهر آید
و گر بادم برد چون شعر هر جزوی به اقصایی - ز خاک سعدی بیچاره بوی عشق آید
هزار سال پس از مرگش ار به ینبویی - ندیدم آبی و خاکی بدین لطافت و پاکی
تو آب چشمه حیوان و خاک غالیه بویی - ز خاکم رشک می آید که بر سر می نهی پایش
که سعدی زیر نعلینت چه بودی گر ترابستی - ای باد که بر خاک در دوست گذشتی
پندارمت از روضه بستان بهشتی - گفتم که نریزم آب رخ زین بیش
بر خاک درت که خون من خوردی - کاشکی خاک بودمی در راه
تا مگر سایه بر من افکندی - گر رفته باشم زین جهان بازآیدم رفته روان
گر همچنین دامن کشان بالای خاکم بگذری - بخت آیینه ندارم که در او می نگری
خاک بازار نیرزم که بر او می گذری - باری به حکم کرم بر حال ما بنگر
کافتد که بار دگر بر خاک ما گذری - سعدی به جور و جفا مهر از تو برنکند
من خاک پای توام ور خون من بخوری - روی به خاک می نهم گر تو هلاک می کنی
دست به بند می دهم گر تو اسیر می بری - تو خود فرشته ای نه از این گل سرشته ای
گر خلق از آب و خاک تو از مشک و عنبری - با دوست کنج فقر بهشتست و بوستان
بی دوست خاک بر سر جاه و توانگری - دوست دارم که خاک پات شوم
تا مگر بر سرم کنی گذری - خاکی از مردم بماند در جهان
وز وجود عاشقان خاکستری - ور تو را با خاکساری سر به صحبت درنیاید
بر سر راهت بیفتم تا کنی بر من گذاری - دانی از بهر چه معنی خاک پایت می نباشم
تا تو را ننشیند از من بر دل نازک غباری - آه من باد به گوش تو رساند هرگز
که نه ما بر سر خاکیم و تو بر افلاکی - سعدیا آتش سودای تو را آبی بس
باد بی فایده مفروش که مشتی خاکی - چو سعدی خاک شد سودی ندارد
اگر خاک وی اندر دیده مالی - امید از بخت می دارم بقای عمر چندانی
کز ابر لطف بازآید به خاک تشنه بارانی - دم عیسیست پنداری نسیم باد نوروزی
که خاک مرده بازآید در او روحی و ریحانی - روی امید سعدی بر خاک آستانست
بعد از تو کس ندارد یا غایه الامانی - گفتی که دیر و زود به حالت نظر کنم
آری کنی چو بر سر خاکم گذر کنی - هر که نشنیدست وقتی بوی عشق
گو به شیراز آی و خاک من ببوی - بر یاد بناگوش تو بر باد دهم جان
تا باد مگر پیش تو بر خاک نهد روی - خیام نیشابوری
- «خاک» در رباعیات خیام نیشابوری
- معلوم نشد که در طربخانه خاک
نقاش ازل بهر چه آراست مرا - فارغ ز امید رحمت و بیم عذاب
آزاد ز خاک و باد و از آتش و آب - این سبزه که امروز تماشاگه ماست
تا سبزه خاک ما تماشاگه کیست - ای خاک اگر سینه تو بشکافند
بس گوهر قیمتی که در سینه تست - بر سبزه نشین و خوش بزی روزی چند
زان پیش که سبزه بردمد از خاکت - کاین سبزه که امروز تماشاگه ماست
فردا همه از خاک تو برخواهد رست - می نوش بخرمی که این چرخ کهن
ناگاه ترا چون خاک گرداند پست - خاکی که بزیر پای هر نادانی است
کف صنمی و چهرهی جانانی است - جز در دل خاک هیچ منزلگه نیست
می خور که چنین فسانهها کوته نیست - کاری چکنی که با اجل باشد جفت
می خور که بزیر خاک میباید خفت - ساقی گل و سبزه بس طربناک شدهست
دریاب که هفته دگر خاک شدهست - می نوش و گلی بچین که تا درنگری
گل خاک شدهست و سبزه خاشاک شدهست - خوش باش و میندیش که مهتاب بسی
اندر سر خاک یک بیک خواهد تافت - هر ذره که در خاک زمینی بوده است
پیش از من و تو تاج و نگینی بوده است - پا بر سر سبزه تا بخواری ننهی
کان سبزه ز خاک لاله رویی رسته است - بسیار لب چو لعل و زلفین چو مشک
در طبل زمین و حقه خاک نهاد - گر چشمه زمزمی و گر آب حیات
آخر به دل خاک فرو خواهی شد - تو زر نی ای غافل نادان که ترا
در خاک نهند و باز بیرون آرند - گر ابر چو آب خاک را بردارد
تا حشر همه خون عزیزان بارد - یک قطره آب بود با دریا شد
یک ذره خاک با زمین یکتا شد - چون میدانی که مدت عالم خاک
باد است که زود بگذرد باده بیار - این اهل قبور خاک گشتند و غبار
هر ذره ز هر ذره گرفتند کنار - ای پیر خردمند پگهتر برخیز
و آن کودک خاکبیز را بنگر تیز - بر مفرش خاک خفتگان میبینم
در زیرزمین نهفتگان میبینم - پایان سخن شنو که ما را چه رسید
از خاک در آمدیم و بر باد شدیم - چندین سروپای نازنینان جهان
میسوزد و خاک میشود دودی کو - و آنگاه برای خشت گور دگران
در کالبدی کشند خاک من و تو - در سبزه نشین و می روشن میخور
کاین سبزه بسی دمد ز خاک من و تو - در سایه گل نشین که بسیار این گل
در خاک فرو ریزد و ما خاک شده - کاش از پی صد هزار سال از دل خاک
چون سبزه امید بر دمیدن بودی - خاکیم همه چنگ بساز ای ساقی
بادیم همه باده بیار ای ساقی - زان پیشتر ای صنم که در رهگذری
خاک من و تو کوزهکند کوزهگری - کافکند بخاک صد هزاران جم و کی
این آمدن تیرمه و رفتن دی - مولوی
- «خاک» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- غم خود که بود که یاد آریم او را
در دل چه که بر خاک نگاریم او را - نور فلکست این تن خاکی ما
رشک ملک آمدست چالاکی ما - ساقی در ده برای دیدار صواب
زان باده که او نه خاک دیده است و نه آب - آن شاه که خاک پای او تاج سر است
گفتم که فراق تو ز مرگم بتر است - از چرخ بخاکیان نثار است و صداست
کای دلشدگان مژده که این روز شماست - خود معدن کیمیاست خاک از کف تو
هرچند که ناخوشست آن با تو خوش است - چیزیست که در تو بیتو جویان ویست
در خاک تو دریست که از کان ویست - خاک قدمت سعادت جان من است
خاک از قدمت همه گل و یاسمن است - سر تا قدمت خاک ز تو میرویند
زان خاک قدم چه روی برداشتن است - سرسبز بود خاک که آتش یار است
خاصه خاکی که ناطق و بیدار است - این خاک ز مشاطهی خود بیخبر است
خوش بیخبر است از آنکه زو هشیار است - بر خاک درش خون جگر میریزم
هرچند که خاک آن به از خون منست - گر آه کنم آه بدین قانع نیست
ور خاک شوم شاه بدین قانع نیست - گفتم چشمم که هست خاک کویت
پرآب مدار بیرخ نیکویت - منصور حلاجی که اناالحق میگفت
خاک همه ره به نوک مژگان میرفت - بر خاک بانگشت تو بنویس که خیز
تا برجهم از خاک و تنم جان گیرد - آن روز که جانم ره کیوان گیرد
اجزای تنم خاک پریشان گیرد - از خاک کف پات سران حیرانند
کوران همه مستند و کران حیرانند - از شبنم عشق خاک آدم گل شد
صد فتنه و شور در جهان حاصل شد - اندر رمضان خاک تو زر میگردد
چون سنگ که سرمهی بصر میگردد - خاک در آن باش که شاهان جهان
خاک قدمش چو سرمه در دیده کنند - خاک در او باش که سلطان و فقیر
این سلطنت و فقر از او یافتهاند - هر جان که لطیف گشت و از لطف گذشت
با خاک صلاح دین درآمیخته باد - ای از قدمت خاک زمین خرم و شاد
شد حامله از شادی و صد غنچه بزاد - ای نرم دلانیکه وفا میکارید
بر خاک سیه در صفا میبارید - بر خاک نظر کند چو بر ما گذرد
تا چهرهی ما به خاک ره رشک برد - به زان نبود که پیش او خاک شویم
تا بو که بدین طریق در ما نگرد - در بحر رود بحر به مد مست شود
در خاک رود گور و لحد مست شود - گوئیکه مرا نیست بجز خاک بدست
ای بر سر خاک جمله افلاک چه سود - خاک توام و خدای حق میداند
واجب نبود که از منت بستاند - خواهم گردی که از هوای تو رسد
باشد که به دیده خاک پای تو رسد - بر خاک درش بمرد خوش خوش دل من
یارب که دعا کرد که خاکش خوش باد - عشقی آمد که عشقها سودا شد
سوزیدم و خاکستر من هم لا شد - باز از هوس سوز خاکستر من
واگشت و هزار بار صورتها شد - والله نتوان حدیث آن دم گفتن
با او که سرشت خاک آدم باشد - در عالم باد خاک بر سر کردن
شک نیست که هر لحظه غباری خیزد - ای خاک درت ز آب کوثر خوشتر
اندر ره تو پای من از سر خوشتر - در خاک در وفای آن سیمین بر
میکار دل و دیده میندیش ز بر - خاک قدم یار موافق حقا
از خون برادر منافق بهتر - در خاک ندا کردم خاکا زنهار
آن یار وفادار مرا نیکو دار - هر چند ز آتشت جهان گرم شود
آتش میرد ز صحبت خاکستر - تا چند کنی خرخر اندر بستر
بروی زن آب ای که خاکت بر سر - گر از سر خاک من برآید خاری
لب بگشاید به عشقت آن خار هنوز - رو در صف بندگان ما باش و مترس
خاک در آسمان ما باش و مترس - گر باد صبا مرکب خود میخواهی
خاک قدم مرکب درویشان باش - چون گشت طلسم جسم آدم چالاک
با خاک درآمیخته شد گوهر پاک - آن جسم طلسم را چو بشکست افلاک
پاکی بر پاک رفت و خاکی در خاک - حاشا که بخفت عاشقی اندر خاک
پاکست و کجا رود در آن عالم پاک - تو کان زری میان خاکی پنهان
تا صاف شوی در آتشت اندازیم - آواز سرافیل طرب میرسدم
از خاک فنا بر آسمان میبردم - از خاک در تو چون جدا میباشم
با گریه و ناله آشنا میباشم - از سوز غم تو آتش میطلبم
وز خاک در تو مفرشی میطلبم - سر در خاک آستان تو نهم
دل در خم زلف دلستان تو نهم - چون لالهی کم عمر در این دشت فنا
تا سر زده از خاک ببادی گرویم - ما خاک ترا به آب زمزم ندهیم
شادی نستانیم و از این غم ندهیم - من بندهی قرآنم اگر جان دارم
من خاک در محمد مختارم - من خاک ترا به چرخ اعظم ندهم
یک ذره غمت بهر دو عالم ندهم - من سیر نیم ولی ز سیران سیرم
بر خاک درت ز آب حیوان سیرم - هر جا که تو بر روی زمین پای نهی
پنهان بروم دیده بر آن خاک نهم - تا بانگ زنم ز خاک آغشته به خون
کای یوسف روزگار و گمگشتهی من - از خاک چو جمله دانهها میروید
هم دانهی آدمی بروید میدان - تن را که ز خاکست دهد باز به خاک
وز نور قدیم خویش برسازد تن - بر خاک درش هر نفسی سر بنهد
خاکش گوید هزار رو دارد این - صد سال فلک خدمت خاک تو کند
نگزارده باشد حق یکروزهی تو - گر عاقل و عالمی به عشق ابله شو
ور ماه فلک توئی چو خاک ره شو - خورشید بگرد خاک سیارهی تو
مه پاره شده ز عشق مه پارهی تو - هان ای تن خاکی سخن از خاک مگو
جز قصهی آن آینهی پاک مگو - زلف تو که یکروزم از او روشن نه
با خاک برآورد سرو با من نه - از گل قفس هدهد جانها تو کنی
از خاک سیه شکرفشانها تو کنی - عرش است نشیمن تو شرمت ناید
چون سایه مقیم خطهی خاک شوی - ای آنکه ز خاک تیره نطعی سازی
هر لحظه بر او نقش دگر اندازی - عشق آتش تیز است و ترا آبی نیست
خاکت بر سر چه باد میپیمائی - بر خاک تو نقش خویش بنگاشتهای
وان چیز که اصل تست بگذاشتهای - خاکی بودم به زیر پاهای خسان
همچون فلکم مها تو افراشتهای - تا خاک قدوم هر مقدم نشوی
سالار سپاه نفس و آدم نشوی - تا عشق آن روی پریزاد شوی
وانگه هردم چو خاک برباد شوی - از خود گله کن اگر خماری داری
تا خشت به آسیا بری خاک آری - تو آب نی خاک نی تو دگری
بیرون ز جهان آب و گل در سفری - فعل تو چو تخم و این جهان طاهون است
تا خشت بر آسیا بری خاک آری - در خاک بنفشهای بپایید و برست
چون برندهد سرو چنان بستانی - در خاک اگر رفت تن بیجانی
جان بر فلک افرازد و شاذروانی - از سوزش روزه نور گردی چون شمع
وز ظلمت لقمه لقمهی خاک شوی - گر قدر کمال خویش بشناختمی
دامان خود از خاک بپرداختمی - هر پارهی خاک را چو ماهی کردی
وانگه مه را قرین شاهی کردی - فردوسی
- «خاک» در شاهنامه فردوسی
- ستاره برو بر شگفتی نمود
به خاک اندرون روشنائی فزود - نه گویا زبان و نه جویا خرد
ز خاک و ز خاشاک تن پرورد - یکی آتشی برشده تابناک
میان آب و باد از بر تیره خاک - منم بندهی اهل بیت نبی
ستایندهی خاک و پای وصی - برین زادم و هم برین بگذرم
چنان دان که خاک پی حیدرم - به کیوان رسیدم ز خاک نژند
از آن نیکدل نامدار ارجمند - به چشمش همان خاک و هم سیم و زر
کریمی بدو یافته زیب و فر - فکند آن تن شاهزاده به خاک
به چنگال کردش کمرگاه چاک - بیامد سیه دیو با ترس و باک
همی به آسمان بر پراگند خاک - بفرمود پس دیو ناپاک را
به آب اندر آمیختن خاک را - کسی را بود زین سپس تخت تو
به خاک اندر آرد سر و بخت تو - ببرم پی از خاک جادوستان
شوم تا سر مرز هندوستان - وز ایوان ما تا به خورشید خاک
برآورد و کرد آن بلندی مغاک - بپویم به فرمان یزدان پاک
برآرم ز ایوان ضحاک خاک - نگاری نگارید بر خاک پیش
همیدون بسان سر گاومیش - که گر اژدها را کنم زیر خاک
بشویم شما را سر از گرد پاک - به یارانش گفت آنکه بر تیره خاک
برآرد چنین بر ز جای از مغاک - ببرم پی اژدها را ز خاک
بشویم جهان را ز ناپاک پاک - مهان پیش او خاک دادند بوس
ز درگاه برخاست آوای کوس - ازو نام ضحاک چون خاک شد
جهان از بد او همه پاک شد - نهاد آن سرش پست بر خاک بر
همی خواند نفرین به ضحاک بر - سروش ار بیابد چو ایشان عروس
دهد پیش هر یک مگر خاکبوس - بدان برترین نام یزدان پاک
به رخشنده خورشید و بر تیره خاک - که چون آز گردد ز دلها تهی
چه آن خاک و آن تاج شاهنشهی - کسی کو برادر فروشد به خاک
سزد گر نخوانندش از آب پاک - جهان مرترا داد یزدان پاک
ز تابنده خورشید تا تیره خاک - چو بستر ز خاکست و بالین ز خشت
درختی چرا باید امروز کشت - پیاده سپهبد پیاده سپاه
پر از خاک سر برگرفتند راه - چو دیدم چنین زان سپس شایدم
اگر خاک بالا بپیمایدم - زمین بستر و خاک بالین او
شده تیره روشن جهانبین او - بیافتاد ز اسپ آفریدون به خاک
سپه سر به سر جامه کردند چاک - همه بندهی خاک پای توایم
همه پاک زنده به رای توایم - بهایست خرم در اردیبهشت
همه خاک عنبر همه زر خشت - چنین داد پاسخ که من کام خویش
به خاک افگنم برکشم نام خویش - زمین و زمان خاک پای تو باد
همان تخت پیروزه جای تو باد - ز خاراش گهواره و دایه خاک
تن از جامه دور و لب از شیر پاک - به گرد اندرش تیره خاک نژند
به سر برش خورشید گشته بلند - که بر سنگ و بر خاک شیر و پلنگ
چه ماهی به دریا درون با نهنگ - یکی کاخ بد تارک اندر سماک
نه از دست رنج و نه از آب و خاک - گهی زیر چنگال مرغ اندرون
چمیدن به خاک و چریدن ز خون - نشانندهی خاک در کین بخون
فشانندهی خنجر آبگون - شده بام از آن گوهر تابناک
به جای گل سرخ یاقوت خاک - همی پوست از باد بر من بسوخت
زمان تا زمان خاک چشمم بدوخت - فرود آمد و خاک را بوس داد
بسی از جهان آفرین کرد یاد - ببرد پی بدسگالان ز خاک
به روی زمین بر نماند مغاک - شود شاه گیتی بدین خشمناک
ز کابل برآرد به خورشید خاک - چو بر شد به خورشید و شد سایهدار
به خاک اندر آمد سر مایهدار - چنین خود کی اندر خورد با خرد
که مر خاک را باد فرمان برد - چو بشنید سیندخت سر پیش اوی
فرو برد و بر خاک بنهاد روی - چنین داد پاسخ کزین باک نیست
سرانجام آخر به جز خاک نیست - یکی مرغ پروردهام خاک خورد
به گیتی مرا نیست با کس نبرد - ز باد عمود تو کوه بلند
شود خاک نعل سرافشان سمند - همه شهر زنده برای تواند
پرستنده و خاک پای تواند - زمانی همی داشت بر خاک روی
بدو داد دل شاه آزرمجوی - بفرمود تا رویش از خاک خشک
ستردند و بر وی پراگند مشک - گر این رازها آشکارا کنی
ز خاک سیه مشک سارا کنی - چو پوشند بر روی ما خون و خاک
همه جای بیمست و تیمار و باک - من از خاک پای تو بالین کنم
به فرمانت آرایش دین کنم - فرود آمد از باره بوسید خاک
بگفت آن کجا دید و بشنید پاک - که خاک پی او ببوسد هژبر
نیارد گذشتن به سر برش ابر - کنم زنده آیین ضحاک را
به پی مشک سارا کنم خاک را - نبودی جز از خاک بالین من
بدو شاد بودی جهانبین من - تو گفتی زمانه سرآید همی
هوا زیر خاک اندر آید همی - سرت گر بساید به ابر سیاه
سرانجام خاک است ازو جایگاه - به دل گفت کاکنون ز لشکر چه باک
چه پیشم خزروان چه یک مشت خاک - بزد گردن خسرو تاجدار
تنش را بخاک اندر افگند خوار - چه جویی از این تیره خاک نژند
که هم بازگرداندت مستمند - که گر چرخ گردان کشد زین تو
سرانجام خاکست بالین تو - پس از نامور نوذر شهریار
به سر خاک بر کرد و بگریست زار - سر سرکشان گشت پرگرد و خاک
همه دیده پر خون همه جامه چاک - سرت افسر از خاک جوید همی
زمین خون شاهان ببوید همی - پس آنگه سر یک رمه بیگناه
به خاک اندر آرد ز بهر کلاه - همان بد که تنگی بد اندر جهان
شده خشک خاک و گیا را دهان - گسست و به خاک اندر آمد سرش
سواران گرفتند گرد اندرش - ز گرزش هوا شد پر از چاک چاک
نیرزید جانم به یک مشت خاک - بدان زور هرگز نباشد هژبر
دو پایش به خاک اندر و سر به ابر - سراینده از سال چون برف گشت
ز خون کیان خاک شنگرف گشت - بمانیم روز پسین زیر خاک
سراپای کرباس و جای مغاک - تن آسانی از درد و رنج منست
کجا خاک و آبست گنج منست - ز ما و ز ایران برآمد هلاگ
نماند برین بوم و بر آب و خاک - که بر سر مرا روز چندی گذشت
سپهر از بر خاک چندی بگشت - کنون چشم شد تیره و تیره بخت
به خاک اندر آمد سر تاج و تخت - ز پیکان تیرآتشی برفروخت
بدو خاک و خاشاک و هیزم بسوخت - همی زد بران خاک تا پاره کرد
ددی را بران چاره بیچاره کرد - بیفتاد رستم بر آن گرم خاک
زبان گشته از تشنگی چاک چاک - بپردخت ز آتش بخوردن گرفت
به خاک استخوانش سپردن گرفت - به بالین رستم تگ آورد رخش
همی کند خاک و همی کرد پخش - خروشید و جوشید و برکند خاک
ز نعلش زمین شد همه چاک چاک - بیابان همه زیر او بود پاک
روان خون گرم از بر تیره خاک - همی کوفت بر خاک رویینه سم
چو تندر خروشید و افشاند دم - سران را ز زخمش به خاک آورید
سر سرکشان زیر پی گسترید - مگر یار باشدت یزدان پاک
سر جادوان اندر آری به خاک - ازان پس اگر خاک را بسپرم
وگرنه ز پیمان تو نگذرم - از ایران برآرم یکی تیره خاک
بلندی ندانند باز از مغاک - به یک هفته بر پیش یزدان پاک
همی با نیایش بپیمود خاک - بینداخت از پشت اسپش به خاک
دهان پر ز خون و زره چاک چاک - از آن پس بمالید بر خاک روی
چنین گفت کای داور راستگوی - برین نره دیوان بیبیم و باک
تویی آفرینندهی آب و خاک - ز گرد سپه پیل شد ناپدید
کس از خاک دست و عنان را ندید - ز خون خاک دریا شد و دشت کوه
ز بس کشته افگنده از هر گروه - به جنگش بیاراست افراسیاب
به گردون همی خاک برزد ز آب - بگرداندش سر ز یزدان پاک
فشاند بر آن فر زیباش خاک - ز دانندگان بس بپرسید شاه
کزین خاک چندست تا چرخ ماه - چهل روز بر پیش یزدان به پای
بپیمود خاک و بپرداخت جای - همی رخ بمالید بر تیره خاک
نیایش کنان پیش یزدان پاک - بکشتند چندان ز جنگآوران
که شد خاک لعل از کران تا کران - اگر تندبادی براید ز کنج
بخاک افگند نارسیده ترنج - روانش خرد بود تن جان پاک
تو گفتی که بهره ندارد ز خاک - چرا دارم از خشم کاووس باک
چه کاووس پیشم چه یک مشت خاک - چو آزرده گشتی تو ای پیلتن
پشیمان شدم خاکم اندر دهن - ازینسان بشد تا در دژ رسید
بشد خاک و سنگ از جهان ناپدید - تن از خوی پر آب و همه کام خاک
زبان گشته از تشنگی چاک چاک - همی خواستم کش ز زین برکنم
چو دیگر کسانش به خاک افگنم - نشست از بر سینهی پیلتن
پر از خاک چنگال و روی و دهن - به بازی بکویند همسال من
به خاک اندر آمد چنین یال من - بخواهد هم از تو پدر کین من
چو بیند که خاکست بالین من - همی ریخت خون و همی کند موی
سرش پر ز خاک و پر از آب روی - چو دیدند ایرانیان روی اوی
همه برنهادند بر خاک روی - چو زان گونه دیدند بر خاک سر
دریده برو جامه و خسته بر - همی برد خواهد به گردش سپهر
نباید فگندن بدین خاک مهر - بریدن دو دستم سزاوار هست
جز از خاک تیره مبادم نشست - به پرده سرای آتش اندر زدند
همه لشکرش خاک بر سر زدند - همی ریخت خون و همی کند خاک
همه جامهی خسروی کرد چاک - همه پهلوانان کاووس شاه
نشستند بر خاک با او به راه - چو اندیشهی گنج گردد دراز
همی گشت باید سوی خاک باز - گشادند گردان سراسر کمر
همه پیش تابوت بر خاک سر - مهان جهان جامه کردند چاک
به ابر اندر آمد سر گرد و خاک - نخست آفرین کرد و بردش نماز
زمانی همی گفت با خاک راز - کز آنجایگه کفتاب بلند
برآید کند خاک را ارجمند - یکی تازیی بر نشسته سیاه
همی خاک نعلش برآمد به ماه - چو پیش پدر شد سیاووش پاک
نه دود و نه آتش نه گرد و نه خاک - سیاوش به پیش جهاندار پاک
بیامد بمالید رخ را به خاک - بدیشان چنین گفت کافراسیاب
ز باد و ز آتش ز خاک و ز آب - تو گفتی که اندر زمین جای نیست
که بر خاک او نعل را پای نیست - به تیزی بیامد به نزدیک شاه
ورا دید بر خاک خفته به راه - ببوسید گرسیوز از دور خاک
رخش پر ز شرم و دلش پر ز باک - از ایران زمین بسپرد تیره خاک
بشوید دل از کینه و جنگ پاک - کنون از گروگان کی اندیشد او
همان پیش چشمش همان خاک کو - چو تو ساز جنگ شبیخون کنی
ز خاک سیه رود جیحون کنی - خروش تبیره ز میدان بخاست
همی خاک با آسمان گشت راست - همی خاک مشکین شد از مشک و زر
همی اسپ تازی برآورد پر - چو او گوی در زخم چوگان گرفت
همآورد او خاک میدان گرفت - همی گشت بر خاک و نیزه به دست
گروی زره دست او را ببست - بریزید خونش بران گرم خاک
ممانید دیر و مدارید باک - به پیش پدر شد پر از درد و باک
خروشان به سر بر همی ریخت خاک - اگر سال گردد هزار و دویست
بجز خاک تیره مرا جای نیست - بدو گفت کای پرهنر شهریار
چرا کرد خواهی مرا خاکسار - نهالی مرا خاک توران بود
سرای کهن کام شیران بود - سرانجام هر دو به خاک اندرند
ز اختر به چنگ مغاک اندرند - ز خورشید تابنده تا تیرهخاک
گذر نیست از داد یزدان پاک - بیفگند پیل ژیان را به خاک
نه شرم آمدش زان سپهبد نه باک - تن پیل وارش بران گرم خاک
فگندند و از کس نکردند باک - همی جامه را بر برش کرد چاک
همی کند موی و همی ریخت خاک - ز اسپ اندر افتاد پیران به خاک
همه جامهی پهلوی کرده چاک - به کشتی سیاووش را بیگناه
به خاک اندر انداختی نام و جاه - همه خاک آن شارستان شاد شد
گیا بر چمن سرو آزاد شد - ز خاکی که خون سیاوش بخورد
به ابر اندر آمد درختی ز گرد - چو پیوسته شد مهر دل بر جهان
به خاک اندر آرد سرش ناگهان - منم بندهی اهل بیت نبی
سرایندهی خاک پای وصی - برین زادم و هم برین بگذرم
چنان دان که خاک پی حیدرم - که این را بدارید چون جان پاک
نباید که بیند ورا باد و خاک - بر و جامه بدرید و رخ را بکند
به خاک اندر آمد ز تخت بلند - چو آمد به نزدیک کاووس کی
سرش بود پرخاک و پرخاک پی - همه جامه کرده کبود و سیاه
همه خاک بر سر بجای کلاه - به خاک اندرون خوار چون گوسفند
کشندم دو بازو به خم کمند - که از شهر ایران برآمد خروش
همی خاک تیره برآمد به جوش - بیفگند بر خاک و آمد فرود
سیاووش را داد چندی درود - پراگند کاووس بر یال خاک
همه جامهی خسروی کرد چاک - ببندند دستش به خم کمند
بخوابند بر خاک چون گوسفند - به چنگال رخساره بشخود زال
همی ریخت خاک از بر شاخ و یال - بران کشته از کین برافشاند خاک
تنش را به خنجر بکردند چاک - نباشد بشویم سرم را ز خاک
همه بر تن غم بود سوگناک - خروشان به سر بر پراگند خاک
همه جامه ها کرد بر خویش چاک - همی سنگ مرجان شد و خاک خون
سراسر سر سروران شد نگون - بکشتند چندان ز هردو گروه
که شد خاک دریا و هامون چو کوه - نگه کن که در خاک جفت تو کیست
برین خواسته چند خواهی گریست - تهمتن نشست از بر تخت اوی
به خاک اندر آمد سر بخت اوی - هرآنکس که بد مهتری با گهر
همه پیش رفتند بر خاک سر - بمالید بر خاک ریش سپید
ز شاه جهاندار شد پرامید - که داند به گیتی که من زندهام
به خاکم و گر بتش افگندهام - زدی گیو بیدار دل گردنش
به زیر گل و خاک کردی تنش - سرانجام بستر جز از خاک نیست
ازو بهره زهرست و تریاک نیست - سر گیو بر نیزه سازید گفت
فرنگیس را خاک باید نهفت - همان آز را زیر خاک آوری
سرش را سر اندر مغاک آوری - میان سواران بیامد چو گرد
ز پرخاش او خاک شد لاژورد - ز هستی نشانست بر آب و خاک
ز دانش منش را مکن در مغاک - همه غار و هامون پر از کشته بود
ز خون خاک چون ارغوان گشته بود - به خم کمندش بیاویختی
سبک از برش خاک بربیختی - نماند برین بوم و بر خاک و آب
وزین داغ دل گردد افراسیاب - کنند این زره بر تنش چاک چاک
چو مردار گردد کشندش به خاک - بیفگند بر خاک و دستش ببست
سلیحش بپوشید و خود بر نشست - فرود آمد از بارهی راهجوی
بمالید و بنهاد بر خاک روی - اگر خاک بودیش پروردگار
ندیدی دو چشم من این روزگار - پراگنده شد دانش و هوش من
به خاک اندر آمد سر و دوش من - بزرگان ایران همه پیش اوی
یکایک نهادند بر خاک روی - نخواند مرا موبد از آب پاک
که بپرستم او را پدر زیر خاک - به فر و به فرمان یزدان پاک
سراسر به گرز اندر آرم به خاک - شد آن نامهی نامور ناپدید
خروش آمد و خاک دژ بردمید - ز دیوان بسی شد به پیکان هلاک
بسی زهره کفته فتاده به خاک - چو روز درخشان برآورد چاک
بگسترد یاقوت بر تیره خاک - وگر کشته آید سپارد بخاک
سزد گر ندارد از آن بیم و باک - بیفتاد و برگشت زو اسپ تیز
بخاک اندر آمد سر ریو نیز - ز تیر خدنگ اسپ هومان بخست
تن بارگی گشت با خاک پست - همه همگنان خاک دادند بوس
چو رهام و گرگین، چو گودرز و طوس - بپرده درون شد خور تابناک
ز جوش سواران و از گرد و خاک - کفن جوشن و بستر از خون و خاک
تن نازدیده بشمشیر چاک - اگر تاج جوید جهانجوی مرد
وگر خاک گردد بروز نبرد - کنون خاک را از تو رخشان کنم
بوردگه برسرافشان کنم - ز گردنده خورشید تا تیره خاک
دگر باد و آتش همان آب پاک - همه کام پرخاک و پر خاک سر
گرفتند هر دو دوال کمر - تهمتن بیامد بنزدیک شاه
ببوسید خاک از در پیشگاه - مرا نرا که کاموس ازو شد هلاک
ببند کمند اندر آرم بخاک - هم اکنون ترا همچو کاموس گرد
بدیده همی خاک باید سپرد - بیفتاد زو ترگ و زنهار خواست
تهمتن ورا کرد با خاک راست - تنش را بسوزیم و خاکسترش
همی برفشانیم گرد درش - ز خاک پی رخش بر سرکشان
پدید آمد از دور پیدا نشان - فرود آمد و خاک را داد بوس
خروش سپاه آمد و بوق و کوس - ز عنبرش خاک و ز یاقوت سنگ
هوا مشکبوی و زمین رنگ رنگ - بروید ز خاک و شود باز خاک
همه جای ترسست و تیمار و باک - که هر کو بخون کیان دست آخت
زمانه بجز خاک جایش نساخت - گواهی دهد بر زمین خاک و آب
همان بر فلک چشمه آفتاب - ازان پس تن جانور خاک راست
روان روان معدن پاک راست - چه دینار در پیش بزمش چه خاک
ز بخشش ندارد دلش هیچ باک - چو مایه ندارم ثنای ورا
نیایش کنم خاک پای ورا - برآید جهانی شود زو هلاک
چه قیصر مر او را چه یک مشت خاک - خروشان بغلتید بر خاک بر
به پیش خداوند پیروزگر - چو من باره اندر جهانم به خاک
ندارم ز مرز خزر هیچ باک - ازان پس تن جانور خاک راست
سخن گوی جان معدن پاک راست - گر آن مایه نزد شهنشه رسد
روان من از خاک بر مه رسد - کنون من بگویم سخن کو بگفت
منم زنده او گشت با خاک جفت - دو ایوان برآورد از زر پاک
زمینش ز سیم و ز عنبرش خاک - که بیخاک و آبش برآوردهام
نگه کن بدو تاش چون کردهام - بگویید هوشت فراز آمدست
به خون و به خاکت نیاز آمدست - زده باد گردنت خسته میان
به خاک اندرون ریخته استخوان - برفتند هر دو شده خاکسار
جهاندارشان رانده و کرده خوار - سرانجام بختش کند خاکسار
برهنه کند آن سر تاجدار - سرانجام ترکان به تیرش زنند
تن پیلوارش به خاک افگنند - تو زین خاک برخیز و برشو به گاه
مکن فره پادشاهی تباه - به پیش افگند اسپ تازان خویش
به خاک افگند هر ک آیدش پیش - ز باره در آورد و ببرید سر
به خاک اندر افگنده زرین کمر - ازان خاک برداشت و بسترد و برد
به گردش گرفتند مردان گرد - سرانجام کارش بکشتند زار
بران گرم خاکش فگندند خوار - فرود آمد و بر گرفت آن ز خاک
بیفشاند از خاک و بسترد پاک - به خاک افگنم تنش ای شهریار
مگر بر دهد گردش روزگار - چو از دور دیدش برآورد خشم
پر از خاک روی و پر از خون دو چشم - همه جامه تا پای بدرید پاک
بران خسروی تاج پاشید خاک - بماندست بابم بران خاک خشک
سیه ریش او پروریده به مشک - بدان تاختن تا بر او رسید
چو او را بدان خاک کشته بدید - فرود آمد و برگرفتش ز خاک
به دست خودش روی بسترد پاک - زمینش بکردند از زر پاک
همه هیزمش عود و عنبرش خاک - چه دینار بر چشم او بر چه خاک
به رزم و به بزم اندرش نیست باک - به خاک اندر آمد سر تاجدار
برو انجمن شد فراوان سوار - به هر سو که باره برانگیختی
همی خاک با خون برآمیختی - همه دشت سر بود بیتن به خاک
سر گرزداران همه چاکچاک - کنون گر بیایی دل از کینه پاک
سر دشمنان اندر آری به خاک - اگر ترک باشد ببرم سرش
به خاک افگنم نابسوده برش - بسی مرد ز ایرانیان کشته دید
شده خاک و ریگ از جهان ناپدید - به نزدیک او اسپش افگنده بود
برو خاک چندی پراگنده بود - برادر جهان بین من سی و هشت
که از خونشان لعل شد خاک دشت - همآورد او گر بیاید منم
تن مرد جنگی به خاک افگنم - به بند اندر آمد سر و گردنش
بخاک اندر افگند لرزان تنش - به خون غرقه شد خاک و سنگ و گیا
بگشتس بخون گر بدی آسیا - اگر گنج پیش آید از خاک خشک
وگر آب دریا و گر در و مشک - سراسر به شمشیرشان کرد چاک
گل انگیخت از خون ایشان ز خاک - تو کردی تن گرگ را خاک جای
تو باشی به هر نیک و بد رهنمای - به شمشیر مغزش همی کرد چاک
همی دود زهرش برآمد ز خاک - ازان خاک برخاست و شد سوی آب
چو مردی که بیهوش گردد به خواب - بیامد به پیش خداوند پاک
همی گشت پیچان و گریان به خاک - ببرم به شمشیر هندی برش
به خاک اندر آرم ز بالا سرش - همه ریگ تفتست گر خاک و شخ
برو نگذرد مرغ و مور و ملخ - نه بر خاک او شیر یابد گذر
نه اندر هوا کرگس تیزپر - چرا کردی ای بدتن از آب خاک
سپه را همه کرده بودی هلاک - به خاک اندر افگنده پر خون تنت
زمین بستر و گرد پیراهنت - به نزدیک اسفندیار آمدند
دو دیدهتر و خاکسار آمدند - همه جامه چاک و دو پایش به خاک
از ارجاسپ جانش پر از بیم و باک - بیامد سرافراز طرخان برش
که از تن به خاک اندر آرد سرش - ورا هم ندیدی به خاک اندرون
بران سان فگنده پیش پر ز خون - مرا خاکسار دو گیتی مکن
ازین مهربان مام بشنو سخن - شترانک در پیش بودش بخفت
تو گفتی که گشتست با خاک جفت - سرانجام بستر بود تیرهخاک
بپرد روان سوی یزدان پاک - سزاوار باشد ستودن ترا
یلان جهان خاک بودن ترا - ز تخت اندرآورد ضحاک را
سپرد آن سر و تاج او خاک را - کس از جنگجویان گیتی ندید
که از کشتگان خاک شد ناپدید - پدرم آن دلیر گرانمایه مرد
ز ننگ اندران انجمن خاک خورد - که شاید که بر تاج نفرین کنیم
وزین داستان خاک بالین کنیم - همی تخم دستان ز بن برکنند
زن و کودکان را به خاک افگنند - نماند به زاولستان آب و خاک
بلندی بر و بوم گردد مغاک - نهاد آن بن نیزه را بر زمین
ز خاک سیاه اندر آمد به زین - کف اندر دهانشان شده خون و خاک
همه گبر و برگستوان چاکچاک - زواره یکی نیزه زد بر برش
به خاک اندر آمد همانگه سرش - فرامرز کردش پیاده تباه
ز خون لعل شد خاک آوردگاه - سراپردهی شاه پر خاک بود
همه جامهی مهتران چاک بود - بران سان بخستم تنش را به تیر
که از خون او خاک شد آبگیر - گزی دید بر خاک سر بر هوا
نشست از برش مرغ فرمانروا - به روز جوانی هلاک آمدش
سر تاجور سوی خاک آمدش - هماکنون به خاک اندر آید سرت
بسوزد دل مهربان مادرت - کنون آمدت سودمندی به کار
که در خاک بیند ترا روزگار - زمانی همی بود تا یافت هوش
بر خاک بنشست و بگشاد گوش - تن کشته را خاک باشد نهال
تو از کشتن من بدین سان منال - تن ژنده پیل اندر آمد به خاک
دل ما ازین درد کردند چاک - ازین خاک تیره بباید شدن
به پرهیز یک دم نشاید زدن - پشوتن بر و جامه را کرد چاک
خروشان به سر بر همی کرد خاک - همی گشت بهمن به خاک اندرون
بمالید رخ را بدان گرم خون - گرفته بش و یال اسپ سیاه
ز خون لعل شد خاک آوردگاه - بر و جامه رستم همی پاره کرد
سرش پر ز خاک و دلش پر ز درد - همانگه برفت از تنش جان پاک
تن خسته افگنده بر تیره خاک - همی جامه را چاک زد بر برش
به خاک اندر آمد سر و افسرش - برفتند یکسر ز ایوان او
پر از خاک شد کاخ و دیوان او - برهنه سر و پای پرگرد و خاک
به تن بر همه جامه کردند چاک - بسودند پر مهر یال و برش
کتایون همی ریخت خاک از برش - به یالش همی اندرآویختند
همی خاک بر تارکش ریختند - ترا برنشانم بر تخت اوی
به خاک اندر آرم سر بخت اوی - دو رخ را به خاک سیه بر نهاد
همی کرد پوزش ز کار شغاد - همی رخش زان خاک مییافت بوی
تن خویش را کرد چون گردگوی - همی جست و ترسان شد از بوی خاک
زمین را به نعلش همی کرد چاک - ندرد مگر ژنده شیری تنم
زمانی بود تن به خاک افگنم - که نفرین بران مرد بیباک باد
به جای کله بر سرش خاک باد - چو آمد سوی زابلستان بگفت
که پیل ژیان گشت با خاک جفت - به یزدان و جان تو ای نامدار
به خاک نریمان و سام سوار - همی ریخت زال از بر یال خاک
همیکرد روی و بر خویش چاک - بریزی به خاک از همه ز آهنی
اگر دینپرستی ور آهرمنی - که چون رستمی پیش بینم به خاک
به گفتار روباه گردد هلاک - نماندی به گیتی و رفتی به خاک
که بادا سر دشمنت در مغاک - بدان گونه بر خاک تن پر ز خون
به روی زمین بر فگنده نگون - که گل شد همی خاک آوردگاه
پراگنده شد هند و سندی سپاه - ز چاه اندر آویختنش سرنگون
تنش پر ز خاک و دهن پر ز خون - چو لشکر سوی زابلستان کشید
همه خاک را سوی دستان کشید - به کابل شد و کین رستم بخواست
همه بوم و بر کرد با خاک راست - شب و روز هستم ز درد پسر
پر از آب دیده پر از خاک سر - به زن گفت گازر که این نیک جفت
چه خاک و چه گوهرمرا در نهفت - همه جامه و باره و تر و تباه
ز خاک سیه ساخته جایگاه - بکشتند چندان ز رومی سپاه
که گل شد ز خون خاک آوردگاه - ز خاکیم و هم خاک را زادهایم
به بیچارگی دل بدو دادهایم - اگر خاک داری تو از من دریغ
نشاید سپردن هوا را چو میغ - ببندیم دامن یک اندر دگر
اگر خاک یابیم اگر بوم و بر - سپردم ترا جای و رفتم به خاک
سپردم روانرا به یزدان پاک - سکندر همه جامهها کرد چاک
به تاج کیان بر پراگند خاک - برین گونه خسته به خاک اندرم
ز گیتی به دام هلاک اندرم - سکندر ز دیده ببارید خون
بران شاه خسته به خاک اندرون - ز دارا ز دیده ببارید خون
که بد ریخته زیر خاک اندرون - شنیدی همانا که یزدان پاک
چه دادست ما را بدین تیره خاک - گر از خون ما خاک دریا کنند
نشیبی ز افگنده بالا کنند - سر فور هندی به خاک اندرست
تن پیلوارش به چاک اندرست - تن فور دیدند پر خون و خاک
بر و تنش کرده به شمشیر چاک - پر از درد نزدیک قیصر شدند
پر از ناله و خاک بر سر شدند - ببرید پی بر بر و گردنش
ز بالا به خاک اندر آمد تنش - خزاعه بیامد چو او گشت خاک
بر رنج و بیداد بدرود پاک - برآشفت ازان پس به دژخیم گفت
که این هر دو را خاک باید نهفت - کزین پس نیابی به پیغمبری
ترا خاک داند که اسکندری - به زنار و شماس و روحالقدس
کزین پس مرا خاک در اندلس - همی رای داری که افزون کنی
ز خاک سیه مغز بیرون کنی - وز ایدر برهنه شود باز خاک
همه جای ترس است و تیمار و باک - چنان دان که نیکیست همراه اوی
به خاک اندر آید سر و گاه اوی - برهمن چنین داد پاسخ به شاه
که هم آب را خاک دارد نگاه - کسی کو ز فرمان ما سر بتافت
نهالی بجز خاک تیره نیافت - که مردی ز گردنکشان روز جنگ
به چنگال او خاک شد بیدرنگ - مرا گرد کافور و خاک سیاه
همانست و هم بزم و هم رزمگاه - به خاک آمد از بر شده چوب عمود
تهی ماند زان مرغ رنگین عمود - به سوی عمود آمد از تیره خاک
به منقار چنگالها کرد پاک - برهبر یکی شارستان دید پاک
که نگذشت گویی بروباد و خاک - همی ریخت هر گوهری یک رده
چو از خاک تا تیغ شد آژده - هرانکس که رفتی که چیزی برد
وگر خاک آن خانه را بسپرد - زمینش ز گرمی همی بردمید
ز پوست ددان خاک پیدا ندید - بران استخوان بر نگاریده پاک
نبینی به شهر اندرون گرد و خاک - یکی شارستانست این چون بهشت
که گویی نه از خاک دارد سرشت - که لشکر کشد جنگ را سوی روم
نهد پی بران خاک آباد بوم - به فالش بد آمد همانگاه گفت
که این بچه در خاک باید نهفت - مرا مرده در خاک مصر آگنید
ز گفتار من هیچ مپراگنید - چو ایدر بود خاک شاهنشهان
چه تازند تابوت گرد جهان - اگر بشنوید آنچ گویم درست
سکندر در آن خاک ریزد که رست - که خاک سکندر به اسکندریست
کجا کرده بد روزگاری که زیست - همه خاک بر سر همی بیختند
ز مژگان همی خون دل ریختند - به روز جوانی برین مایه سال
چرا خاک را برگزیدی نهال - اگر صد بمانی و گر صدهزار
به خاک اندر آید سرانجام کار - درختی که کشتی چو آمد به بار
دل خاک بینم ترا غمگسار - نهفتند صندوق او را به خاک
ندارد جهان از چنین ترس و باک - بنالم ز تو پیش یزدان پاک
خروشان به سربر پراگنده خاک - به دم سواران یکی غرم پاک
چو اسپی همی بر پراگند خاک - خروشان بشستش ز خاک نبرد
بر آیین شاهان یکی دخمه کرد - به پیمود آن خاک کاخش به پی
ز لشکر هرانکس که شد سوی ری - میان دو لشکر دو پرتاب ماند
به خاک اندرون مار بیتاب ماند - اگر تا ستاره برآرد بلند
سپارد هم آخر به خاک نژند - ز خورشید تابان وز گرد و خاک
زبانها شد از تشنگی چاک چاک - فرود آمد از باره شاه و سپاه
دهانش پر از خاک آوردگاه - چو خشنود باشد جهاندار پاک
ندارد دریغ از من این تیره خاک - پس از من بدشمن رسد تاج و گنج
مرا خاک سود آید و درد و رنج - سوارانش از خاک برداشتند
همی دست بر دست بگذاشتند - بر آتش چو یابمش بریان کنم
برو خاک را زار و گریان کنم - به موبد چنین گفت پس شهریار
که بردارش از خاک و نزد من آر - ز دیوان دگر نام او کرده پاک
خورش خاک و رفتنش بر تیره خاک - نهالی همه خاک دارند و خشت
خنک آنک جز تخم نیکی نکشت - یکی را چو خواهد برآرد بلند
هم آخر سپارد به خاک نژند - اگر شهریاری و گر زیردست
بجز خاک تیره نیابی نشست - همه خاک دارند بالین و خشت
خنک آنک جز تخم نیکی نکشت - سرانجام با خاک باشیم جفت
دو رخ را به چادر بباید نهفت - چو خشم آورد کوه ریزان شود
سپهر از بر خاک لرزان شود - شد آن تاجور شاه با خاک جفت
ز خرم جهان دخمه بودش نهفت - چو رفتند نزدیک آن نامجوی
یکایک نهادند بر خاک روی - زمین را سراسر به مژگان برفت
به موی و به روی گشت با خاک جفت - چرا بندم از چرم خر ساختی
بزرگی به خاک اندر انداختی - تن سلم زان کین کنون خاک شد
هم از تور روی زمین پاک شد - جهانی برو آفرین خواندند
همی خاک بر کشته افشاندند - چو روشن نباشد بپراگند
تن بیروان را به خاک افگند - چنین است امیدم به یزدان پاک
که چون سر بیارم بدین تیرهخاک - همی بستر از خاک جوید تنش
همان خنجر هندوی گردنش - همه سربسر خاک پای توایم
به دانش همه رهنمای توایم - بغرید و یک جفته زد بر برش
به خاک اندر آمد سر و افسرش - ز خاک آمد و خاک شد یزدگرد
چه جویی تو زین بر شده هفتگرد - همه جامهها را بکردند چاک
همی ریختند از بر یال و خاک - نیایش کنی پیش یزدان پاک
بگردی به زاری بران گرم خاک - نخواهیم بر تخت زین تخمهکس
ز خاکش به یزدان پناهیم و بس - همی هریکی گفت شاهی مراست
هم از خاک تا برج ماهی مراست - همه در جهان خاک را آمدیم
نه جویای تریاک را آمدیم - ز دشت سواران برآرند خاک
شود جای بر تازیان بر مغاک - غمی گشت زان کار بهرام سخت
به خاک پدر گفت کای شوربخت - ازان پس ز ایرانیانش چه باک
چه ما پیش او در چه یک مشت خاک - دهم زر که تا خاک بیرون برد
وزین خانهی تو به هامون برد - بدو گفت من کس ندارم که خاک
بروبد برد ریزد اندر مغاک - برون کرد و سرگین بدو کرد پاک
بینداخت با خاک اندر مغاک - به شبگیر سرگینش بیرون کنی
بروبی و خاکش به هامون کنی - ازان پس براهام را خواند و گفت
که ای در کمی گشته با خاک جفت - چو مهتر شدند آنک بودند که
به خاک اندر آمد سر مرد مه - چو بهرام را دید رخ را به خاک
بمالید آن پیر آزاده پاک - ز کندن چو گشتند مردم ستوه
پدید آمد از خاک چیزی چو کوه - ندانست کس در جهان کان کجاست
به خاکست گر در دم اژدهاست - برفت از بر حوض برزین چو باد
بر شاه شد خاک را بوسه داد - ترا دادم و خاک پای تواند
همه هر سه زنده برای تواند - یکی بندهام تا زیم شاه را
نیایش کنم خاک درگاه را - بزد تیر بر سینهی شیر چاک
گذر کرد تا پر و پیکان به خاک - تن آرزو خاک پای تو باد
همهساله زنده برای تو باد - مر او را چه دینار و گوهر چه خاک
چو بایست کردن همی در مغاک - چنین گفت کاینجا شکار منست
که از شیر بر خاک چندین تنست - نیایش کند پیش آتش به خاک
پرستش کند پیش یزدان پاک - بهار آمد و شد جهان چون بهشت
به خاک سیه بر فلک لاله کشت - چنان شد ز خون خاک آوردگاه
که گفتی همی تیربارد ز ماه - همه پیش بهرام رفتند خوار
پیاده پر از خون دل خاکسار - خداوند گردنده چرخ بلند
خداوند ارمنده خاک نژند - بنالد نه بیند بجز چاه و دار
وگر کشته بر خاک افگنده خوار - مرا کرد پیروز یزدان پاک
سر دشمنان رفت در زیر خاک - که با زیردستان مدارا کنیم
ز خاک سیه مشک سارا کنیم - که با خاک چون جفت گردد تنم
نگیرد ستمدیدهای دامنم - هرانکس که رخ زیر چادر نهفت
چنان دان که گشتست با خاک جفت - که گر کارداری به یک مشک خاک
زبان جوید اندر بلند و مغاک - همه بوم را گرد دریاست راه
نیاید بدین خاکبر دیو گاه - کلنگاند شاهان و من چون عقاب
وگر خاک و من همچو دریای آب - نماند بر و بوم هندوستان
به ایران کشد خاک جادوستان - چنین داد پاسخ که یزدان پاک
مرا گر به هندوستان داد خاک - به تیغ و تبرزین بزد گردنش
به خاک اندر افگند بیجان تنش - که زاید برآن خاک چونین سوار
که با اژدها سازد او کارزار - به فرمان دارنده یزدان پاک
پی اژدها را ببرم ز خاک - تن اژدها گشت زان تیر سست
همی خاک را خون زهرش بشست - و دیگر که جان بر سر آرم بدین
ببینم مگر خاک ایران زمین - بتو داد دختر که پیوند ماست
که هندوستان خاک او را بهاست - گرین راز در هند پیدا شود
ز خون خاک ایران چو دریا شود - همه مردگان را برآری ز خاک
به داد و به بخشش به گفتار پاک - بشستش به دین به و آب پاک
ازو دور شد گرد و زنگار و خاک - چو بهرام را دید فرزند اوی
بیامد بمالید بر خاک روی - نباید که باشد جهانجوی زفت
دل زفت با خاک تیرهست جفت - همی در بارید بر خاک خشک
همیآمد از بوستان بوی مشک - نماند برین خاک جاوید کس
تو را توشه از راستی باد و بس - چو پیمان آزادگان بشکنی
نشان بزرگی به خاک افگنی - همه گوشت بازو به دندان بکند
همیریخت بر تخت خاک نژند - چنین گفت کای داور داد و پاک
تویی آفرینندهی هور و خاک - نماند برین خاک جاوید کس
ز هر بد به یزدان پناهید و بس - برآورد زان کنده هر کس که زیست
همان خاک بربخت ایشان گریست - هوا را دهان خشک چون خاک شد
ز تنگی به جو آب تریاک شد - ز ایرانیان چند بردند اسیر
چه افگنده بر خاک و خسته به تیر - ز بس مردن مردم و چارپای
پیی را ندیدند بر خاک جای - همان خواسته سر به سر گرد کرد
کجا یافت از خاک و دشت نبرد - همه بازخواهم به شمشیر کین
بخ مرو آورم خاک توران زمین - شود زیر خاک پی من تباه
به یزدان روانش بود دادخواه - ز جیحون به روز دهم بگذریم
وزان پس پیی خاک را نسپریم - پیاده همه پیش او در دوان
برفتند پر خاک تیرهروان - به خشکی به خاک و بکشتی برآب
برخشنده روز و به هنگام خواب - ز خاشاک تا هفت چرخ بلند
همان آتش و آب و خاک نژند - ز مغز زمین تا به چرخ بلند
ز افلاک تا تیره خاک نژند - به شاهی مرا داد یزدان پاک
ز خورشید تابنده تا تیره خاک - تو گفتی مگر خاک جوشان شدست
هوا بر سر او خروشان شدست - به خاکش سپردند و شد نوشزاد
ز باد آمد و ناگهان شد به باد - پیاده شو از باره زنهار خواه
به خاک افگن این گرز و رومی کلاه - اگر میل یابد همی سوی خاک
ببرد ز خورشید وز باد و خاک - سوی پاک یزدان شد آن رای پاک
بلندی ندید اندرین تیره خاک - نه زو بار باید که یابد نه برگ
ز خاکش بود زندگانی و مرگ - کنون چون به خاک اندر آید سرم
سواری برافگن بر مادرم - از آبی کزو سرو آزاد رست
سزد گر نباید بدو خاک شست - چوآگاه شد زان سخن مادرش
به خاک اندرآمد سر و افسرش - تواز کشتن او مدار ایچ باک
چوخون سرخویش گیرد به خاک - سراپردهای گردش اندر زدند
جهانی همه خاک بر سر زدند - برآشفت زان پس به دژخیم گفت
که این هر دو در خاک باید نهفت - وگر ارجمندی سپارد به خاک
نبندد دل اندر غم و درد پاک - بفرمود کز خان مهبود خاک
برآرید وز کس مدارید باک - بر آن خاک باید بریدن سرش
مه مهبود مانا مه خوالیگرش - سراسر زمین زیر گنج منست
کجا آب وخاکست رنج منست - سپهدار خاقان چین سنجه بود
همی به آسمان بر زد از خاک دود - به هر جای برتودهای کشته بود
ز خون خاک وسنک ارغوان گشته بود - نهان شد بگرد اندرون آفتاب
پر از خاک شد چشم پران عقاب - نه کس پای برخاک ایران نهاد
نه زین پادشاهی ببد کرد یاد - همه خاک ایران به چین آوریم
همان تازیان را بدین آوریم - سرانجام بستر ز خشتست وخاک
وگر سوخته گردد اندر مغاک - همه کام خاک وهمه دشت خون
بگرد اندرون نیزه بد رهنمون - نباشد جز از رای یزدان پاک
ز رخشنده خورشید تا تیره خاک - فراز آوریدش بخاک نژند
همان کس که بردش با بر بلند - نباشد شگفت ازجهاندار پاک
که گر مردگان را برآرد زخاک - نگه کن کنون کار بوزرجمهر
که از خاک برشد به گردان سپهر - نه من اورمزدم و گر بهمنم
ز خاکست وز باد و آتش تنم - که نادان فزونی ندارد ز خاک
بدانش بسنده کند جان پاک - مبادا که گردی تو پیمان شکن
که خاکست پیمان شکن را کفن - چنان هم که از داد نوشین روان
کجا خاک شد نام ماندش جوان - چنین داد پاسخ که از گنج سیر
که آید مگر خاکش آرد بزیر - بر ابله جوانی گزینی رواست
که بیگور اوخاک او بینواست - چنین داد پاسخ که یزدانپاک
پرستنده را سر برآرد ز خاک - چنین داد پاسخ کزین تیره خاک
اگر بگذری یافتی جان پاک - چوپالود زو جان ندارد خرد
که برخاک باشد چو جان بگذرد - وگر سفلگی برگزید او ز رنج
گزیند برین خاک آگنده گنج - به پوزش جهان پیش تو خاک باد
گزند تو را چرخ تریاک باد - چه قیصر چه خاقان چو آید زمان
بخاک اندر آید سرش بیگمان - از آباد بومش بر آریم خاک
زگنج و ز لشکر نداریم باک - فرستادگان خاک دادند بوس
چنانچون بود مردم چابلوس - همه سر به سر خاک رنج توایم
همه پاسبانان گنج توایم - سرانجام بستر بود تیره خاک
یکی را فراز و یکی را مغاک - سرانجام هردو بخاک اندرند
بتارک بدام هلاک اندرند - هنرمند گر مردم بیهنر
بفرجام هم خاک دارد ببر - توبا چهرهی دیو و با رنگ وخاک
مبادی بگیتی جزاندر مغاک - بگفت این وز خاک برپای خاست
ستمدیده گویندهی بود راست - زخاک سیاهت چنان برکشید
شد آن روز برچشم تو ناپدید - که خاک منوچهر گاه منست
سر تخت نوذر کلاه منست - ازیشان برزم اندرون نیست باک
چه مردان بردع چه یک مشت خاک - زرخشنده خورشید تا تیره خاک
نباشد مگر رای یزدان پاک - زنی بود بهرام یل را نه پاک
که بهرام را خواستی زیر خاک - چو از خاک مرجانور بنده کرد
نخستین کیومرث را زنده کرد - که پذرفت خسرو زیزدان پاک
ز گردنده خورشید تا تیره خاک - همان قبله شان برترین گوهرست
که از آب و خاک و هوا برترست - بپرسید خسرو به بندوی گفت
که گفتم تو راخاک یابم نهفت - همیگفت کای داور داد وپاک
سردشمنان اندر آور بخاک - تو گفتی زمین کوه آهن شدست
سپهر ا زبر خاک دشمن شدست - مرا برگزیدند بر خسروان
به خاک افگنم نام نوشین روان - به غلتید در پیش یزدان به خاک
همیگفت کای داور داد و پاک - کجا کشور شورستان بود مرز
کسی خاک او راندانست ارز - بدو گفت بهرام کای برمنش
هم اکنون به خاک اندر آید تنش - شدند از پی شیرکپی هلاک
برانگیخت از بوم آباد خاک - گذرهای جیحون بدارید پاک
ز جیحون به گردون برآرید خاک - که یک سر همه خاک را زادهایم
به بیچاره تن مرگ را دادهایم - نیم من بداندیش و پیمان شکن
که پیمان شکن خاک یابد کفن - یکی کار دارم تو را بیمناک
اگرتخت یابی اگر تیره خاک - که آگند ناگاه دریا به خاک
که افگند کوه روان در مغاک - همه جامهی پهلوی کرد چاک
خروشان به سر بر همیریخت خاک - به تارک مر او را روا داشتی
روان پیش خاکش فدا داشتی - بمالید پس خانگی رخ بخاک
همیگفت کای داور داد وپاک - ز خون تشت پر مایه کردند پاک
ببستند روشن به آب و به خاک - ز شب نیز دیدی که چندی گذشت
سپهر از بر خاک بر چند گشت - بیامد بمالید برخاک روی
بدو گفت خسرو چه مردی بگوی - چو برخیزد آواز طبل رحیل
به خاک اندر آید سر مور وپیل - سرانجام جای تو خاکست و خشت
جز از تخم نیکی نبایدت کشت - سرانجام هردو به خاک اندرند
به تاریک دام هلاک اندرند - به پویید اشتاد و آن برگرفت
به مالیدش از خاک و بر سر گرفت - ببر بر همه جامشان چاک بود
سر هر دو دانا پر از خاک بود - همه بومها پر ز گنج منست
کجا آب و خاکست رنج منست - پر از خاک پای و شکم گرسنه
تن مرد بیدادگر برهنه - بیامد بدان باغ و بگشاد روی
نشست از بر خاک بیرنگ و بوی - فرستاد گویندهیی راز روم
که در خاک شد تاج شیروی شوم - بپیچید و برزد یکی باد سرد
به زاری بران خاک دل پر ز درد - سپه تیغها بر کشیدند پاک
برآمد شب تیره از دشت خاک - هم اکنون به نیروی یزدان پاک
مر او را ز باره در آرم به خاک - همیداشت این زن جهان را به مهر
نجست از بر خاک باد سپهر - چو یک ماه بگذشت بر تخت اوی
بخاک اندر آمد سر و بخت اوی - اگر چرخ گردان کشد زین تو
سرانجام خاکست بالین تو - نشست از بر خاک و کس را ندید
سوی پهلوان سپه ننگرید - همیرفت برخاک برخوار خوار
ز شمشیر کرده یکی دستوار - لب رستم از تشنگی شد چو خاک
دهن خشک و گویا زبان چاک چاک - دگر تیغ زد بربر و گردنش
به خاک اندر افگند جنگی تنش - بدیدندش از دور پر خون و خاک
سرا پای کردن به شمشیر چاک - ز خاقانیان آنک بد چرب گوی
به خاک سیه برنهادند روی - بسی گنج و گوهر پراگنده شد
بسی سر به خاک اندر آگنده شد - همیرفت نرم از بر خاک گرم
دو دیده پر ا زآب کرده زشرم - چه جای نشستت بود آسیا
پر از گندم و خاک و چندی گیا - فگنده تن شاه ایران به خاک
پر از خون و پهلو به شمشیر چاک - بر شاه شد دل پر از شرم و باک
رخانش پر آب و دهانش چو خاک - به خاک اندر آمد سرو افسرش
همان نان کشکین به پیش اندرش - کس آمد به ماهوی سوری بگفت
که شاه جهان گشت با خاک جفت - کنون او بدخمه درون خاک شد
روان ورا زهر تریاک شد