«صنم» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «صنم» در غزلیات حافظ شیرازی
- دی می شد و گفتم صنما عهد به جای آر
گفتا غلطی خواجه در این عهد وفا نیست - ز جیب خرقه حافظ چه طرف بتوان بست
که ما صمد طلبیدیم و او صنم دارد - حافظ اگر سجده تو کرد مکن عیب
کافر عشق ای صنم گناه ندارد - گفتم صنم پرست مشو با صمد نشین
گفتا به کوی عشق هم این و هم آن کنند - صنمی لشکریم غارت دل کرد و برفت
آه اگر عاطفت شاه نگیرد دستم - در نهانخانه عشرت صنمی خوش دارم
کز سر زلف و رخش نعل در آتش دارم - خرد ز پیری من کی حساب برگیرد
که باز با صنمی طفل عشق می بازم - صنما با غم عشق تو چه تدبیر کنم
تا به کی در غم تو ناله شبگیر کنم - دوش آن صنم چه خوش گفت در مجلس مغانم
با کافران چه کارت گر بت نمی پرستی - بیا که وقت شناسان دو کون بفروشند
به یک پیاله می صاف و صحبت صنمی - کرده ام توبه به دست صنم باده فروش
که دگر می نخورم بی رخ بزم آرایی - سعدی شیرازی
- «صنم» در غزلیات سعدی شیرازی
- هر پارسا را کان صنم در پیش مسجد بگذرد
چشمش بر ابرو افکند باطل کند محراب را - همه عالم صنم چین به حکایت گویند
صنم ماست که در هر خم زلفش چینیست - با هر که مشورت کنم از جور آن صنم
گوید ببایدت دل از این کار برگرفت - چه نماز باشد آن را که تو در خیال باشی
تو صنم نمی گذاری که مرا نماز باشد - گر جمله صنم ها را صورت به تو مانستی
شاید که مسلمان را قبله صنمی باشد - صنم اندر بلد کفر پرستند و صلیب
زلف و روی تو در اسلام صلیب و صنمند - وقتی صنمی دلی ربودی
تو خلق ربوده ای به یک بار - مگر آن دایه کاین صنم پرورد
شهد بودست شیر پستانش - ببردی از دل من مهر هر کجا صنمیست
مرا که قبله گرفتم چه کار با اصنام - بیا بیا صنما کز سر پریشانی
نماند جز سر زلف تو هیچ پابندم - گر به رخسار چو ماهت صنما می نگرم
به حقیقت اثر لطف خدا می نگرم - این همه دلبندی و خوبی تو را
موضع نازست و غرور ای صنم - ما همه چشمیم و تو نور ای صنم
چشم بد از روی تو دور ای صنم - سروبنی خاسته چون قامتت
تا ننشینیم صبور ای صنم - روی مپوشان که بهشتی بود
هر که ببیند چو تو حور ای صنم - این همه طوفان به سرم می رود
از جگری همچو تنور ای صنم - حور خطا گفتم اگر خواندمت
ترک ادب رفت و قصور ای صنم - سعدی از این چشمه حیوان که خورد
سیر نگردد به مرور ای صنم - تا به کرم خرده نگیری که من
غایبم از ذوق حضور ای صنم - روی تو بر پشت زمین خلق را
موجب فتنه ست و فتور ای صنم - ای به حسن تو صنم چشم فلک نادیده
وی به مثل تو ولد مادر ایام عقیم - ای مرغ اگر پری به سر کوی آن صنم
پیغام دوستان برسانی بدان پری - از بس که در نظرم خوب آمدی صنما
هر جا که می نگرم گویی که در نظری - روی گشاده ای صنم طاقت خلق می بری
چون پس پرده می روی پرده صبر می دری - مرا دلیست گرفتار عشق دلداری
سمن بری صنمی گلرخی جفاکاری - ملکا مها نگارا صنما بتا بهارا
متحیرم ندانم که تو خود چه نام داری - ندانم ای کمر این سلطنت چه لایق توست
که با چنین صنمی دست در میان داری - چنین که می گذری کافر و مسلمان را
نگه به توست که هم قبله ای و هم صنمی - خیام نیشابوری
- «صنم» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «صنم» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- جان را درافكن در عدم زیرا نشاید ای صنم
تو محتشم او محتشم چیزی بده درویش را - تو صدقه كن ای محتشم بر دل كه دیدت ای صنم
در غیر تو چون بنگرم اندر زمین یا در سما - جسم مرا خاك كنی خاك مرا پاك كنی
باز مرا نقش كنی ماه عذاری صنما - هر كی ز تو نیست جدا هیچ نمیرد به خدا
آنگه اگر مرگ بود پیش تو باری صنما - فلسفیك كور شود نور از او دور شود
زو ندمد سنبل دین چونك نكاری صنما - نیست مرا كار و دكان هستم بیكار جهان
زان كه ندانم جز تو كارگزاری صنما - كار تو داری صنما قدر تو باری صنما
ما همه پابسته تو شیر شكاری صنما - فلسفی این هستی من عارف تو مستی من
خوبی این زشتی آن هم تو نگاری صنما - خواه شب و خواه سحر نیستم از هر دو خبر
كیست خبر چیست خبر روزشماری صنما - دلبر بیكینه ما شمع دل سینه ما
در دو جهان در دو سرا كار تو داری صنما - روز مرا دیدن تو شب غم ببریدن تو
از تو شبم روز شود همچو نهاری صنما - ذره به ذره بر تو سجده كنان بر در تو
چاكر و یاری گر تو آه چه یاری صنما - باغ پر از نعمت من گلبن بازینت من
هیچ ندید و نبود چون تو بهاری صنما - هر نفسی تشنه ترم بسته جوع البقرم
گفت كه دریا بخوری گفتم كری صنما - بنه آن سر به پیش شمس تبریز
كه ایمانست سجده آن صنم را - عقل نامحرم برون ران تو ز خلوت زان شراب
تا نماید آن صنم رخسار نارت ساقیا - ترس جان در صومعه افتاد زان ترساصنم
میكش و زنار بسته صوفیان پارسا - بروید ای حریفان بكشید یار ما را
به من آورید آخر صنم گریزپا را - چمنی كه تا قیامت گل او به بار بادا
صنمی كه بر جمالش دو جهان نثار بادا - پرده دار روح ما را قصه كرد
زان صنم بیكبر و بیكین شیوهها - من رسیدم به لب جوی وفا
دیدم آن جا صنمی روح فزا - ای صنم خانگی مایه دیوانگی
ای همه خوبی تو را پس تو كرایی درآ - روز وصالست و صنم حاضرست
هیچ مپا مدت آینده را - از پگه امروز چه خوش مجلسیست
آن صنم و فتنه فتانه را - یك نفسی بام برآ ای صنم
رقص درآر استن حنانه را - آمدهام كه بوسهای از صنمی ربودهای
بازبده به خوشدلی خواجه كه واستانمت - خاك پاشی میكنی تو ای صنم در راه ما
خاك پاشی دو عالم پیش ما در كار نیست - دیدن روی دلارام عیان سلطانی است
هم خیال صنم نادره در دیده خوش است - چون چنین است صنم پند مده عاشق را
آهن سرد چه كوبی كه وی از پند گذشت - بتراش زر به ناخن از كان و چارهای كن
پنهان مدار زر را بیزر صنم نهانست - جمله مستان خوش و رقصان شدند
دست زنید ای صنمان دست دست - قند بگشا ای صنم تا عیش را شیرین كند
هین كه آمد دود غم تا خلق را غمگین كند - صنما جفا رها كن كرم این روا ندارد
بنگر به سوی دردی كه ز كس دوا ندارد - صنما سپاه عشقت به حصار دل درآمد
بگذر بدین حوالی كه جهان به هم برآمد - بستدند آن صنمان خط عبور از دیوان
تا زمین سبز شد و باسر و باسامان شد - پس این پرده ازرق صنمی مه روییست
كه ز نور رخش انجم همه زیور گیرند - صنما گر ز خط و خال تو فرمان آرند
این دل خسته مجروح مرا جان آرند - لطفی نماند كان صنم خوش لقا نكرد
ما را چه جرم اگر كرمش با شما نكرد - پنبه برون كن ز گوش عقل و بصر را مپوش
كان صنم حله پوش سوی بصر میرود - طعنه زند مرا ز كین رو صنمی دگر گزین
در دو جهان یكی بگو كو صنمی كجا دگر - لحظه به لحظه دم به دم می بده و بسوز غم
نوبت تست ای صنم دور توست ای قمر - نگشتم از تو هرگز ای صنم سیر
ولیك از هجر گشتم دم به دم سیر - گرم در گفتار آمد آن صنم این الفرار
بانگ خیزاخیز آمد در عدم این الفرار - یك فسون خوان صنما در دل مجنون بردم
غنجهای چو صبی را نه صبا اولیتر - صنما این چه گمانست فرودست حقیر
تا بدین حد مكن و جان مرا خوار مگیر - بحر خونست ای صنم آن چشم نیست
الحذر ای دل ز زخم آن نظر - كم كنی رنگ بیفزاید روح
بوی روح صنم شنگ بیار - آب حیات آمدست روز نجات آمدست
قند و نبات آمدست ای صنم قندبار - گفته دل من بدو كای صنم تندخو
چون برهد آن كه او گشت به زخمت شكار - عاشقی آن صنم وانگه ترس كسی
یك دم و یك رنگ باش عاشق و آن گاه پیس - بگردان شراب ای صنم بیدرنگ
كه بزمست و چنگ و ترنگاترنگ - اگر درآید ناگه صنم زهی اقبال
چو در بتان زند آتش بتم زهی اقبال - عشقا تو را قاضی برم كاشكستیم همچون صنم
از من نخواهد كس گوا كه شاهدم نی ضامنم - الحق جانا چه خوشی قوس وفا را تو كشی
در دو جهان دیده بود هیچ كسی چون تو صنم - تلخ كنی تلخ شوم لطف كنی لطف شوم
با تو خوش است ای صنم لب شكر خوش ذقنم - ای صنم ستیزه گر مست ستیزهات شكر
جان تو است جان من اختر توست اخترم - ممن عشقم ای صنم نعره عشق می زنم
همچو اسیركان ز غم تا به كی الامان كنم - ای تو بداده در سحر از كف خویش بادهام
ناز رها كن ای صنم راست بگو كه دادهام - تا كه اسیر و عاشق آن صنم چو جان شدم
دیو نیم پری نیم از همه چون نهان شدم - معجز موسوی تویی چون سوی بحر غم روی
از تك بحر برجهد گرد و غبار ای صنم - گرم درآ و دم مده باده بیار ای صنم
لابه بنده گوش كن گوش مخار ای صنم - جام پر از عقار كن جان مرا سوار كن
زود پیاده را ببین گشته سوار ای صنم - فوق فلك مكان تو جان و روان روان تو
هل طربی كه بركند بیخ خمار ای صنم - مركب من چو می بود هر عدمیم شیء بود
موجب حبس كی بود وام قمار ای صنم - این دو حریف دلستان باد قرین دوستان
جیم جمال خوب تو جام عقار ای صنم - هین كه فزود شور من هم تو بخوان زبور من
كرد دل شكور من ترك شكار ای صنم - مرغ دل علیل را شهپر جبرئیل را
غیر بهشت روی تو نیست مطار ای صنم - خمر عصیر روح را نیست نظیر در جهان
ذوق كنار دوست را نیست كنار ای صنم - خمش باشم ترش باشم به قاصد تا بگوید او
خمش چونی ترش چونی تو را چون من صنم باشم - گفتم صنم مه رو گه گاه مرا می جو
كز درد به خون دل رخساره همیشویم - ما چند صنم پیش محمد بشكستیم
تا در صنم دلبر دلخواه رسیدیم - ز یكی پسته دهانی صنمی بسته دهانم
چو برویید نباتش چو شكر بست زبانم - تو چه پرسی كه كدامی تو در این عشق چه نامی
صنما شاه جهانی ز تو من شاد جهانم - صنما چو من كم آید به كمی و جان سپاری
كه ز رشك دل كبابم و به اشك چون سحابم - تو ز من ملول گشتی كه من از تو ناشتابم
صنما چه می شتابی كه بكشتی از شتابم - تو رئیسی و امیری دم و پند كس نگیری
صنما چه زودسیری كه ز سیریت خرابم - صنمی دارم گر بوی خوشش فاش شود
جان پذیرد ز خوشی گر بود از سنگ صنم - نار خندان تو ما را صنما گریان كرد
تا چو نار از غم تو با دل پرخون باشیم - منم و این صنم و عاشقی و باقی عمر
من از او گر بكشی جای دگر می نروم - چند بارم وعده كردی و نشد
ای صنم این بار چونت یافتم - می شناسد پرده جان آن صنم
چون نداند پرده را صاحب حرم - منم و این صنم و باقی عمر
من از او جای دگر می نروم - منم و این صنم و باقی عمر
من از او جای دگر می نروم - كان آب از آسمان سفری خوی بودهست
اندر هوا و سیل و كه و جوی ای صنم - لولیكان توییم در بگشا ای صنم
لولیكان را دمی بار ده ای محتشم - چو پر شود شكمت در زمان حشر آرد
به جای عقل تو شیطان به جای كعبه صنم - بس كه اذا تم دنا نقصه
تا بنگوید صنم شوخ تم - بر قطب گردم ای صنم از اختران خلوت كنم
كو صبح مصبوحان من كو حلقه احرار من - كو بلبل شیرین فنم كو فاخته كوكوزنم
طاووس خوب چون صنم كو طوطیان كو طوطیان - گوید قوی كن دل مرم از خشم و ناز آن صنم
اول قدح دردی بخور وانگه ببین پایان من - خیره بماند جان من در رخ او دمی و گفت
ای صنم خوش خوشین ای بت آب و آتشین - پخته نجوشد ای صنم جوش مده كه پختهام
كز سر دیگ می رود تا به فلك بخار من - چند گریزی ای قمر هر طرفی ز كوی من
صید توایم و ملك تو گر صنمیم وگر شمن - گر جام تو بشكستم مستم صنما مستم
مستم مهل از دستم و اندر خطر افتادن - چونك می بیند كه میل دلبر اندر شهرگی است
اشك می بارد ز رشك آن صنم از دیدگان - صنما به چشم مستت دل و جان غلام دستت
به می خوشی كه هستت ببر اختیار مستان - صنما تو روز مایی غم و غصه سوز مایی
ز تو است ای معلا همه كار و بار مستان - صنما بیار باده بنشان خمار مستان
كه ببرد عشق رویت همگی قرار مستان - صنما به چشم شوخت كه به چشم اشارتی كن
نفسی خراب خود را به نظر عمارتی كن - مات خود را صنما مات مكن
بجز از لطف و مراعات مكن - بوسه بده خویش را ای صنم سیمتن
ای به خطا تو مجوی خویشتن اندر ختن - خسرو خوبان بخواست از صنمان سرخراج
خاست غریو از فلك وز سوی مه كالامان - ای صنم خوش سخن حلقه درآ رقص كن
عشق نگردد كهن حق خدا همچنین - با من صنما دل یك دله كن
گر سر ننهم آنگه گله كن - پیشتر آ ای صنم شنگ من
ای صنم همدل و همرنگ من - گر چهره بنماید صنم پر شو از او چون آینه
ور زلف بگشاید صنم رو شانه شو رو شانه شو - هیچ حسود از پی كس نیك نگوید صنما
آنج سزد از كرم دوست به پیش آر و مرو - باده چو هست ای صنم بازمگیر و نی مگو
عرضه مكن دو دست تی پر كن زود آن سبو - بازم صنما چه میفریبی تو
بازم به دغا چه میفریبی تو - چند گویی مر مرا كز كار چون كاهل شدی
راست گویی ای صنم از كار تو از كار تو - لیك سایه آن صنم باید كه بر تو اوفتد
آن صنم كش مثل اندر جمله اصنام كو - صنما صنما اگر جان طلبی
بدهم بدهم به جان و سر تو - بهل آن پوست مغز بین صنم خوب نغز بین
هله بردار ابر را ز رخ ماه تو به تو - رخم از عشق همچو زر ز تو بر من هزار اثر
صنما سوی من نگر كه چنانم به جان تو - كی بیاید به كوی تو صنما جز به بوی تو
سبب جست و جوی تو چه بود گلفشان تو - ای صنم خفته ستان در چمن و لاله ستان
باده ز مستان مستان در كف آحاد مده - دل دست به یك كاسه با شهره صنم كرده
انگشت برآورده اندر دهنم كرده - در خانه نقشینی دیدم صنم چینی
خون خواره صد آدم جان ملكی بوده - تا چه عشق است آن صنم را با دل پرخون شده
هر زمان گوید كه چونی ای دل بیچون شده - كی بود خاك صنم با خون ما آمیخته
خوش بود این جسمها با جانها آمیخته - صنما از آنچ خوردی بهل اندكی به ما ده
غم تو به توی ما را تو به جرعهای صفا ده - صنما ببین خزان را بنگر برهنگان را
ز شراب همچو اطلس به برهنگان قبا ده - بنگر به شهوت خود سادهست و صاف بیرنگ
یك عالمی صنم بین از ساده ای بزاده - غیر شرابی چو زر ای صنم سیمبر
هیچ ندانم دگر ز آنك ندانم مده - آمد آمد نگار پوشیده
صنم خوش عذار پوشیده - بخرام بخرام ای صنم زیرا تویی كاندر حرم
هم حسرت هر عابدی هم قبله هر معبدی - گر قمر است و گر فلك ور صنمی است بانمك
كان همه است مشترك مینبود ورا فری - جمله ملوك راه دین جمله ملایك امین
سجده كنان كه ای صنم بهر خدای رحمتی - آه خجسته ساعتی كه صنما به من رسی
پاك و لطیف همچو جان صبحدمی به تن رسی - آن صنم لطیف تو گر چه كه شد حریف تو
دست به زلف او مبر هان كه قرابه نشكنی - گر ز تو بوسه ای خرد صد مه و مهر و مشتری
تا نفروشی ای صنم كز مه و مهر خوشتری - ور دو هزار جان و دل بر در تو وطن كند
در مگشای ای صنم كز دل و جان تو برتری - آینه كیست تا تو را در دل خویش جا دهد
ای صنما به جان تو كینه در بننگری - شود شبهای تاریك فراق آن صنم روشن
بگوید وصل خوش نكته به گوش هجر یك رازی - ماییم در این خلوت غرقه شده در رحمت
دستی صنما دستی میزن كه از این دستی - من با صنم معنی تن جامه برون كردم
چون عشق بزد آتش در پرده ستاری - زیر شجر طوبی دیدم صنمی خوبی
بس فتنه و آشوبی افكنده ز زیبایی - در بردن جانها و در آزردن جانها
الحق صنما هیچ تو تقصیر نكردی - بازم صنما چه میفریبی
بازم به دغا چه میفریبی - ماهی صنما ز روح بیجسم
شوخی شكری یكی بلایی - صنما چونك فریبی همه عیار فریبی
صنما چون همه جانی دل هشیار فریبی - صنما چنان لطیفی كه به جان ما درآیی
صنما به حق لطفت كه میان ما درآیی - صنما هوای ما كن طلب رضای ما كن
كه ز بحر و كان شنیدم كه تو معدن عطایی - بكشید یار گوشم كه تو امشب آن مایی
صنما بلی ولیكن تو نشان بده كجایی - صنما تو همچو شیری من اسیر تو چو آهو
به جهان كی دید صیدی كه بترسد از رهایی - بت من به طعنه گوید چه میان ره فتادی
صنما چرا نیفتم ز چنان میی كه دادی - صنما چنان فتادم كه به حشر هم نخیزم
چو چنان قدح گرفتی سر مشك را گشادی - صنما ز چشم مستت كه شرابدار عشق است
بدهی می و قدح نی چه عظیم اوستادی - چو مرا ز عشق كهنه صنما به یاد دادی
دل همچو آتشم را به هزار باد دادی - صنما چه رنگ رنگی ز شراب لطف دنگی
بر شاه عذرت این بس كه خوشی و خوش عذاری - ز غم تو زار زارم هله تا تو شاد باشی
صنما در انتظارم هله تا تو شاد باشی - صنما چو تیغ دشنه تو به خون بنده تشنه
ز دو دیده خون ببارم هله تا تو شاد باشی - ز تو بخت و جاه دارم دل تو نگاه دارم
صنما بر این قرارم هله تا تو شاد باشی - صنما چگونه گویم كه تو نور جان مایی
كه چه طاقت است جان را چو تو نور خود نمایی - چو سلام تو شنیدم ز سلامتی بریدم
صنما هزار آتش تو در آن سلام داری - صنما تو همچو آتش قدح مدام داری
به جواب هر سلامی كه كنند جام داری - گر تو ما را به جفای صنمان ترسانی
شكم گرسنگان را تو به نان ترسانی - صنما مغلطه بگذار و مگو تا فردا
چون تویی پای علم نقد كه را میپایی - جانت گر خواهد صنم گویی بلی
این بلی را زان بلا آموختی - دردی بنوش ای جان بسكل ز هوش ای جان
ازرق مپوش ای جان تا كه صنم پرستی - پاكت شود پلیدی چون از صنم بریدی
گردد پلید پاكی چون غرقه در غدیری - میخندد آن لبت صنما مژده میدهد
كاندیشه كردهای كه از این پس وفا كنی - خیز برو پیش دوست روی بنه بر زمین
كای صنم چون شكر از چه بیازردهای - ای صنم گلزاری چند مرا آزاری
من چو كمین فلاحم تو دهیم سالاری - دلا میی بستان كز خمارها برهی
چنین بتی بپرست ای صنم چو بپرستی - دل و جان غلامت چو رسد سلامت
تو دو صد چنین را صنما سزایی - صنما خرگه توم كه بسازی و بركنی
قلمیام به دست تو كه تراشی و بشكنی - صنما بر همه جهان تو چو خورشید سروری
قمرا میرسد تو را كه به خورشید بنگری - صنما خاك پای خود تو مرا سرمه وام ده
كه نظر در تو خیره شد كه تو خورشیدمنظری - ای صنم لطف ترا میدانم
نیم ای دوست، بدان حد عجمی - «صنم» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- من تجربه کردم صنم خوشخو را
سیلاب سیه تیره نکرد آنجو را - آری صنما بهانه خود کم بودت
تا خواب بیامد و ز ما بر بودت - چنگی صنمی که ساز چنگش بنواست
بر چنگ ترانهای همی زد شبها است - دل با من ومن با دل ازو درجنگیم
هریک گوئیم که آن صنم آن منست - کفر سر جعد آن صنم ایمانست
دیریست که درد عشق بیدرمانست - تو پنداری که هر دلی چون دل تست
نی نی صنما میان دلها فرقست - چشمت صنما هزار دلدار کشد
آن نالهی زیر او همه زار کشد - روزی که جمال آن صنم دیده شود
از فرق سرم تا به قدم دیده شود - گفتی که در این دور فلک بادی هست
تا باد رسیدن ای صنم باده بیار - امشب که گشاده است صنم با ما راز
ای شب چه شبی که عمر تو باد دراز - خشم آلودست اگرچه با ماست صنم
در چاه رسیدهام ولی بیرسنم - من سر بنهم در رهت ای کان کرم
کامروز از تو ای صنم مست ترم - من عادت و خوی آن صنم میدانم
او آتش و من چو روغنم میدانم - خوش خوش صنما تازه رخان آمدهای
خندان بدو لب لعل گزان آمدهای - عشقت صنما چه دلبریها کردی
در کشتن بنده ساحریها کردی - گفتم صنما مگر که جانان منی
اکنون که همی نظر کنم جان منی - گفتم صنمی شدی که جان را وطنی
گفتا که حدیث جان مکن گر ز منی - فردوسی
- «صنم» در شاهنامه فردوسی