«دیده» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «دیده» در غزلیات حافظ شیرازی
- ما در پیاله عکس رخ یار دیده ایم
ای بی خبر ز لذت شرب مدام ما - حافظ ز دیده دانه اشکی همی فشان
باشد که مرغ وصل کند قصد دام ما - بخت خواب آلود ما بیدار خواهد شد مگر
زان که زد بر دیده آبی روی رخشان شما - خوابم بشد از دیده در این فکر جگرسوز
کاغوش که شد منزل آسایش و خوابت - بیدار شو ای دیده که ایمن نتوان بود
زین سیل دمادم که در این منزل خواب است - افسوس که شد دلبر و در دیده گریان
تحریر خیال خط او نقش بر آب است - بردوخته ام دیده چو باز از همه عالم
تا دیده من بر رخ زیبای تو باز است - به آب دیده بشوییم خرقه ها از می
که موسم ورع و روزگار پرهیز است - دیدن روی تو را دیده جان بین باید
وین کجا مرتبه چشم جهان بین من است - دل سراپرده محبت اوست
دیده آیینه دار طلعت اوست - دارم عجب ز نقش خیالش که چون نرفت
از دیده ام که دم به دمش کار شست و شوست - و گر چنان که در آن حضرتت نباشد بار
برای دیده بیاور غباری از در دوست - گر دهد دستم کشم در دیده همچون توتیا
خاک راهی کان مشرف گردد از اقدام دوست - پری نهفته رخ و دیو در کرشمه حسن
بسوخت دیده ز حیرت که این چه بوالعجبیست - مردم دیده ز لطف رخ او در رخ او
عکس خود دید گمان برد که مشکین خالیست - نرگس طلبد شیوه چشم تو زهی چشم
مسکین خبرش از سر و در دیده حیا نیست - مردم دیده ما جز به رخت ناظر نیست
دل سرگشته ما غیر تو را ذاکر نیست - او را به چشم پاک توان دید چون هلال
هر دیده جای جلوه آن ماه پاره نیست - درد عشق ار چه دل از خلق نهان می دارد
حافظ این دیده گریان تو بی چیزی نیست - تا رفت مرا از نظر آن چشم جهان بین
کس واقف ما نیست که از دیده چه ها رفت - بارم ده از کرم سوی خود تا به سوز دل
در پای دم به دم گهر از دیده بارمت - صد جوی آب بسته ام از دیده بر کنار
بر بوی تخم مهر که در دل بکارمت - پس از چندین شکیبایی شبی یا رب توان دیدن
که شمع دیده افروزیم در محراب ابرویت - ز دیده ام شده یک چشمه در کنار روان
که آشنا نکند در میان آن ملاح - ز حسرت لب شیرین هنوز می بینم
که لاله می دمد از خون دیده فرهاد - زلف خاتون ظفر شیفته پرچم توست
دیده فتح ابد عاشق جولان تو باد - از راه نظر مرغ دلم گشت هواگیر
ای دیده نگه کن که به دام که درافتاد - به روی یار نظر کن ز دیده منت دار
که کار دیده نظر از سر بصارت کرد - خوشا نماز و نیاز کسی که از سر درد
به آب دیده و خون جگر طهارت کرد - یاد باد آن که ز ما وقت سفر یاد نکرد
به وداعی دل غمدیده ما شاد نکرد - ماهی و مرغ دوش ز افغان من نخفت
وان شوخ دیده بین که سر از خواب برنکرد - هر کس که دید روی تو بوسید چشم من
کاری که کرد دیده من بی نظر نکرد - من آن شکل صنوبر را ز باغ دیده برکندم
که هر گل کز غمش بشکفت محنت بار می آورد - دیگران قرعه قسمت همه بر عیش زدند
دل غمدیده ما بود که هم بر غم زد - تو خود ای گوهر یک دانه کجایی آخر
کز غمت دیده مردم همه دریا باشد - مشوی ای دیده نقش غم ز لوح سینه حافظ
که زخم تیغ دلدار است و رنگ خون نخواهد شد - خاک وجود ما را از آب دیده گل کن
ویرانسرای دل را گاه عمارت آمد - خواهی که برنخیزدت از دیده رود خون
دل در وفای صحبت رود کسان مبند - ز دیده خون بچکاند فسانه حافظ
چو یاد وقت زمان شباب و شیب کند - دیده را دستگه در و گهر گر چه نماند
بخورد خونی و تدبیر نثاری بکند - جلوه گاه رخ او دیده من تنها نیست
ماه و خورشید همین آینه می گردانند - تو را صبا و مرا آب دیده شد غماز
و گر نه عاشق و معشوق رازدارانند - هر کجا آن شاخ نرگس بشکفد
گلرخانش دیده نرگسدان کنند - ترک عاشق کش من مست برون رفت امروز
تا دگر خون که از دیده روان خواهد بود - یاد باد آن که سر کوی توام منزل بود
دیده را روشنی از خاک درت حاصل بود - خیره آن دیده که آبش نبرد گریه عشق
تیره آن دل که در او شمع محبت نبود - دل بسی خون به کف آورد ولی دیده بریخت
الله الله که تلف کرد و که اندوخته بود - سیل است آب دیده و هر کس که بگذرد
گر خود دلش ز سنگ بود هم ز جا رود - ما را به آب دیده شب و روز ماجراست
زان رهگذر که بر سر کویش چرا رود - از دیده خون دل همه بر روی ما رود
بر روی ما ز دیده چه گویم چه ها رود - سواد دیده غمدیده ام به اشک مشوی
که نقش خال توام هرگز از نظر نرود - غبار غم برود حال خوش شود حافظ
تو آب دیده از این رهگذر دریغ مدار - گردی از رهگذر دوست به کوری رقیب
بهر آسایش این دیده خونبار بیار - ما چو دادیم دل و دیده به طوفان بلا
گو بیا سیل غم و خانه ز بنیاد ببر - سینه گو شعله آتشکده فارس بکش
دیده گو آب رخ دجله بغداد ببر - خرم آن روز که با دیده گریان بروم
تا زنم آب در میکده یک بار دگر - از دیده گر سرشک چو باران چکد رواست
کاندر غمت چو برق بشد روزگار عمر - ای دل غمدیده حالت به شود دل بد مکن
وین سر شوریده بازآید به سامان غم مخور - منم که دیده به دیدار دوست کردم باز
چه شکر گویمت ای کارساز بنده نواز - هر دم به خون دیده چه حاجت وضو چو نیست
بی طاق ابروی تو نماز مرا جواز - غسل در اشک زدم کاهل طریقت گویند
پاک شو اول و پس دیده بر آن پاک انداز - آن چنان در هوای خاک درش
می رود آب دیده ام که مپرس - ای پادشاه صورت و معنی که مثل تو
نادیده هیچ دیده و نشنیده هیچ گوش - من همان به که از او نیک نگه دارم دل
که بد و نیک ندیده ست و ندارد نگهش - آتش مهر تو را حافظ عجب در سر گرفت
آتش دل کی به آب دیده بنشانم چو شمع - از آب دیده صد ره طوفان نوح دیدم
و از لوح سینه نقشت هرگز نگشت زایل - می جست از سحاب امل رحمتی ولی
جز دیده اش معاینه بیرون نداد نم - می خورد خون دلم مردمک دیده سزاست
که چرا دل به جگرگوشه مردم دادم - نقش خیال روی تو تا وقت صبحدم
بر کارگاه دیده بی خواب می زدم - خیال نقش تو در کارگاه دیده کشیدم
به صورت تو نگاری ندیدم و نشنیدم - به خاک پای تو سوگند و نور دیده حافظ
که بی رخ تو فروغ از چراغ دیده ندیدم - دیده بخت به افسانه او شد در خواب
کو نسیمی ز عنایت که کند بیدارم - گر قلب دلم را ننهد دوست عیاری
من نقد روان در دمش از دیده شمارم - خدا را ای رقیب امشب زمانی دیده بر هم نه
که من با لعل خاموشش نهانی صد سخن دارم - حافظا شاید اگر در طلب گوهر وصل
دیده دریا کنم از اشک و در او غوطه خورم - بنما به من که منکر حسن رخ تو کیست
تا دیده اش به گزلک غیرت برآورم - از بس که چشم مست در این شهر دیده ام
حقا که می نمی خورم اکنون و سرخوشم - دیده دریا کنم و صبر به صحرا فکنم
و اندر این کار دل خویش به دریا فکنم - دیده بدبین بپوشان ای کریم عیب پوش
زین دلیری ها که من در کنج خلوت می کنم - کس ندیده ست ز مشک ختن و نافه چین
آن چه من هر سحر از باد صبا می بینم - بدین دو دیده حیران من هزار افسوس
که با دو آینه رویش عیان نمی بینم - قد تو تا بشد از جویبار دیده من
به جای سرو جز آب روان نمی بینم - در ره او چو قلم گر به سرم باید رفت
با دل زخم کش و دیده گریان بروم - نقطه خال تو بر لوح بصر نتوان زد
مگر از مردمک دیده مدادی طلبیم - گو غنیمت شمار صحبت ما
که تو در خواب و ما به دیده گهیم - بازنشان حرارتم ز آب دو دیده و ببین
نبض مرا که می دهد هیچ ز زندگی نشان - دیده ها در طلب لعل یمانی خون شد
یا رب آن کوکب رخشان به یمن بازرسان - آن که بودی وطنش دیده حافظ یا رب
به مرادش ز غریبی به وطن بازرسان - منم که شهره شهرم به عشق ورزیدن
منم که دیده نیالودم به بد دیدن - بفشان عرق ز چهره و اطراف باغ را
چون شیشه های دیده ما پرگلاب کن - همچون حباب دیده به روی قدح گشای
وین خانه را قیاس اساس از حباب کن - حجاب دیده ادراک شد شعاع جمال
بیا و خرگه خورشید را منور کن - دیدی دلا که آخر پیری و زهد و علم
با من چه کرد دیده معشوقه باز من - این که من در جست و جوی او ز خود فارغ شدم
کس ندیده ست و نبیند مثلش از هر سو ببین - صحن سرای دیده بشستم ولی چه سود
کاین گوشه نیست درخور خیل خیال تو - آرام و خواب خلق جهان را سبب تویی
زان شد کنار دیده و دل تکیه گاه تو - هر گل نو ز گلرخی یاد همی کند ولی
گوش سخن شنو کجا دیده اعتبار کو - دلیل راه شو ای طایر خجسته لقا
که دیده آب شد از شوق خاک آن درگاه - کافر مبیناد این غم که دیده ست
از قامتت سرو از عارضت ماه - شبی می گفت چشم کس ندیده ست
ز مروارید گوشم در جهان به - منعم مکن ز عشق وی ای مفتی زمان
معذور دارمت که تو او را ندیده ای - از من جدا مشو که توام نور دیده ای
آرام جان و مونس قلب رمیده ای - زنهار تا توانی اهل نظر میازار
دنیا وفا ندارد ای نور هر دو دیده - دارم من از فراقش در دیده صد علامت
لیست دموع عینی هذا لنا العلامه - بگذر ز کبر و ناز که دیده ست روزگار
چین قبای قیصر و طرف کلاه کی - آن روز دیده بودم این فتنه ها که برخاست
کز سرکشی زمانی با ما نمی نشستی - ز پرده کاش برون آمدی چو قطره اشک
که بر دو دیده ما حکم او روان بودی - درآمدی ز درم کاشکی چو لمعه نور
که بر دو دیده ما حکم او روان بودی - هرگز که دیده باشد جسمی ز جان مرکب
بر دامنش مبادا زین خاکیان غباری - یک حرف صوفیانه بگویم اجازت است
ای نور دیده صلح به از جنگ و داوری - جنابش پارسایان راست محراب دل و دیده
جبینش صبح خیزان راست روز فتح و فیروزی - چراغ دیده شب زنده دار من گردی
انیس خاطر امیدوار من باشی - بسا که گفته ام از شوق با دو دیده خود
ایا منازل سلمی فاین سلماک - چون مصلحت اندیشی دور است ز درویشی
هم سینه پر از آتش هم دیده پرآب اولی - بیا به شام غریبان و آب دیده من بین
به سان باده صافی در آبگینه شامی - بعدت منک و قد صرت ذائبا کهلال
اگر چه روی چو ماهت ندیده ام به تمامی - ای نسیم سحری خاک در یار بیار
که کند حافظ از او دیده دل نورانی - دیده نادیده به اقبال تو ایمان آورد
مرحبا ای به چنین لطف خدا ارزانی - هواخواه توام جانا و می دانم که می دانی
که هم نادیده می بینی و هم ننوشته می خوانی - چشم تو خدنگ از سپر جان گذراند
بیمار که دیده ست بدین سخت کمانی - چون اشک بیندازیش از دیده مردم
آن را که دمی از نظر خویش برانی - تو پیک خلوت رازی و دیده بر سر راهت
به مردمی نه به فرمان چنان بران که تو دانی - دیده ما چو به امید تو دریاست چرا
به تفرج گذری بر لب دریا نکنی - سفله طبع است جهان بر کرمش تکیه مکن
ای جهان دیده ثبات قدم از سفله مجوی - جوی ها بسته ام از دیده به دامان که مگر
در کنارم بنشانند سهی بالایی - سلامی چو بوی خوش آشنایی
بدان مردم دیده روشنایی - بر رهگذرت بسته ام از دیده دو صد جوی
تا بو که تو چون سرو خرامان به درآیی - سعدی شیرازی
- «دیده» در غزلیات سعدی شیرازی
- همه را دیده به رویت نگرانست ولیکن
خودپرستان ز حقیقت نشناسند هوا را - ای که گفتی دیده از دیدار بت رویان بدوز
هر چه گویی چاره دانم کرد جز تقدیر را - ما صلاح خویشتن در بی نوایی دیده ایم
هر کسی گو مصلحت بینند کار خویش را - سروبالای کمان ابرو اگر تیر زند
عاشق آنست که بر دیده نهد پیکان را - همه را دیده در اوصاف تو حیران ماندی
تا دگر عیب نگویند من حیران را - لیکن آن نقش که در روی تو من می بینم
همه را دیده نباشد که ببینند آن را - مغان که خدمت بت می کنند در فرخار
ندیده اند مگر دلبران بت رو را - دیده را فایده آنست که دلبر بیند
ور نبیند چه بود فایده بینایی را - ای دیده عاشقان به رویت
چون روی مجاوران به محراب - عجب از کسی در این شهر که پارسا بماند
مگر او ندیده باشد رخ پارسافریبت - تو دوستی کن و از دیده مفکنم زنهار
که دشمنم ز برای تو در زبان انداخت - چنین بگریم از این پس که مرد بتواند
در آب دیده سعدی شناوری آموخت - من آدمی به چنین شکل و قد و خوی و روش
ندیده ام مگر این شیوه از پری آموخت - بارها گفته ام این روی به هر کس منمای
تا تأمل نکند دیده هر بی بصرت - دیده شاید که بی تو برنکند
تا نبیند فراق دیدارت - دگر به روی کسم دیده بر نمی باشد
خلیل من همه بت های آزری بشکست - حذر کنید ز باران دیده سعدی
که قطره سیل شود چون به یک دگر پیوست - دیده به دل می برد حکایت مجنون
دیده ندارد که دل به مهر نبستست - عذرا که نانوشته بخواند حدیث عشق
داند که آب دیده وامق رسالتست - بسیار دیده ایم درختان میوه دار
زین به ندیده ایم که در بوستان توست - که با شکستن پیمان و برگرفتن دل
هنوز دیده به دیدارت آرزومندست - افسوس بر آن دیده که روی تو ندیدست
یا دیده و بعد از تو به رویی نگریدست - کاش آن به خشم رفته ما آشتی کنان
بازآمدی که دیده مشتاق بر درست - بازآ و حلقه بر در رندان شوق زن
کاصحاب را دو دیده چو مسمار بر درست - آن که منظور دیده و دل ماست
نتوان گفت شمس یا قمرست - خون جگرم ز فرقت تو
از دیده روانه در کنارست - پای بر دیده سعدی نه اگر بخرامی
که به صد منزلت از خاک درت خاکترست - دیده باشی تشنه مستعجل به آب
جان به جانان همچنان مستعجلست - دیده از دیدار خوبان برگرفتن مشکلست
هر که ما را این نصیحت می کند بی حاصلست - وان سنگ دل که دیده بدوزد ز روی خوب
پندش مده که جهل در او نیک محکمست - کنار سعدی از آن روز کز تو دور افتاد
از آب دیده تو گویی کنار جیحونست - به آب دیده خونین نبشته قصه عشق
نظر به صفحه اول مکن که تو بر توست - مرا که دیده به دیدار دوست برکردم
حلال نیست که بر هم نهم به تیر از دوست - ای خواب گرد دیده سعدی دگر مگرد
یا دیده جای خواب بود یا خیال دوست - دل رفت و دیده خون شد و جان ضعیف ماند
وان هم برای آن که کنم جان فدای دوست - سعدی چراغ می نکند در شب فراق
ترسد که دیده باز کند جز به روی دوست - همه را دیده به رویت نگرانست ولیک
همه کس را نتوان گفت که بینایی هست - چشم از آن روز که برکردم و رویت دیدم
به همین دیده سر دیدن اقوامم نیست - جز به دیدار توام دیده نمی باشد باز
گویی از مهر تو با هر که جهانم کینیست - دیده ام می جست و گفتندم نبینی روی دوست
خود درفشان بود چشمم کاندر او سیماب داشت - دیده در می فشاند در دامن
گوییا آستین مرجان داشت - چو ابر زلف تو پیرامن قمر می گشت
ز ابر دیده کنارم به اشک تر می گشت - ز آب دیده من فرش خاک تر می شد
ز بانگ ناله من گوش چرخ کر می گشت - صورت یوسف نادیده صفت می کردیم
چون بدیدیم زبان سخن از کار برفت - بازآی که در دیده بماندست خیالت
بنشین که به خاطر بگرفتست نشانت - به چشم دل نظرت می کنم که دیده سر
ز برق شعله دیدار در نمی گنجد - دلم نماند پس این خون چیست هر ساعت
که در دو دیده یاقوت بار برگردد - و گر بهشت مصور کنند عارف را
به غیر دوست نشاید که دیده بردارد - من پاس دارم تا به روز امشب به جای پاسبان
کان چشم خواب آلوده خواب از دیده ما می برد - پای گو بر سر عاشق نه و بر دیده دوست
حیف باشد که چنین کس به زمین می گذرد - بگذشت و باز آتش در خرمن سکون زد
دریای آتشینم در دیده موج خون زد - پر نشد چون صدف از لولو لالا دهنی
که نه از حسرت او دیده ما دریا شد - از دیده من پرس که خواب شب مستی
چون خاستن و خفتن بیمار نباشد - امروز در فراق تو دیگر به شام شد
ای دیده پاس دار که خفتن حرام شد - دوش بی روی تو آتش به سرم بر می شد
و آبی از دیده می آمد که زمین تر می شد - چون شب آمد همه را دیده بیارامد و من
گفتی اندر بن مویم سر نشتر می شد - آن نه می بود که دور از نظرت می خوردم
خون دل بود که از دیده به ساغر می شد - آن را که غمی چون غم من نیست چه داند
کز شوق توام دیده چه شب می گذراند - سوز دل یعقوب ستمدیده ز من پرس
کاندوه دل سوختگان سوخته داند - هر گه که بسوزد جگرم دیده بگرید
وین گریه نه آبیست که آتش بنشاند - داغ پنهانم نمی بینند و مهر سر به مهر
آن چه بر اجزای ظاهر دیده اند آن گفته اند - اینان مگر ز رحمت محض آفریده اند
کآرام جان و انس دل و نور دیده اند - عذرست هندوی بت سنگین پرست را
بیچارگان مگر بت سیمین ندیده اند - شاید این طلعت میمون که به فالش دارند
در دل اندیشه و در دیده خیالش دارند - تو عاشقان مسلم ندیده ای سعدی
که تیغ بر سر و سر بنده وار در پیشند - ای متقی گر اهل دلی دیده ها بدوز
کاینان به دل ربودن مردم معینند - گویی جمال دوست که بیند چنان که اوست
الا به راه دیده سعدی نظر کنند - به دیدار و گفتار جان پرورش
سراپای من دیده و گوش بود - به خوابش مگر دیده ای سعدیا
زبان درکش امروز کان دوش بود - سعدی نتوانی که دگر دیده بدوزی
کان دل بربودند که صبرش قدری بود - عجب از دیده گریان منت می آید
عجب آنست کز او خون جگر می نرود - جز دیده هیچ دوست ندیدم که سعی کرد
تا زعفران چهره من لاله گون شود - نخست خونم اگر می روی به قتل بریز
که گر نریزی از دیده ام بپالاید - ترسم نکند لیلی هرگز به وفا میلی
تا خون دل مجنون از دیده نپالاید - ز دیدنت نتوانم که دیده دربندم
و گر مقابله بینم که تیر می آید - کدام دیده به روی تو باز شد همه عمر
که آب دیده به رویش فرو نمی آید - سختم آید که به هر دیده تو را می نگرند
سعدیا غیرتت آمد نه عجب سعد غیور - نزدیک نمی شوی به صورت
وز دیده دل نمی شوی دور - می نگفتم سخن در آتش عشق
تا نگفت آب دیده غماز - جهد کردم که دل به کس ندهم
چه توان کرد با دو دیده باز - مگر از شوخی تذروان بود
که فرودوختند دیده باز - چو نرگس چشم بخت از خواب برخاست
حسدگو دشمنان را دیده بردوز - مرا با دوست ای دشمن وصالست
تو را گر دل نخواهد دیده بردوز - کز زهد ندیده ام فتوحی
تا کی زنم آبگینه بر سنگ - خون شد دل من ندیده کامی
الا که برفت نام با ننگ - حدیث عشق چه حاجت که بر زبان آری
به آب دیده خونین نبشته صورت حال - بدار یک نفس ای قاید این زمام جمال
که دیده سیر نمی گردد از نظر به جمال - تا دل از آن تو شد دیده فرودوختم
هر چه پسند شماست بر همه عالم حرام - مرا دو دیده به راه و دو گوش بر پیغام
تو مستریح و به افسوس می رود ایام - دل پیش تو و دیده به جای دگرستم
تا خصم نداند که تو را می نگرستم - نشنیده ای که فرهاد چگونه سنگ سفتی
نه چو سنگ آستانت که به آب دیده سفتم - نه عجب شب درازم که دو دیده باز باشد
به خیالت ای ستمگر عجبست اگر بخفتم - آتشی بر سرم از داغ جدایی می رفت
و آبی از دیده همی شد که زمین می سفتم - نخواستم که بگویم حدیث عشق و چه حاجت
که آب دیده سرخم بگفت و چهره زردم - من چشم از او چگونه توانم نگاه داشت
کاول نظر به دیدن او دیده ور شدم - بدین دو دیده که امشب تو را همی بینم
دریغ باشد فردا که دیگری نگرم - کجا توانمت انکار دوستی کردن
که آب دیده گواهی دهد به اقرارم - در آب دو دیده از تو غرقم
و امید لب و کنار دارم - تا مگر دیده ز روی تو بیابد اثری
هر زمان صد رهت اندر سر و پا می نگرم - چون کبوتر بگرفتیم به دام سر زلف
دیده بردوختی از خلق جهان چون بازم - گلی چو روی تو گر در چمن به دست آید
کمینه دیده سعدیش پیش خار کشم - بیا به صلح من امروز در کنار من امشب
که دیده خواب نکردست از انتظار تو دوشم - مگر تو روی بپوشی و فتنه بازنشانی
که من قرار ندارم که دیده از تو بپوشم - ای رقیب این همه سودا مکن و جنگ مجوی
برکنم دیده که من دیده از او برنکنم - چشم که بر تو می کنم چشم حسود می کنم
شکر خدا که باز شد دیده بخت روشنم - امکان دیده بستنم از روی دوست نیست
اولیتر آن که گوش نصیحت بیاکنم - دلم صد بار می گوید که چشم از فتنه بر هم نه
دگر ره دیده می افتد بر آن بالای فتانم - آن در دورسته در حدیث آمد
وز دیده بیوفتاد مرجانم - درم از دیده چکانست به یاد لب لعلت
نگهی باز به من کن که بسی در بچکانم - گر خانه محقرست و تاریک
بر دیده روشنت نشانم - مرا رازیست اندر دل به خون دیده پرورده
ولیکن با که گویم راز چون محرم نمی بینم - ای به حسن تو صنم چشم فلک نادیده
وی به مثل تو ولد مادر ایام عقیم - دیده نگه داشتیم تا نرود دل
با همه عیاری از کمند نجستیم - گفتم تو ما را دیده ای وز حال ما پرسیده ای
پس چون ز ما رنجیده ای ما نیز هم بد نیستیم - صفت یوسف نادیده بیان می کردند
با میان آمد و بی نام و نشان گردیدیم - بگذار تا مقابل روی تو بگذریم
دزدیده در شمایل خوب تو بنگریم - پای گو بر سر و بر دیده ما نه چو بساط
که اگر نقش بساطت برود ما نرویم - بگذاشتند ما را در دیده آب حسرت
گریان چو در قیامت چشم گناهکاران - چند بشاید به صبر دیده فرودوختن
خرمن ما را نماند حیله بجز سوختن - سعدیا دیده نگه داشتن از صورت خوب
نه چنانست که دل دادن و جان پروردن - دفع زبان خصم را تا نشوند مطلع
دیده به سوی دیگری دارم و دل به سوی او - تو سرو دیده ای که کمر بست بر میان
یا مه چارده که به سر برنهد کلاه - ای هر دو دیده پای که بر خاک می نهی
آخر نه بر دو دیده من به که خاک راه - ای که ز دیده غایبی در دل ما نشسته ای
حسن تو جلوه می کند وین همه پرده بسته ای - من آدمی به لطف تو دیگر ندیده ام
این صورت و صفت که تو داری فرشته ای - تابنده تر ز روی تو ماهی ندیده چرخ
خوشتر ز ابروی تو هلالی نیافته - ای یار جفاکرده پیوندبریده
این بود وفاداری و عهد تو ندیده - روی تو مبیناد دگر دیده سعدی
گر دیده به کس بازکند روی تو دیده - چند بار آخرت ای دل به نصیحت گفتم
دیده بردوز نباید که گرفتار آیی - به سر راهت آورم هر شب
دیده ای در وداع بینایی - کم می نشود تشنگی دیده شوخم
با آن که روان کرده ام از هر مژه جویی - هزار دیده چو پروانه بر جمال تو عاشق
غلام مجلس آنم که شمع مجلس اویی - کنونم آب حیاتی به حلق تشنه فروکن
نه آنگهی که بمیرم به آب دیده بشویی - بر دیده صاحب نظران خواب ببستی
ترسی که ببینند خیال تو به خوابی - غمت چگونه بپوشم که دیده بر رویت
همی گواهی بر من دهد به کذابی - شبم به روی تو روزست و دیده ها به تو روشن
و ان هجرت سواء عشیتی غداتی - ای فتنه نوخاسته از عالم قدرت
غایب مشو از دیده که در دل بنشستی - تا من در این سرایم این در ندیده بودم
کامروز پیش چشمم در بوستان گشادی - وان که را دیده در دهان تو رفت
هرگزش گوش نشنود پندی - به فلک می رود آه سحر از سینه ما
تو همی برنکنی دیده ز خواب سحری - دیده ای را که به دیدار تو دل می نرود
هیچ علت نتوان گفت بجز بی بصری - گفتم از وی نظر بپوشانم
تا نیفتم به دیده در خطری - مه بر زمین نرفت و پری دیده برنداشت
تا ظن برم که روی تو ماست یا پری - حور بهشت خوانمت ماه تمام گویمت
کآدمیی ندیده ام چون تو پری به دلبری - دیده به روی هر کسی برنکنم ز مهر تو
در ز عوام بسته به چون تو به خانه اندری - روزی مگر به دیده سعدی قدم نهی
تا در رهت به هر قدمت می نهد سری - سرو روان ندیده ام جز تو به هیچ کشوری
هم نشنیده ام که زاد از پدری و مادری - انصاف می دهم که لطیفان و دلبران
بسیار دیده ام نه بدین لطف و دلبری - جان به دیدار تو یک روز فدا خواهم کرد
تا دگر برنکنم دیده به هر دیداری - دانم که فارغی تو از حال و درد سعدی
کو را در انتظارت خون شد دو دیده باری - همه دیده ها به سویت نگران حسن رویت
منت آن کمینه مرغم که اسیر دام داری - قدم ز خانه چو بیرون نهی به عزت نه
که خون دیده سعدی بر آستان داری - آن کو ندیده باشد گل در میان بستان
شاید که خیره ماند در ارغوان و خیری - حدیث عشق تو پیدا نکردمی بر خلق
گر آب دیده نکردی به گریه غمازی - به راستی که نه همبازی تو بودم من
تو شوخ دیده مگس بین که می کند بازی - یک زمان دیده من ره به سوی خواب برد
ای خیال ار شبی از رهگذرم برخیزی - به هر چه درنگرم نقش روی او بینم
که دیده در همه عالم بدین صفت هوسی - یار گرفته ام بسی چون تو ندیده ام کسی
شمع چنین نیامدست از در هیچ مجلسی - دیده فرودوختیم تا نه به دوزخ برد
باز نگه می کنم سخت بهشتی وشی - چنین قیامت و قامت ندیده ام همه عمر
تو سرو یا بدنی شمس یا بناگوشی - نغنویدم زان خیالش را نمی بینم به خواب
دیده گریان من یک شب غنودی کاشکی - جهانی تشنگان را دیده در توست
چنین پاکیزه پندارم زلالی - چو سعدی خاک شد سودی ندارد
اگر خاک وی اندر دیده مالی - این عشق را زوال نباشد به حکم آنک
ما پاک دیده ایم و تو پاکیزه دامنی - خواهی که دل به کس ندهی دیده ها بدوز
پیکان چرخ را سپری باشد آهنی - ای که هرگز ندیده ای به جمال
جز در آیینه مثل خویشتنی - من جسم چنین ندیده ام هرگز
چندان که قیاس می کنم جانی - بر دیده من برو که مخدومی
پروانه به خون بده که سلطانی - تو را که دیده ز خواب و خمار باز نباشد
ریاضت من شب تا سحر نشسته چه دانی - گر قدم بر چشم من خواهی نهاد
دیده بر ره می نهم تا می روی - دیده سعدی و دل همراه توست
تا نپنداری که تنها می روی - ای که به حسن قامتت سرو ندیده ام سهی
گر همه دشمنی کنی از همه دوستان بهی - ز دیده و سر من آن چه اختیار توست
به دیده هر چه تو گویی به سر چه می خواهی - خیام نیشابوری
- «دیده» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «دیده» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- در لا احب افلین پاكی ز صورتها یقین
در دیدههای غیب بین هر دم ز تو تمثالها - افغان و خون دیده بین صد پیرهن بدریده بین
خون جگر پیچیده بین بر گردن و روی و قفا - گل دیده ناگه مر تو را بدریده جان و جامه را
وان چنگ زار از چنگ تو افكنده سر پیش از حیا - ای گل تو اینها دیدهای زان بر جهان خندیدهای
زان جامهها بدریدهای ای كربز لعلین قبا - خورشید پیشت چون شفق ای برده از شاهان سبق
ای دیده بینا به حق وی سینه دانا بیا - كفی چو دیدی باقیش نادیده خود میدانیش
دانیش و دانی چون شود چون بازگردد ز آسیا - جباروار و زفت او دامن كشان میرفت او
تسخركنان بر عاشقان بازیچه دیده عشق را - كو دیدهها درخورد تو تا دررسد در گرد تو
كو گوش هوش آورد تو تا بشنود برهان ما - گوش تویی دیده تویی وز همه بگزیده تویی
یوسف دزدیده تویی بر سر بازار بیا - آینهام آینهام مرد مقالات نهام
دیده شود حال من ار چشم شود گوش شما - هوش فزود هوش را حلقه نمود گوش را
جوش نمود نوش را نور فزود دیده را - وعده دهد به یار خود گل دهد از كنار خود
پر كند از خمار خود دیده خون چكیده را - چونك شوی ز روی تو برق جهنده هر دلی
دست به چشم برنهد از پی حفظ دیدهها - گفت چگونهای از این عارضه گران بگو
كز تنكی ز دیدهها رفت تن تو در خفا - تو دو دیده فروبندی و گویی روز روشن كو
زند خورشید بر چشمت كه اینك من تو در بگشا - وگر برگوید از دیده بگوید رمز و پوشیده
اگر درد طلب داری بدانی نكته و ایما - شكسته پشت شیطان را بدیده روی سلطان را
كه هر خس از بنا داند به استدلال بانی را - تعالی الله تعالی الله درون چرخ چندین مه
پر از حورست این خرگه نهان از دیده اعمی - در این دام و در این دانه مجو جز عشق جانانه
مگو از چرخ وز خانه تو دیده گیر بامی را - تویی جان من و بیجان ندانم زیست من باری
تویی چشم من و بیتو ندارم دیده بینا - گیرم قدح غیبی از دیده نهان آمد
پنهان نتوان كردن مستی و خرابی را - ای فتنه هر روحی كیسه بر هر جوحی
دزدیده رباب از كف بوبكر ربابی را - ز شمس الحق تبریز دل و جان و دو دیده
سراسیمه و آشفته سوداست خدایا - هر عاشق شاهدی گزیدست
ما جز تو ندیدهایم یارا - از سحر تو احولست دیده
در دیده نهادهای دوی را - از دور بدیده شمس دین را
فخر تبریز و رشك چین را - ای گشته چنان و آن چنانتر
هر جان كه بدیده او چنین را - بگشای دو دیده نهانی
آخر تو به اصل اصل خویش آ - تا دیده غیر برنیفتد
منمای به خلق محسنی را - در ذكر به گردش اندرآید
با آب دو دیده چرخ جانها - از دیده به دیده بادهای ده
تا خود نشود خبر دهان را - عقل بازاری بدید و تاجری آغاز كرد
عشق دیده زان سوی بازار او بازارها - همچو آبی دیده در خود آفتاب و ماه را
چون ایازی دیده در خود هستی محمود را - دیدهات را چون نظر از دیده باقی رسید
دیدهات شرمین شود از دیده فانی چرا - رنج تن دور از تو ای تو راحت جانهای ما
چشم بد دور از تو ای تو دیده بینای ما - تا بگشتی در شب تاریك ز آتش نالها
تا چو احوال قیامت دیده شد اهوالها - دیده نقصان ما را خاك تبریز صفا
كحل بادا تا بیابد زان بسی اكمالها - هر چه میبارید اكنون دیده گریان ما
سر آن پیدا كند صد گلشن خندان ما - دیده نادیده ما بوسه دیده زان بتان
تا ز حیرانی گذشته دیده حیران ما - از پی شمس حق و دین دیده گریان ما
از پی آن آفتابست اشك چون باران ما - دیده حاصل كن دلا آنگه ببین تبریز را
بی بصیرت كی توان دیدن چنین تبریز را - روح حیوانی تو را و عقل شب كوری دگر
با همین دیده دلا بینی همین تبریز را - نفس تو عجل سمین و تو مثال سامری
چون شناسد دیده عجل سمین تبریز را - دیدههای كون در رویت نیارد بنگرید
تا كه نجهد دیدهاش از شعشعه آن كبریا - چه خوشی عشق چه مستی چو قدح بر كف دستی
خنك آن جا كه نشستی خنك آن دیده جان را - بدود به چشم و دیده سوی حبس هر كی او را
ز چنین شكرستانی برسد چنین تقاضا - قبله شمس الدین تبریزی بود
نور دیده مر دل و دیدار را - هیچ كس دزدیده روی عیش دید
كو نشد آونگ بر دار قضا - از سینه پاك كردم افكار فلسفی را
در دیده جای كردم اشكال یوسفی را - دزدیده چشم مگشا بر هر بت از خیانت
تا نفكند ز چشمت آن شهریار بینا - در نورت ای گزیدهای بر فلك رسیده
من دم به دم بدیده انوار مصطفا را - ای رویت از قمر به آن رو به روی من نه
تا بنده دیده باشد صد دولت ابد را - دریای كیسه بسته تلخ و ترش نشسته
یعنی خبر ندارم كی دیدهام گهر را - جان چشم تو ببوسد و بر پات سر نهد
ای مروه را بدیده و بررفته بر صفا - شكرفروش چنین چست هیچ كس دیدهست
سخن شناس كند طوطی شكرخا را - ندیدهای تو دواوین ویسه و رامین
نخواندهای تو حكایات وامق و عذرا - چو جان زار بلادیده با خدا گوید
كه جز تو هیچ ندارم چه خوش بود به خدا - دو دیده باشد پرنم چو در ویست مقیم
فرات و كوثر آب حیات جان افزا - تو دو لب از دوی ببند بگشا دیده بقا
ز لب بسته گر سخن بگشاید گشا گشا - ز دو چشمت خیال او نشدی یك دمی نهان
كه دو صد نور میرسد به دو دیده از آن لقا - دیده قطار شترهای مست
منتظرانند كشاننده را - امشب به جمال او پرورده شود دیده
ای چشم ز بیخوابی تا غم نخوری امشب - از آن دیدار آمد نور دیده
از آن بامست اندر ناودان آب - بس كه كشت مهر جانم تشنه است
ز ابر دیده اشكبارم روز و شب - بر روی چون زر من ای بخت بوسه میده
كاین زر گازدیده در معدنست امشب - بگشای دست دل را تا پای عشق كوبد
كان زار ترس دیده در مأمنست امشب - تا بیند این دو دیده صبح خدا دمیده
دام طلب دریده مطلوب گشته طالب - چون دیده پر شود ز خیالش ندا رسد
احسنت ای پیاله و شاباش ای شراب - تو عشق را چون دیدهای از عاشقان نشنیدهای
خاموش كن افسون مخوان نی جادوی نی شعبدهست - كه پیش همت او عقل دیدهست
كه همتهای عالی جمله دونست - كسی كو جوهر خود را ندیدهست
كسی كان ماه از چشمش نهانست - چو ملك و پادشاهی دیده باشی
پس شاهی گدایی مصلحت نیست - نبینی نور چون دانی تو كوری
سیه نادیده كی داند سپیدیست - نگار خوب شكربار چونست
چراغ دیده و دیدار چونست - بربست دهان و دیده بگشاد
وان نور كه دیده دید با ماست - ای دیده كرم ز شمس تبریز
مر حاتم را مگو كریمست - خاموش و تفرج چمن كن
كامروز نیابت دو دیدهست - تا نگویی در زمستان باغ را مستی نماند
مدتی پنهان شدست از دیده مكار مست - نبود جان و دلم را ز تو سیری و ملولی
نبود هیچ كسی را ز دل و دیده سمت - آتش دیده مردان حجب غیب بسوخت
تو پس پرده نشسته كه به غیب ایمان چیست - گر چه شب بازرهد خلق ز اندیشه به خواب
در رخ شمس ضحی دیده بینا چه خوشست - دیدن روی دلارام عیان سلطانی است
هم خیال صنم نادره در دیده خوش است - این سعادت ندهد دست همیشه اما
دیدن آن مه جان ناگه و دزدیده خوش است - تا بدیده است دل آن حسن پری زاد مرا
شیشه بر دست گرفته است و پری خوان شده است - پنهان ز دیدهها و همه دیدهها از اوست
آن آشكار صنعت پنهانم آرزوست - چون آرزو ز حد شد دزدیده سجده كن
بسیار هم مكوش كه بسیار نازكست - در دیده میفزاید نور از خیال او
با این همه به پیش وصالش مكدرست - دل یافت دیدهای كه مقیم هوای توست
آوه كه آن هوا چه دل و دیده پرورست - تا كار و بار عشق هوای تو دیدهام
ما را تحیریست كه با كار كار نیست - شاه گشادست رو دیده شه بین كه راست
باده گلگون شه بر گل و نسرین كه راست - ای بس مرغان آب بر لب دریای عشق
سینه صیاد كو دیده شاهین كه راست - غمزه دزدیده را شحنه غم در پیست
روشنی دیده را خوب ختن واجبست - دلو دو چشم مرا گر چه كه كم نیست آب
مردمك دیده را چاه ذقن واجبست - به پیش دیده من باش تا تو را بینم
كه سیر مینشود دیده من از آیات - هوای نفس تو همچون هوای گردانگیز
عدو دیده و بیناییست و خصم ضیاست - كسی كه شب به خرابات قاب قوسینست
درون دیده پرنور او خمار لقاست - ایا دو دیده تبریز شمس دین به حق
تو كهربای دلی دل به عاشقی كه توست - در دل و در دیده دیو و پری
دبدبه فر سلیمان ماست - جرعه آن باده بیزینهار
بر سر و بر دیده دویدن گرفت - بس كن چون دیده ببین و مگو
دیده مجو دیده بینا خوشست - سجده كنم پیشكش آن قد و بالا چه شود
دیده كنم پیشكش آن دل بینا چه شود - دیده عقل مست تو چرخه چرخ پست تو
گوش طرب به دست تو بیتو به سر نمیشود - دیده چرخ و چرخیان نقش كند نشان من
زانك مرا به هر نفس لطف تو همنشین كند - ندارد رنگ آن عالم ولیك از تابه دیده
چو نور از جان رنگ آمیز این سرخ و كبود آمد - یكی گولی همیخواهم كه در دلبر نظر دارد
نمیخواهم هنرمندی كه دیده در هنر دارد - آن دیده كز این ایوان ایوان دگر بیند
صاحب نظری باشد شیرین لقبی باشد - از شاه صلاح الدین چون دیده شود حق بین
دل رو به صلاح آرد جان مشعله برباید - گلها چون میان بندد بر جمله جهان خندد
ای پرگل و صد چون گل خندیده مبارك باد - خوبان چو رخت دیده افتاده و لغزیده
دل بر در این خانه لغزیده مبارك باد - امروز جمال تو بر دیده مبارك باد
بر ما هوس تازه پیچیده مبارك باد - از اشك شود ساقی این دیده من لیكن
بی نرگس مخمورش خماره نخواهد شد - هر شمع گدازیده شد روشنی دیده
كان را كه گداز آمد او محرم راز آمد - گر چشم سرش خسپد بیسر همه چشمست او
كز دیده جان خود لوح ازلی خواند - بگشای به امیدی تو دیده جاویدی
تا تابش خورشیدش از عرش فرازآید - این دیده دل دیده اشكی بد و دریا شد
دریاش همیگوید دریات مبارك باد - ای جان پسندیده جوییده و كوشیده
پرهات بروییده پرهات مبارك باد - بی زحمت دیده رخ خورشید كه بیند
بی پرده عیان طاقت دیدار كی دارد - بی دیده و بیگوش صدف رزق كجا یافت
تا حاصل در گشت و چو گنجور برآمد - در هاون اقبال عنایت گهری كوفت
صد دیده حق بین ز دل كور برآمد - ز نابینا برهنه غم ندارد
ز پیش دیده بینا گریزد - صد شعلهی آتش است در دیده
از نكته دل كه آتشین باشد - از دیده غیب شمس تبریز
این دیده غیب دان چه میشد - هر كس كه سری و دیدهای داشت
دیدند تو را سری نهادند - با دیده جان چو واپس آیی
در عالم آب و گل به ارشاد - نزدیك آمد كه دیده بخشیم
آن را كه به ما نظر ندارد - از سبزه چه كم شود كه سبزه
در دیده خیره خار باشد - وان دیده بخت جاودانی
آخر نه به روی آن پری بود - ور دیده نو در او گشادیم
آخر نه به روی آن پری بود - بی دیده جمال او كی بیند
بیرون ز جهان جهان كی دارد - پس ز نومیدی بود كان كور بر درها رود
داروی دیده نجوید جمله ذكر نان كند - در شكار بیدلان صد دیده جان دام بود
وز كمان عشق پران صد هزاران تیر بود - چشم تو در چشمها ریزد شرابی كز صفا
زان سوی هفتاد پرده دیده را ره بین كند - دل كباب و خون دیده پیشكش پیشش برم
گر تقاضای شراب و یخنی و طرغو كند - جان قبول خلق یابد خاطرش آن جا كشد
دل به مهر هر كسی دزدیده رو هر سو كند - آنك دیده هر شبش در سوختن مانند شمع
آنك هر صبحی كه آمد نالههای او شنید - آب و آتش خوشتر آمد رنج و راحت داد اوست
زین سببها ساخت تا بر دیدهها چادر كشد - سر من مست جمالت دل من دام خیالت
گهر دیده نثار كف دریای تو دارد - دو هزار جان و دیده ز فزع عنان كشیده
چو صلای وصل آید گه ترك تاز گردد - گهری لطیف كانی به مكان لامكانی
بویست اشارت دل چو دو دیده اشك بیزد - تو مبین جهان ز بیرون كه جهان درون دیدهست
چو دو دیده را ببستی ز جهان جهان نماند - به مباركی و شادی چو جمال او بدیدم
ز جمال او دو دیده ز دو كون برتر آمد - همه خفتند و من دلشده را خواب نبرد
همه شب دیده من بر فلك استاره شمرد - خوابم از دیده چنان رفت كه هرگز ناید
خواب من زهر فراق تو بنوشید و بمرد - چه شود گر ز ملاقات دوایی سازی
خستهای را كه دل و دیده به دست تو سپرد - آستینم ز گهرهای نهانی پر دار
آستینی كه بسی اشك از این دیده سترد - ور دو دیده به تماشای تو روشن گردد
كوری دیده ناشسته شیطان چه شود - شمس تبریز درآمد به عیان عذر نماند
دیده روح طلب را به رخش بسپارید - تا ببینید پس پرده یكی خورشیدی
شمس تبریز كز او دیده به دیدار دهید - عاشقان نقش خیال تو چو بینند به خواب
ای بسا سیل كه از دیده گریان آرند - در دل خلقند چون دیده منیر
آن شهان كز بهر دیدار آمدند - دیده در حق نه و نادیده مگو
تا كه در دیده دگر دیده نهد - دیده دیده بود آن دیده
هیچ غیبی و سری زو نجهد - نور ناریست در این دیده خلق
مگر آن را كه حقش سرمه كشد - ای خدایی كه عطایت دیدست
مرغ دیده به هوای تو پرد - دیده تر دار تو جان را هر دم
نگهش دار ز دام قد و خد - دیده در خواب ز تو بیداری
این چنین خواب كمالست و رشد - ور دو دیده ز تو روشن گردد
كوری دیده شیطان چه شود - ور دو دیده به تو روشن گردد
كوری دیده شیطان چه شود - ای آن كه از عزیزی در دیده جات كردند
دیدی كه جمله رفتند تنها رهات كردند - آن را كه جان گزیند بر آسمان نشیند
او را دگر كی بیند جز دیدهها كه دیدند - نی دیده هر دلی را دیدار مینماید
نی هر خسیس را شه رخسار مینماید - جز حق اگر به دیدن او غمزهای كند
آن دیده را به مهر ابد بیخبر كنند - فخر جهان و دیده تبریز شمس دین
كاجزای خاك از گذرش زیب و فر كنند - آن لالهای چو راهب دل سوخته بدرد
در خون دیده غرق به كهسار میرود - ماندست چشم نرگس حیران به گرد باغ
كاین جا حدیث دیده و دیدار میرود - گفتم به آسمان كه چنین ماه دیدهای
سوگند خورد و گفت مرا نیست هیچ یاد - بسیار دیدهای كه بجوشد ز سنگ آب
از شهد شیر بین كه چه جوشنده میشود - ای سجدهها به پیش درت واجبات عید
وی دیده خویشتن ز تو قایم خرام عید - این تحفه دیدهاند كه عشاق روزگار
تا برشمار موی تو سرها همیدهند - این نور دیدهاند كه دیوانگان راه
سودا همیخرند و هنرها همیدهند - خود پر كند دو دیده ما را به حسن خویش
گر ماه آن ببیند در حال سر دهد - در دیده گدای تو آید نگار خاك
حاشا ز دیدهای كه خدایش نظر دهد - شمس حق دین تویی مالك ملك وجود
ای كه ندیده چو تو عشق دگر كیقباد - رغم حسودان دین كوری دیو لعین
كحل دل و دیده در چشم مرمد رسید - جانب تبریز در شمس حقم دیدهاند
ترك دكان خواندند چونك به كان آمدند - یارب و یارب كنان روی سوی آسمان
آب ز دیده روان بر رخ زردت چو رود - زهره من بر فلك شكل دگر میرود
در دل و در دیدهها همچو نظر میرود - عجب مدار ز كوری كه نور دیده بجوید
و یا ز چشم اسیری كه اشك غربت بارد - خنك كسی كه از این بوی كرته یوسف
دلش چو دیده یعقوب خسته واشد زود - بلندبین ز تو گشتست هر دو دیده عشق
ببین تو قوت شاگرد و حكمت استاد - كه تا بدیدی دیده كه پنج نوبت او
هزار ساله از آن سو كه گفته شد بزنند - اگر تو گویی دیدم ورا برای خدا
گشای دیده دیگر و این دو را بربند - اگر به دیده من غیر آن جمال آید
بكنده باد مرا هر دو دیدهها به كلند - چو یك سواره مه را سپر دو نیم شود
سنان دیده احمد چه دلگذار بود - و یا دو دیده كور از خدا بصر جوید
و یا گرسنه ده سالهای نوا خواهد - تو هان و هان به دل و دیده خاك این ره شو
چو خاك باشی باید علا چه سود كند - طراز خلعت آن خوش نظر چو دیده شود
هزار جامه ز درد و دریغ و غم بدرید - ز دیده موی برست از دقیقه بینیها
چرا به موی و به روی خوشش نمینگرید - بلندبین ز تو گشتست هر دو دیده عشق
ببین تو قوت شاگرد و حكمت استاد - به یك دردسر زو تو پا را كشیدی
چه ره دیدهای كان بلایی ندارد - بردار پرده از پیش دیده
كوری شیطان شیطان چه باشد - دیده خون گشت و خون نمیخسبد
دل من از جنون نمیخسبد - هین خمش كن به اصل راجع شو
دیده راجعون نمیخسبد - نور عشاق شمس تبریزی
نور در دیده شمس وار نهاد - دیدهها شب فراز باید كرد
روز شد دیده باز باید كرد - دیده را كحل شمس تبریزی
جز به معشوق لامكان نبرد - ای آفرین بر روی شه كز وی خجل شد روی مه
كوران به دیده گفته خه بشنوده لطفش گوش كر - گر چه بصر عیان بود نور در او نهان بود
دیده نمیشود نظر جز به بصیرتی دگر - چهره من رشك گل و دیده خود را
كرده پر از خون جگر در طلب خار - هر سرمه و هر دارو كز خاك درت نبود
در دیده دل آرد درد و سبلی دیگر - فرعون ز فرعونی آمنت به جان گفته
بر خرقه جان دیده ز ایمان تكلی دیگر - ای دیده مرا بر در واپس بكشیده سر
باز از طرفی پنهان بنموده رخ عبهر - یك لحظه سلف دیده كاین جایم تا دانی
بر حیرت من گاهی خندیده تو چون شكر - من در تو نظر كرده تو چشم بدزدیده
زان ناز و كرشم تو صد فتنه و شور و شر - نوریست میان شعر احمر
از دیده و وهم و روح برتر - چون به لشكرگاه عشق آیی دو دیده وام كن
وانگهان از یك نظر آن وامها را میگزار - چون نبینم من جمالت صد جهان خود دیده گیر
چون حدیث تو نباشد سر سر بشنیده گیر - ای كه در خوابت ندیده آدم و ذریتش
از كی پرسم وصف حسنت از همه پرسیده گیر - بر لب دریای چشمم دیدهای صحرای عشق
پر ز شاخ زعفران و پر ز نسرین یاد دار - دیده بینای مطلق در میان خلق و حق
از همه خلقش گزیر و بر همه فرمان گزار - بس خطاها كردهام دزدیده لیكن آرزوست
با لب ترك خطا روزی خطایی سیر سیر - دوش باغ عشق بودم آن هوس بر سر دوید
مهر او از دیده برزد تا روان شد جویبار - گر چه مست افتاده بودم از شراب
گشت یك یك موی بر من دیده ور - من زیانها كردهام من دیدهام
زخمها از چشم هر بیپا و سر - تا دیدهها گذاره شود از حجابها
تا وارهد ز خانه و مان و ز بام و در - رنگ همه رویها آب همه جویها
مفخر تبریز دان شمس حق ای دیده ور - چه مایه رنج كشیدم ز یار تا این كار
بر آب دیده و خون جگر گرفت قرار - بگو به موسی عمران كه شد همه دیده
كه نعره ارنی خیزد از دم دیدار - چو دیده سرمه كشی باز رو از این سو كن
بدین جهان پر از دود و پرغبار نگر - درون چاه ز خورشید روح روشن شد
ز نور خارش پذرفت نیز دیده كور - طریق بحث لجاجست و اعتراض و دلیل
طریق دل همه دیدهست و ذوق و شهد و شكر - چنان بكن تو به لابه كه خاك پایش را
بدیده آری كاین درد میشود ناسور - به بوی آن گل بگشاد دیده یعقوب
نسیم یوسف ما را ز كرته خوار مگیر - ز قطرههای دو دیده زمین شدی سرسبز
اگر نه قطره برآمیختی به خون جگر - جگر چو آلت رحمست رحم از او خیزد
از این سبب مدد دیدهها بكرد مگر - چو روی انور او گشت دیده دیده
مقام دیدن حق یافت دیدههای بشر - كنون كه ماه نهان شد ز ابر این هجران
ز ابرهای دو دیده فرودوید مطر - ور تو خواهی سماع را گیرا
دور دارش ز دیده انكار - شمس تبریز را بشر بینند
چون گشایند دیدهها كفار - بر دو دیده نهم غمت كاین درد
داروی خاص خسرویست به بار - حال شما دی همگان دیدهاند
كن فیكون كس نشود بخت ور - قصه درازست و اشارت بس است
دیده فزون دار و سخن مختصر - برون كشم ز خمیر تو خویش را چون موی
كه ذوق خمر تو را دیدهام خمارآمیز - كان زمردی مها دیده مار بركنی
ماه دوهفتهای شها غم نخوریم از غلس - ابتر بود عدوش وان منصبش نماند
در دیده كی بماند گر درفتد در او خس - دیده و گوش بشر دان كه همه پرگلست
از بصر پروحل گوهر منظر مپرس - یا از جهودی توبه كن از خاك پای مصطفی
بهر گشاد دیده را در دیده افكار كش - اگر چه مرغ استادم به دام خواجه افتادم
دل و دیده بدو دادم شدم مست و سبكسارش - ای دیده جهان و جان ندیده
جانست جهان تو یك نفس باش - هر كه در دیده عشاق شود مردمكی
آن نظر زود سوی گوهر انسان كشدش - دیده دیو و پری دید ز ما سروری
هدهد جان بازگشت سوی سلیمان خویش - ممن و ایمان و دین ذوق و حلاوت بود
تو به كجا دیدهای طبله حلوا ترش - صد هزار آفتاب دید احمد
چون تو را دیده بود او مازاغ - تو بر مقامه خویشی وز آنچ گفتم بیش
ولیك دیده ز هجرت نه روشنست نه صاف - به نور دیده سلف بستهام به عشق رخت
كه گوش من نگشاید به قصه اسلاف - دیرست كز آبهای دیده
دریا كردی كنار عاشق - دیرست كه خواب شب نمانده است
در دیده شرمسار عاشق - ای ناطق الهی و ای دیده حقایق
زین قلزم پرآتش ای چاره خلایق - عقل بدید آتشی گفت كه عشقست و نی
عشق ببیند مگر دیده بینای عشق - بنگر در شمس دین خسرو تبریزیان
شادی جانهای پاك دیده دلهای عشق - شمس الحق تبریزی خود آب حیاتی تو
وان آب كجا یابد جز دیده نمگینك - تو دیده بستهای در زهد میباش
به تسبیح و به ذكر چند وردك - شنیدهایم كه شاهان به جنگ بستانند
ندیدهایم كه شاهان عطا دهند به جنگ - ای كه میش خوردهای از چه تو پژمردهای
باغ رخش دیدهای باز گشا پر و بال - تو در جوال نگنجی و دام را بدری
كه دیده است كه شیری رود درون جوال - تو آن ما و من آن تو همچو دیده و روز
چرا روی ز بر من به هر غلیظ و عتل - ای پادشاه صادقان چون من منافق دیدهای
با زندگانت زندهام با مردگانت مردهام - امروز عقل من ز من یك بارگی بیزار شد
خواهد كه ترساند مرا پنداشت من نادیدهام - من از برای مصلحت در حبس دنیا ماندهام
حبس از كجا من از كجا مال كه را دزدیدهام - چندانك خواهی درنگر در من كه نشناسی مرا
زیرا از آن كم دیدهای من صدصفت گردیدهام - در دیده من اندرآ وز چشم من بنگر مرا
زیرا برون از دیدهها منزلگهی بگزیدهام - تو مست مست سرخوشی من مست بیسر سرخوشم
تو عاشق خندان لبی من بیدهان خندیدهام - ای بیكسان ای بیكسان جاء الفرج جاء الفرج
هر خسته غمدیده را سلطان كنم سنجر كنم - دوری به تن لیك از دلم اندر دل تو روزنیست
زان روزن دزدیده من چون مه پیامت می كنم - گلشن همیگوید مرا كاین نافه چون دزدیدهای
من شیری و نافه بری ز آهوی هو آموختم - آن جوز بیمغزی بود كو پوست بگزیده بود
او ذوق كی دیده بود از لوزی پیغامبرم - خوبی جمال عالمان وان حال حال عارفان
كو دیده كو دانش بگو كو گلستان كو بوی و شم - مانند درد دیدهای بر دیده برچفسیدهای
ای خواجه برگردان ورق ور نه شكستم من قلم - بیخ دل از صفرای او می خورد زد زردی به رخ
چون دیده عشقش بر رخم زد بر رخم آن شه رقم - دیده سیر است مرا جان دلیر است مرا
زهره شیر است مرا زهره تابنده شدم - الحق جانا چه خوشی قوس وفا را تو كشی
در دو جهان دیده بود هیچ كسی چون تو صنم - چنگ زن ای زهره من تا كه بر این تنتن تن
گوش بر این بانگ نهم دیده به دیدار روم - گفتمش ای برون ز جا خانه تو كجاست گفت
همره آتش دلم پهلوی دیده ترم - آمدهام چو عقل و جان از همه دیدهها نهان
تا سوی جان و دیدگان مشعله نظر برم - سخت لطیف می زنم دیده بدان نمیرسد
دل كه هوای ما كند همچو هواش می زنم - گر تو غلط دهی مرا رنگ تو غمز می كند
رنگ تو تا بدیدهام دنگ شدهست این سرم - سخت دلم همیطپد یك نفسی قرار كن
خون ز دو دیده می چكد تیز مرو ز منظرم - چون رخ آفتاب شد دور ز دیده زمین
جامه سیاه می كند شب ز فراق لاجرم - بتان بس دیدهام جانا ولیكن نی چنین زیبا
تویی پیوندم و خویشم كنون در خویش درجستم - بگفتم ای پسندیده چو دیدی گیر نادیده
بگفت او ناپسندت را به لطف خود پسندیدم - بگفتم گر چه شد تقصیر دل هرگز نگردیدهست
بگفت آن را هم از من دان كه من از دل نگردیدم - كدامین شوخ برد از ما كه دیده شوخ كردستی
چه خوانی دیده پیهی را كه پس فرداش بگدازم - در آن مطبخ درافتادم كه جان و دل كباب آمد
من این گندیده طزغو را نمیدانم نمیدانم - ساقی می جانان بگذر ز گران جانان
دزدیده ز رهبانان آهسته كه سرمستم - بیرون مشو از دیده ای نور پسندیده
كز دولت نور تو مطلوب طلب دارم - گرد دل من جانا دزدیده همیگردی
دانم كه چه می جویی ای دلبر عیارم - بردی دل و من قاصد دل از دگران جویم
نادیده همیآرم اما نه چنین كورم - هر رنج كه دیدهست او در رنج شدیدست او
محو است كه عید است او باقی دهل و لم لم - گفتم كه مها جانی امروز دگر سانی
گفتا كه بر او منگر از دیده انسانم - زان غمزه مست تو زان جادو و جادوخو
خیره شده هر دیده نادان هم و دانا هم - بسی بیدیده را سرمه كشیدم
بسی بیعقل را استاد كردم - عجب گویی منم روی تو دیده
منم گویی كه آوازت شنیدم - چو سرمه خدمت دیده گزینیم
چو دیده جملگی دیدار گردیم - عجب نبود اگر ما را بخایند
كه آتش دیده و پخته چو نانیم - كه خوابی دیدهام من دوش ای جان
ز تو خواهم كه تعبیرش بجویم - مگردان روی خود ای دیده رویم
به من بنگر كه تا از تو برویم - چشم تو شكار كرد جان را
ما دیده در آن شكار داریم - در عشق توام گشاد دیده
چون عشق تو باگشاد باشیم - یك حرف بپرسمت بگویی
دلسوخته دیده چنین خام - وانگه زین سر به سوی آن سر
دزدیده ره و دهانه دیدم - پرنور كن آن تك لحد را
ای دیده و ای چراغ نورم - ای ساقی تاج بخش پیش آ
تا بر سر و دیدهات نشانم - در دیده عقل بس مكینم
در دیده عشق بیمكانم - شطرنج ندیدهایم و ماتیم
یك جرعه نخوردهایم و مستیم - همچون شكن دو زلف خوبان
نادیده مصاف ما شكستیم - هر كه گوید كان چراغ دیدهها را دیدهام
پیش من نه دیدهاش را كامتحان دیدهام - گر چه او عیار و مكار است گرد خویشتن
از میان رخت او من نقدها دزدیدهام - ای سیه دل لاله بر كشتم چرا خندیدهای
نوبهارت وانماید آنچ من كاریدهام - دیده پردرد بودم دست در عیسی زدم
خام دیدم خویش را در پختهای آویختم - ای خوشا روزا كه ما معشوق را مهمان كنیم
دیده از روی نگارینش نگارستان كنیم - هیچ طاعت در جهان آن روشنی ندهد تو را
چونك بهر دیده دل كوری ابدان صیام - چو همه نور و ضیایی به دل و دیده درآیی
به دم گرم بپرسی چو شنیدی دم سردم - ز فراق جان من گر ز دو دیده در فشاند
تو گمان مبر كه از وی دل پرگهر ندارم - بطپد دلم كه ناگه برود به حجره آن مه
چو نهان شد آفتابم به دو دیده چون سحابم - دیده از خلق ببستم چو جمالش دیدم
مست بخشایش او گشتم و جان بخشیدم - دل چه خوردهست عجب دوش كه من مخمورم
یا نمكدان كی دیدهست كه من در شورم - روكشان نعره زنانیم در این راه چو سیل
نه چو گردابه گندیده به خود مرتهنیم - خاك زر می شود اندر كف اخوان صفا
خاك در دیده این عالم غدار زنیم - دشمن عقل كی دیدهست كز آمیزش او
همه عقل و همه علم و همه فرهنگ شویم - خبر رشك تو می آرد اشك تر من
نه به تقلید بل از دیده دهد پیغامم - نظری كرد سوی خوبی تو دیده ما
از پیروی تو تا حشر غلام نظریم - ای كه در خوابت ندیده خسروان
این عجب بیدار چونت یافتم - راست كن لاف مرا با دیده
جز چنان راست نیاید كارم - ای دو دیده ز نظر دورم كن
من چو دیده به نظر می نروم - ای ساقی گزیده مانندت ای دو دیده
اندر عجم نیامد و اندر عرب ندیدم - ای نور دیده و دین گفتی به عقل بنشین
ای پردهها دریده كی می هلی ستیزم - ای نور هر دو دیده بیتو چگونه بینم
وی گردنم ببسته از تو كجا گریزم - تا باغ گلستان جمال تو دیدهایم
چون سرو سربلند و زبانور چو سوسنیم - ببستهست میان لطف من به تیمارت
كه دیده بركات وصال و تیمارم - وگر همای تو را هر سحر كه می آید
ز جان و دیده و دل حلقههای دام كنیم - جمال صورت غیبی ز وصف بیرون است
هزار دیده روشن به وام خواه به وام - نجار گفت پس مرگ كاشكی قومم
گشاده دیده بدندی ز ذوق اسرارم - خوشی خوشی تو ولی من هزار چندانم
به خواب دوش كه را دیدهام نمیدانم - از دو عالم دو دیده بردوزم
این من از مصطفی بیاموزم - گر شبه دزدیدهای وگر گهر
ور علم افراشتی وگر قلم - دزدیده چون جان می روی اندر میان جان من
سرو خرامان منی ای رونق بستان من - دزدیده چشمك می زدی همراز خوبان می شدی
دستك زنان می آمدی كو یك نشان ز آنها كنون - در اولین و آخرین عشقی بننمود این چنین
ابصار عبرت دیده را ای عبره الابصار من - جان گر همیلرزد از او صد لرزه را می ارزد او
كو دیدههای موج جو در قلزم زخار من - خری كه او را نیست بن می گوید ای خاك كهن
دامن گشا گوهرستان كی دیدهای امساك من - ای دل ز دیده دام كن دیده نداری وام كن
ای جان نفیر عام كن تا برجهی زین آب و طین - ای در فلك جان ملك در بحر تسبیح سمك
در هر جمال از تو نمك ای دیده و دیدار من - شارق من فارق من از نظر خالق من
شمع كشی دیده كنی در نظر و منظر من - كافرم ار در دو جهان عشق بود خوشتر از این
دیده ایمان شود ار نوش كند كافر از این - هر بن بامداد تو جانب ما كشی سبو
كای تو بدیده روی من روی به این و آن مكن - می چو خوری بگو به می بر سر من چه می زنی
در سر خود ندیدهای باده بیخمار من - گفت ز من نه بارها دیدهای اعتبارها
بر تو یقین نشد عجب قدرت و كاربار من - نور دو دیده منی دور مشو ز چشم من
شعله سینه منی كم مكن از شرار من - ای تن من خراب تو دیده من سحاب تو
ذره آفتاب تو این دل بیقرار من - سر هزارساله را مستم و فاش می كنم
خواه ببند دیده را خواه گشا و خوش ببین - گلبن روی غیبیان چون برسد بدیدهای
از گل سرخ پر شود بیچمنی كنار جان - جور كنی وفا بود درد دهی دوا بود
لایق تو كجا بود دیده جان و دید من - روح گریخت پیش تو از تن همچو دوزخم
شرم بریخت پیش تو دیده شرمسار من - تند نمود عشق او تیز شدم ز تندیش
گفت برو ندیدهای تیزی ذوالفقار من - كفر من است و دین من دیده نوربین من
آن من است و این من نیست از او گذار من - واقعهای بدیدهام لایق لطف و آفرین
خیز معبرالزمان صورت خواب من ببین - خواب بدیدهام قمر چیست قمر به خواب در
زانك به خواب حل شود آخر كار و اولین - جانب خویش نگذرم در رخ خویش ننگرم
زانك به عیب ننگرد دیده غیب دان من - چون نگرم به غیر تو ای به دو دیده سیر تو
خاصه كه در دو دیده شد نور تو پاسبان من - من چو كه بینشان شدم چون قمر جهان شدم
دیده بود مگر كسی در رخ تو نشان من - از پس مرگ من اگر دیده شود خیال تو
زود روان روان شود در پی تو روان من - ز تو ای دیده و دینم هزاران لطف می بینم
ولیكن خاطر عاشق بداندیش آمد و بدظن - مرا گوید چه می ترسی كه كوبد مر تو را محنت
كه سرمه نور دیده شد چو شد ساییده در هاون - بصر در دیده بفزاید اگر در دیده ره یابد
به جای توتیا و كحل ناگه خار شمس الدین - معذوری خود دیده در خویش ترنجیده
عذر دگران خواهد از باب هنرمندان - تابوت كسان دیده وز دور بخندیده
وان چشم تو نگشوده رو كم تركوا برخوان - در دیده عالم نه عدلی نو و عقلی نو
وان آهوی یاهو را بر كلب معلم زن - تا ره نبرد ترسا دزدیده به دیر تو
گه عاشق زناری گه قصد چلیپا كن - دانا شدهای لیكن از دانش هستانه
بی دیده هستانه رو دیده تو بینا كن - یاران بشوریده با جان بسوزیده
بگشاده دل و دیده در شاهد بیكابین - شد زنگی شب مستی دستی همگان دستی
در دیده هر هستی از دیده زنگی بین - چون دیده دل از غم پرخاك شود ای غم
تبریز كجا یابی با حضرت شمس الدین - آن كس كه تو را بیند وانگه نظرش بر تن
ز آیینه ندیدهست او الا سیهی آهن - داروی دل و دیده نبودهست و نباشد
ای یوسف خوبان بجز از روی تو دیدن - در كوچه كوران تو یكی روز گذشتی
افتاد دو صد خارش در دیده كوران - اگر دوران دلیل آرد در آن قال
تخلف دیدهای در روی او مال - شود دیده گذاره سوی بیسو
در او انوار در انوار می بین - نادیده گرفتن این جهان را
مر دیده خویش را بدیدن - آسمان چون خرقه رقصان و صوفی ناپدید
ای مسلمانان كی دیدهست خرقه رقصان بیبدن - بر سر گور بدن بین روحها رقصان شده
تا بدیده صد هزاران خویشتن بیخویشتن - ماه رویان جهان از حسن ما دزدند حسن
ذرهای دزدیدهاند از حسن و از احسان من - روز شد ای خاكیان دزدیدهها را رد كنید
خاك را ملك از كجا حسن از كجا ای جان من - عیسیی شو گر تو را خانه نباشد گو مباش
دیدهای شو گرت روپوشی نماند گو ممان - ای تو در آیینه دیده روی خود كور و كبود
تسخر و خنده زده بر آینه چون ابلهان - ای خود من گر همه سر خدایی محو شو
كان همه خود دیدهای پس دیده خودبین بكن - فخر كرده من بر او صد بار پیدا و نهان
بوده ما را از عزیزی با دو دیده مقترن - بر در مخدوم شمس الدین ز دیده آب زن
در همه هستی ز نار چهره او نار زن - دیده بگشا زین سپس با دیده مردم مرو
كان فلانت گبر گوید وان فلانت مرد دین - دیده من در فراق دولت احیای او
در میان خندان شده در قدرت مولی است آن - جان حیوان كه ندیده است بجز كاه و عطن
شد ز تبدیل خدا لایق گلزار فطن - هم بدان سو كه گه درد دوا می خواهی
وقف كن دیده و دل روی به هر سوی مكن - ز صلاح دل و دین زر برم و زر كوبم
تا مفرح شود آن را كه بود دیده جان - گوهر باقی درآ در دیدهها
سنگ بستان باقیان را برشكن - جان من جان تو جانت جان من
هیچ كس دیدهست یك جان در دو تن - گفتم سر من ای جان نعلین توست لیكن
قانع شو ای دو دیده این بار تا به گردن - این دم حكم بیاید تعلیم نو نماید
بیگوش سر شنیدن بیدیده ماه دیدن - آمد تو را فتوحی روحی چگونه روحی
كو چون خیال داند در دیدهها دویدن - دل آینه است چینی با دل چو همنشینی
صد تیغ اگر ببینی هم دیده را سپر كن - ماییم ذره ذره در آفتاب غره
از ذره خاك بستان در دیده قمر كن - ماییم و آب دیده در كنج غم خزیده
بر آب دیده ما صد جای آسیا كن - تا چند عذر گویی كورند و مینبینند
گر كورشان نخواهی در دیده شان نظر كن - خواهی كه پردههاشان در دیدهها نباشد
فرما تو پردگی را كز پردهها عبر كن - روز است ای دو دیده در روزنم نظر كن
تو اصل آفتابی چون آمدی سحر كن - چیزی كه زیر هاون افلاك سوده شد
این سرمه نیست دیده از آن مكتحل مكن - دهلیز دیده است دل آنچ به دل رسید
در دیده اندرآید صورت شود یقین - در مرغزار غیرت چون شیر خشمگین
در خونم ای دو دیده چرا میكنی مكن - از چهرهام نشاط طرب میبری مبر
بر چهرهام ز دیده نشان میكنی مكن - از ما مدزد خویش به بیگانگان مرو
دزدیده سوی غیر نظر میكنی مكن - چون تو ندیدهست كس كس تویی ای جان و بس
نادره ای در جهان اسب وفا درجهان - پشت جهان دیدهای روی جهان را ببین
پشت به خود كن كه تا روی نماید جهان - درگذر از تنگ من ای من من ننگ من
دیده شدی آن من گر نبدی این من - مكن مكن كه روا نیست بیگنه كشتن
مرو مرو كه چراغی و دیده روشن - هزارساله ادب را به یك قدح ببری
خمار عشق تو نگذاشت دیده شرمین - چو خود سپید ندیدهست روسیه شاد است
چو پور قیصر رومی تو راه زنگ بزن - كه غرق آبم و آتش ز موج دیده و دل
مرا چه چاره نوشت او كه چاره تو همین - دیده كی از رخ تو برگردد
به كه آید به وقت گردیدن - دیده غماز بدوزد فلك
تا كه گواهی ندهد بر كیان - ز آب و گل این دیده تو پرگل است
پاك كنش در نظر پاك من - صبح چو خندید دو چشمم گریست
دید ملك دیده گریان من - شرابی چون زر سوری ولی نوری نه انگوری
برد از دیدهها كوری بپراند سوی كیوان - ای ماه رویش دیدهای خوبی از او دزدیدهای
ای شب تو زلفش دیدهای نی نی و نی یك موی او - سبلت قوی مالیدهای از شیر نقشی دیدهای
ای فربه از بایست خود باری ببین بایست او - زو برگشاید سر خود تبریز و جان بینا شود
تا كور گردد دیده نادیده حساد از او - گیر كه خود مرد سخا كشت بخیلی همه را
ای دل و ای دیده ما خلعت و ادرار تو كو - آتش آب میشود عقل خراب میشود
دشمن خواب میشود دیده من برای تو - رقص هوا ندیدهای رقص درختها نگر
یا سوی رقص جان نگر پیش و پس خدای تو - كنار وصل دربودی یكی چندی تو ای دیده
كنار از اشك پر كن تو چو از شه بركناری تو - چو شب در خانه آوردی بدیدی روش بیچادر
ز رویش دیده بگرفتی ز بویش بستی بینی تو - كه مكر حق چنان تند است كز وی دیده جانت
تو را عرشی نماید او و گر باشی زمینی تو - شمس الحق تبریزی ای مایه بینایی
نادیده مكن ما را چون دیده مایی تو - از جای نجنبیده لیك از دل و از دیده
بسیار بگردیده احوال سفر برگو - شنیدی فضل شمس الدین تبریز
نداری دیده در اقرار میرو - تو باری دزد خود را سیخ میزن
چو میدانی كه دزدیدهست جام او - آن سگان كوی او شاهان شیران گشتهاند
كان چنان آهوی فتنه دیده شد بر بام او - ای صبا خوش آمدی چون بازگردی سوی دوست
حال من دزدیده اندر گوش عیاری بگو - صد هزار انگشتها اندر اشارت دیده شد
سوی او از نور جانها كای فلان این است او - دوش خوابی دیدهام خود عاشقان را خواب كو
كاندرون كعبه میجستم كه آن محراب كو - دیده را از خاك تبریز ارمغان آراد باد
ز آنك جز آن خاك این خاكیش را آرام كو - همه عشاق كه مستند ز چه رو دیده ببستند
كه بدانند كه بیچشم توان دید به جان رو - ملك الموت به صد ناز ستاند جانی
كه بود باخبر و دیده ور از محشر او - گر رود دیده و عقل و خرد و جان تو مرو
كه مرا دیدن تو بهتر از ایشان تو مرو - هله ای دل كه ز من دیده تو تیزتر است
عجب آن كیست چو شمس و چو قمر بر سر كو - ای دیده من جمال خود اندر جمال تو
آیینه گشتهام همه بهر خیال تو - ای شده از دست من چون دل سرمست من
ای همه را دیده تو آنچ گزیدی بگو - در آن دو دیده مخمور و قلزم پرنور
درآ جواهر اسرار كردگار بجو - چو شمس مفخر تبریز دیده فقر است
فقیروار مر او را در افتقار بجو - بخورند از نخیل جان كه ندیدهست انس و جان
رطب و تمر نادری كه نگنجد در این گلو - پند نگار خود شنو از بر او برون مرو
ای دل و دیده دیدهای ای دل و دیده من او - كوه است جان در معرفت تن برگ كاهی در صفت
بر برگ كی دیده است كس یك كوه را آویخته - بنشسته عقل سرمه كش با هر كی با چشمی است خوش
بنشسته زاغ دیده كش بر هر كجا آویخته - دل دیده آب روی خود در خاك كوی عشق او
چون آن عنایت دید دل اندر عنا پا كوفته - قومی بدیده چیزكی عاشق شده لیك از حسد
از كبر و ناموس و حیا هم در خلاء پا كوفته - هر ذرهای را محرم او هر خوش دمی را همدم او
نادیده زو زاهد شده زو دیده تردامن شده - جسته برات جان از او باز چو دیده روی او
كیسه دریده پیش او جمله برات ریخته - شحنه عشق میكشد از دو جهان مصادره
دیده و دل گرو كنم بهر چنان مصادره - داد جگر مصادره از خود لعل پارهها
جانب دیده پارهای رفت از آن مصادره - دیده و عقل و هوش را شب به مصادره برد
صبحدمی ندا كند بازستان مصادره - بر آنم كز دل و دیده شوم بیزار یك باره
چو آمد آفتاب جان نخواهم شمع و استاره - صلاح دیده ره بین صلاح الدین صلاح الدین
برای او ز خود شاید كه بگریزیم مستانه - زبان و جان و دل را من نمیبینم مگر بیخود
از آن دم كه نظر كردم در آن رخسار دزدیده - قمررویان گردونی بدیده عكس رخسارش
خجل گشته از آن خوبی پس گردن بخاریده - ابد دست ازل بگرفت سوی قصر آن مه برد
بدیده هر دو را غیرت بدین هر دو بخندیده - یكی ماهی همیبینم برون از دیده در دیده
نه او را دیدهای دیده نه او را گوش بشنیده - همان دم جمله گورستان شود چون شهر آبادان
همه رقصان همه شادان قضا از جمله گردیده - گزافه این نمیلافم خیالی بر نمیبافم
كه صد ره دیدهام این را نمیگویم ز نادیده - سراندازان همیآیی ز راه سینه در دیده
فسونگرم میخوانی حكایتهای شوریده - تو را هر گوشه ایوبی به هر اطراف یعقوبی
شكسته عشق درهاشان قماش از خانه دزدیده - آخر چه كند یوسف كز چاه بپرهیزد
كو دیده ربودستش و آن چاه میان ره - ای نور پسندیده وی سرمه هر دیده
احسنت زهی منظر از مات سلام الله - اندر پی مخدومی شمس الحق تبریزی
كی باشد تن چون دل از دیده قدم كرده - ای سنگ سیه را تو كرده مدد دیده
وی از پس نومیدی بشكفته گل از ساره - در دیده قدس این دم شاخی است تر و تازه
در دیده حس این دم افسانه دیرینه - ای آنك شنیدی سخن عشق ببین عشق
كو حالت بشنیده و كو حالت دیده - بربند دهان از سخن و باده لب نوش
تا قصه كند چشم خمار از ره دیده - هر دیده جدا جدا از آن است
كز دیده ما جداست دیده - اجری خور توتیا چه بیند
اجری ده توتیاست دیده - چون دیده خدای را ببیند
گویی كه مگر خداست دیده - ای آنك ز روز و شب برونی
روز و شب مر تو راست دیده - چون دیده كوه بر حق افتاد
از هر سنگیش خاست دیده - در پرتو آفتاب رویت
در رقص چو ذرههاست دیده - زر شد همه كوه از تجلی
یعنی همه كیمیاست دیده - بد بیتو دو دیده دشمن جان
اكنون ز تو جان ماست دیده - ای دیده راست راست دیده
چون دیده تو كجاست دیده - ای دیده تان چو دل پریشان
در عین دل شماست دیده - آن قطره بیوفا چه دیدهست
بحر گهر وفاست دیده - ما غم نخوریم خود كی دیدهست
تو بار كشی و او كند عه - جان آب لطیف دیده خود را
در خویش دو چشم را گشاده - در پرده مباش ای چو دیده
خوش نیست به پیش دیده پرده - ای دوش ز دست ما رهیده
امشب نرهی به جان و دیده - در دیده هزار شمع رخشان
وین دیده چو شمعدان خیره - كفر را سرمه كشیده تا بدیده كفر نیز
شاهد دین را میان ممنان برخاسته - چو ز دیده دور گشتی رفت دیده در پیت
جان پی دیده بمانده خون چكان بگریسته - ای به میدانهای وحدت گوی شاهی باخته
جمله را عریان بدیده كس تو را نشناخته - همه حجاج برفته حرم و كعبه بدیده
تو شتر هم نخریده كه شكستهست مهاره - چو ندیدهست نشانه نبود اسپر و تیرش
چو نخوردهست دوگانه نبود مرد یگانه - صد خمار است و طرب در نظر آن دیده
كه در آن روی نظر كرده بود دزدیده - ای تو گندیده میان حرف و صوت
وی خدا را بیزبان پنداشته - ای بدیده لعبتان دیو را
لعبتان را مردمان پنداشته - من دامنش كشیده كای نوح روح دیده
از گریه عالمی بین طوفان من گرفته - چون آینه است عالم نقش كمال عشق است
ای مردمان كی دیده است جزوی ز كل زیاده - دزدیده دل ز حسنت از عشق جامه واری
تا شحنه فراقت دستان دل بریده - دیده ندیده خود را و اكنون ز آینه تو
هر دیده خویشتن را در آینه بدیده - ما را مبین چو مستان هر چه خورم می است آن
افیون شود مرا نان مخموری دو دیده - نگذاشت آن قیامت تا من كنم ریاضت
آن دیدهاش ندیده گوشیش ناشنیده - در حسن شمس تبریز دزدیده بنگریدم
زه گفتم و ز غیرت تیر از كمان بجسته - رموز لیس و فی جبتی بدانسته
هزار بار من این جبه را قبا دیده - چو جوششی و بخاری فتاد در دریا
ز لذت نظرش رست در قفا دیده - دهان گشاد ضمیر و صلاح دین را گفت
تویی حیات من ای دیده خدادیده - چو موج موج درآمیخت چشم با دریا
عجب عجب كه همه بحر گشت یا دیده - به پیش دیده دو عالم چو دانه پیش خروس
چنین بود نظر پاك كبریادیده - ایا دلی چو صبا ذوق صبحها دیده
ز دیده مست شدی یا ز ذوق نادیده - نه طالب است و نه مطلوب آن كه در توحید
صفات طالب و مطلوب را جدا دیده - گهی به بحر تحیر گهی به دامن كوه
كمر ببسته و در كوه كهربا دیده - اله را كی شناسد كسی كه رست ز لا
ز لا كی رست بگو عاشق بلادیده - ورای دیده و دل صد دریچه بگشاده
برون ز چرخ و زمین رفته صد سما دیده - چو دیده كحل نپذرفت از شه تبریز
زهی دریغ و ندم لا اله الا الله - چو دیده بیشه آن شیرمست من باشد
چه زهره دارد گرگ و شكال در دیده - دو دیده را بگشا نور ذوالجلال ببین
ز فر دولت آن خوش خصال در دیده - چو چتر و سنجق آن رشك صد سلیمان دید
گشاد هدهد جان پر و بال در دیده - چو آفتاب جمالش بدیدهها درتافت
چه شعلههاست ز نور جلال در دیده - دلم چو دیده و تو چون خیال در دیده
زهی مبارك و زیبا به فال در دیده - چو عقل عقل قنق شد درون خرگه جسم
عقول هیچ ندارد مجال در دیده - به بوی وصل دو دیده خراب و مست شدهست
چگونه باشد یا رب وصال در دیده - دو دیده مست شد از جان صدر شمس الدین
چه بادههاست از او مال مال در دیده - ز لقمهای كه بشد دیده تو را پرده
مخور تو بیش كه ضایع كنی سراپرده - حیات خویش در آن لقمه گر چه پنداری
ضمیر را سبل است آن و دیده را پرده - تو دیده گشته و ما را بكرده نادیده
بدیده گریه ما را بدین بخندیده - بخند جان و جهان چون مقام خنده تو راست
بكن كه هر چه كنی هست بس پسندیده - جان نادیده خسیس شده
جان دیده رسیده در دیده - خمره را بر زمین زن و بشكن
دیده نبود چنانك بشنیده - خوش بود فرش تن نور دیده
خوش بود مرغ جان بپریده - نقشی كه بر دل میزند بر دیده گر پیدا شدی
هر دست و رو ناشستهای چون شیخ ذاالنون آمدی - چون شمس تبریزی رود چون سایه جان در پی رود
در دیده خاكش توتیا یا كحل نور سرمدی - ای دولت و بخت همه دزدیدهای رخت همه
چالاك رهزن آمدی با كاروان آمیختی - یك دم بدین سو رای كن جان را تو شكرخای كن
در دیده ما جای كن نور عیان را ساعتی - گر ضعف و سستی نیستی در دیده خفاش تن
بر جای یك خورشید صد خورشید جان افزاستی - جمله جانهاست یكی وین همه عكس ملكی
دیده احول بگشا خوش نگر ار باخردی - لیس لهم ندیده كلهم عبیده
عز و جل و اغتنی لیس یرام بالشری - مایه صد ملامتی شورش صد قیامتی
چشمه مشك دیدهای جوشش خنب بادهای - ای دم آتشین من خیز تویی گواه دل
ای شب دوش من بیا راست بگو چه دیدهای - از چه طرف رسیدهای وز چه غذا چریدهای
سوی فنا چه دیدهای سوی فنا چه میپری - دیده همچو ابر من اشك روان نباردی
گر تو ز ابر مرحمت بر سر من بباریی - گنج جمال همچو مه جانش بدیده گفته خه
بر ره او هزار شه آه شگرف حاصلی - رو بنمودی به تو گر همگی نه جانمی
دیده شدی نشان من گر نه كه بینشانمی - ننگرد او به رنگ تو غم نخورد ز جنگ تو
خواجه مگر ندیدهای ملك و مقام ایمنی - یكی زندان غم دیده یكی باغ ارم دیده
وگر بیدار گشتی او نه زندان نی ارم بودی - طبیبی دید كوری را نمودش داروی دیده
بگفتش سرمه ساز این را برای نور بینایی - اگر الطاف شمس الدین بدیده برفتادستی
سوی افلاك روحانی دو دیده برگشادستی - گشادستی دو دیده پرقدم را نیز از مستی
ولی پرسعادت او در آن عالم نزادستی - درآمد ترك در خرگه چه جای ترك قرص مه
كی دیده است ای مسلمانان مه گردون در این پستی - الا ای عقل شوریده بد و نیك جهان دیده
كه امروز است دست خون اگر چه دوش از او رستی - ضیاوار ای حسام الدین ضیاء الحق گواهی ده
ندیدی هیچ دیده گر ضیا نه دیدبانستی - اگر گوشت شود دیده گواهی ضیا بشنو
ولی چشم تو گوش آمد كه حرفش گلستانستی - گر استفراغ میخواهی از آن طزغوی گندیده
مفرح بدهمت لیكن مكن دیگر وحل خواری - حریف من شو ای سلطان به رغم دیده شیطان
كه تا بینی رخ خوبان سر آن شاهدان خاری - پس آنگه دیده بگشایند جمال عشق را بینند
همه حكم و همه علم و همه حلم است و غفاری - كه تا الطاف مخدومی شمس الحق تبریزی
ببیند دیده دشمن نماند كفر و انكاری - ولیكن عشق كی پنهان شود با شعله سینه
خصوصا از دو دیده سیل همچون چشمه جاری - شود گوش طبیعت هم ز سر غیبها واقف
شود دیده فروبسته ز خاك پای او بازی - دلی یا دیده عقلی تو یا نور خدابینی
چراغ افروز عشاقی تو یا خورشیدآیینی - كه بیخ بیشه جان را همه رگهای شیران را
بداند یك به یك آن را بدیده نورافزایی - دل افكاری كه روی خود به خون دیده میشوید
چرا از وی نمیداری دو دست خود نمیشویی - مگر خود دیده عالم غلیظ و درد و قلب آمد
نمیتاند كه دریابد ز لطف آن چهره ناری - فروپوشید لطف او نهانی كرده چشمش را
كه تا شد دیدهها محروم و كند از سیر و سیاری - چو دیده جان گشادی تو بدیدی ملك روحانی
از آن جا طفل ره باشی چو رو زین سو به شه آری - نبیند خنده جان را مگر كه دیده جانها
نماید خدها در جسم آب و خاك اركانی - الا ای نور غایب بین در این دیده نمیتابی
الا ای ناطقه كلی بدین الكن نمیآیی - گر دیده ببندی تو ور هیچ نخندی تو
فر تو همیتابد از تابش پیشانی - چون سرمه جادویی در دیده كشی دل را
تمییز كجا ماند در دیده انسانی - هر نیست بود هستی در دیده از آن سرمه
هر وهم برد دستی از عقل به آسانی - از خاك درت باید در دیده دل سرمه
تا سوی درت آید جوینده ربانی - هر لحظه یكی صورت میبینی و زادن نی
جز دیده فزودن نی جز چشم گشودن نی - ای جان عنادیده خامش كه عنایتها
پرسند تو را هر دم كز رنج و عنا چونی - ای دیده عجایبها بنگر كه عجب این است
معشوق بر عاشق با وی نی و بیوی نی - گر مرد تماشایی چون دیده بنگشایی
بگشادن چشم ارزد تا بانی مهتابی - صورت چه كه بربودی در سر بر ما بودی
برخاستی از دیده در دلكده بنشستی - چون كم نشود سنگت چون بد نشود رنگت
بازار مرا دیده بازار دگر رفتی - صد بار ببخشودم بر تو به تو بنمودم
ای خویش پسندیده هین بار دگر رفتی - با این همه ای دیده نومید مباش از وی
چون ابر بهاری كن در عشق گهرباری - در سوخته جان زن از آهن و از سنگش
در پیه دو دیده خود بر آب بزن ناری - شاد آنك نهد پایی در لجه دریایی
با دیده بینایی ای مه تو كه را مانی - می وام كند ایمان صد دیده به دیدارش
تا مست شود ایمان زان باده یزدانی - آن رسته خویش خود دیده پس و پیش خود
ایمن بود و فارغ از روز پسین یا نی - كو گوهر جان بودن كو حرف بپیمودن
كو سینه ره بینی كو دیده شه بینی - خورشید ز تو گشته صاحب كله گردون
وز بخشش تو دیده این ماه سما ماهی - مردم ز تو شد ای جان هر مردمك دیده
بیتو چه بود دیدهای گوهر بینایی - در عین نظر بنشین چون مردمك دیده
در خویش بجو ای دل آن چیز كه میجویی - بگریز ز همسایه گر سایه نمیخواهی
در خود منگر زیرا در دیده خود مویی - ای گرد جهان گشته و جز نقش ندیده
بر روی زن آبی و یقین دان كه بخوابی - تا چند در آتش روی ای دل نه حدیدی
وی دیده گرینده بس است این نه سحابی - در خانه خمار و خرابات كی دیدهست
معراج و تجلی و مقامات افندی - آن جا بردت پای كه در سر هوسش بود
و آن جا بردت دیده كه آن جا نگریدی - خامش كن و منمای به هر كس سر دل ز آنك
در دیده هر ذره چو خورشید پدیدی - خامش كن و منمای به هر كس سر دل ز آنك
در دیده هر ذره چو خورشید پدیدی - به هر سو چاره جستی حیله كردی
ندیده چاره و ناچار رفتی - دو دیده در عدم دوز و عجب بین
زهی اومیدها در ناامیدی - چو بینی مر مرا نادیده آری
چنین باشد وفا و آشنایی - مباد آن روز كز تو بازماند
دو دیدهای چراغ و روشنایی - چو نور تو گرفت از قاف تا قاف
نهان از دیده چون عنقا چرایی - به آب دیده چون جنت توان یافت
روان شو چیز دیگر را چه پایی - به مانندش ز اول تا به آخر
بگو آخر كی دیدهست یا تو دیدی - چنینها دیدهای از لطف و حسنش
تو جانا كز پی او بیقراری - اگر دوران دلیل آرد در آن قال
تخلف دیدهای در روی او مال - ای دیده ز نم زبون نگشتی
وی دل ز فراق خون نگشتی - ای دل خواهم كه آن قدح را
بر دیده و چشم خود بمالی - از دیده برون مشو كه نوری
وز سینه جدا مشو كه جانی - گیرم كه جمال دوست دیدی
از چشم ویش ندیده استی - گر ز آنك تویی و گر نهای تو
از تو گذری دو دیده را نی - ای خرد شكسته همچو سرمه
تو سرمه دیده یقینی - نادیده مكن چو دیدهای تو
بیگانه مرو چو آشنایی - در دیده ناامید هر دم
ای دیده دل چه مینمایی - ور بگشایم بگویی منگر
در ما تو بدیده هوایی - در رخ پرزهر دونان كمترك خندیدهای
هر خسی را از ضرورت در جهان بستودهای - نقش تو نادیده و یك یك حكایت میكند
چون مسیح از نور مریم روح در گهوارهای - دیده نامحرمان گردیده بودی عشق را
خود طناب خیمههای جمله بر دریاستی - روز و شب گر دیده بودی آتش عشق مرا
گرم رو بودی زمانه دی ز من فرداستی - چشم مرده وام كرده جان ز بهر عشق او
ز آنك در دیده بدیده جان از آن سر پایهای - خون ببین در نظم شعرم شعر منگر بهر آنك
دیده و دل را به عشقش هست خون پالاییی - او همه دیدهست اندر درد و اندر رنج من
من نمیتانم كه گویم نیستش بیناییی - شمس تبریزی فروكن سر از این قصر بلند
تا بقایی دیده آید در جهان فانیی - ای بداده دیدههای خلق را حیرانیی
وی ز لشكرهای عشقت هر طرف ویرانیی - هله ای دیده و نورم گه آن شد كه بشورم
پی موسی تو طورم شدی از طور كجایی - به گلستان جمالت چو رسد دیده عاشق
به سوی باغ چه آید مگر از غفلت و خامی - بنگر به نور دیده كه زند بر آسمانها
به كسی كه نور دادش بنمای آشنایی - چو رها كنی بهانه بدهی نشان خانه
به سر و دو دیده آیم كه تو كان كیمیایی - صنما چو تیغ دشنه تو به خون بنده تشنه
ز دو دیده خون ببارم هله تا تو شاد باشی - ثمرات دل شكسته به درون خاك بسته
بگشاده دیده دیده ز بلای دی رهایی - رو بدو آر و بگو خواجه كجا میكشیم
كسمان ماه ندیدهست بدین زیبایی - خانه در دیده گرفتی و تو را یار نشد
آنك از چشمه او جوش كند دیده وری - گه خسی را بكشد سرمه جان در دیده
گه نماید دو جهان در نظرش همچو خسی - هر چه گویی تو اگر تلخ و اگر شور خوش است
گوهر دیده و دل جانی و جان افزایی - زان كه شیرین دید تلخیهای مرگ
زان چه دید آن دیده ور بگریستی - عشرت دیوانگان را دیدهای
ننگ بادت باز چون عاقل شدی - چون سگ كهف آی در غار وفا
ای شكاری چون شكاری دیدهای - كار حق كن بار حق كش جز ز حق
هیچ كس را كار و باری دیدهای - لب ببند و چشم عبرت برگشا
چونك دیده اعتباری دیدهای - هیچ دل را بیصقال لطف او
در تجلی بیغباری دیدهای - شمس تبریزی بگیرد دست تو
گر ز چشم بد عثاری دیدهای - بی جمال خوب دلدار قدیم
جز خیالی دل فشاری دیدهای - هیچ خمری بیخماری دیدهای
هیچ گل بیزخم خاری دیدهای - از نشاط صرف ناآمیخته
شرح ده ای دل تو باری دیدهای - در گلستان جهان آب و گل
بی خزانی نوبهاری دیدهای - در جهان صاف بیدرد و دغل
بی خطر ایمن مطاری دیدهای - چونك غم پیش آیدت در حق گریز
هیچ چون حق غمگساری دیدهای - هر درخت آنچ كه دارد در دل
آن بدیدهست گلی یا خاری - ای فضل خوش چو جانی وز دیدهها نهانی
اندر اثر پدیدی در ذات ناپدیدی - زین گفت حاج كوله شد در دلش گلوله
زیرا ندیده بود او مهمانیی سمایی - تبریز شمس دینی گر داردش امینی
با دیده یقینی در غیب وانمودی - ای شمس حق تبریز بستم دهان ازیرا
هر دیده برنتابد نورت چو آفتابی - ای آن كه مر مرا تو به از جان و دیدهای
در جان من هر آنچ ندیدم تو دیدهای - آنی كه دیدهای تو دلا آسمانیی
زیرا ز دلبران زمینی رمیدهای - دانم كه دیدهای تو بدین چشم یوسفی
تا تو ترنج و دست ز مستی بریدهای - دریا بدیدهایم كه در وی گهر بود
دریا درون گوهر كی كرد باوری - بر چهره نزار تو صفرای دلبری است
تا خود چه دیدهای كه ز صفراش اصفری - گاهی چو بوی گل مدد مغزها شوی
گاهی انیس دیده شوی گلستان شوی - ای آسمان چو دور ندیمانش دیدهای
در دور خویش شكل مدور گرفتهای - ای روی خویش دیده تو در روی خوب یار
آیینهای عظیم منور گرفتهای - ای دل فنا شدی تو در این عشق یا مگر
در عین این فنا تو بقایی بدیدهای - مه طلعتی و شهره قبایی بدیدهای
خوبی و آتشی و بلایی بدیدهای - هر گریه خنده جوید و امروز خندهها
با چشم لابه گر كه بكایی بدیدهای - چشمی كه مستتر كند از صد هزار می
چشمی لطیفتر ز صبایی بدیدهای - جان را وباست هجر تو سوزان آن لطف
مهلكتر از فراق وبایی بدیدهای - دولت شفاست مر همه را وز هوای او
دولت پیش دوان كه شفایی بدیدهای - تو خاك آن جفا شدهای وین گزاف نیست
در زیر این جفا تو وفایی بدیدهای - سایه هماست فتنه شاهان و این هما
جویای شاه تا كه همایی بدیدهای - شاهی شنیدهای چو خداوند شمس دین
تبریز مثل شاه تو جایی بدیدهای - ای چرخ راست گو كه در این گردش آن چنان
خورشیدرو و ماه لقایی بدیدهای - ای جان و ای دو دیده بینا چگونهای
وی رشك ماه و گنبد مینا چگونهای - رویش ندیده پس مكنیدم ملامتی
نادیده حكم كردن باشد غرامتی - نی خود اگر به محو و عدم غمزهای كند
ظاهر شود ز نیست دل و دیده پروری - نه چشم گشتهای تو كه بیآگهی ز خویش
ما را حجاب دیده و دیدار آگهی - سبز شوند از بهار زرد شوند از خزان
گر نه خزان دیدهای پس ز چه روزردهای - گنج روان در دلت بر سر گنج این گلت
گیرم بیدیدهای آخر نشنودهای - دیده جان شمس دین مفخر تبریز و جان
شاد ز عشق رخش شادتر از جان پری - هر كی بگرید به یقین دیده بود گنج دفین
هر كی بخندد بود او در حجب ستاری - از پگه ای یار زان عقار سمایی
ده به كف ما كه نور دیده مایی - تویی ز كون گزیده تویی گشایش دیده
به یك نظر تو ببخشی سعادت دوجهانی - بشر به پای دویده ملك به پر بپریده
به غیر عجز ندیده چه آفتی چه بلایی - بهای نعمت دیده سپاس و شكر خدا دان
مرم چو قلب ز كوره كه كان شكر و سپاسی - دو دیده را خوابی ده زمانه را تابی ده
به تشنگان آبی ده به غوره دوشابی ده - ببند از این سو دیده برو ره دزدیده
به غیب آرامیده به پر جان پریده - چه چاره دارم غماز من هم از خانهست
رخم چو سكه زر آب دیدهام سحبی - اگر چه این همه باشد ولی اگر روزی
خیال یار مرا دیدهای نكو یاری - به پای جانب آن كس برو كه پایت داد
بدو نگر به دو دیده كه داد دیداری - كی دید خربزه زاری لطیف بیسرخر
كه من بجستم عمری ندیدهام باری - اگر نقوش مصور همه از این جنس اند
مخواه دیده بینا خنك تن اعمی - كسی كه دیده به صنع لطیف او خو داد
نترسد ار چه فتد در دهان صد افعی - عجب به خواب چه دیدهست دوش این دل من
كه هست در سرم امروز شور و صفرایی - سبك به دامن پیراهنش زدم من دست
ز بوی پیرهنش دیده گشت بینایی - نگاهبان دو دیدهست چشم دلداری
نگاه دار نظر از رخ دگر یاری - ز آب دیده داوود سبزهها بررست
به عذر آنك به نقشی بكرد نظاری - خیال یار به حمام اشك من آمد
نشست مردمك دیدهام به ناطوری - كی دیدهست چنین روز با چنان روزی
كه واخرد همه را از شبی و شب كوری - به ذات پاك خداوند كز تو دزدیدهست
هر آنچ آب حیاتست روح افزایی - تو نور دیده جان یا دو دیده مایی
كه شعله شعله به نور بصر درافزایی - غلط ز رنگ تو پیداست ز آل یعقوبی
بدیده رخ یوسف كه كف بریدستی - برآ برآ هله ای مه كه حیف بسیارست
كه دیدهها همه گریان و تو در این گردی - دریغ دیده بختم به كحل خاك درش
ز بهر روشنی چشم یافتی نظری - به گرد خانه دل مرا غم همیگردد
بكند دیده ماران زمرد راقی - درآ در دل ما كه روشن چراغی
درآ در دو دیده كه خوش توتیایی - تو در چشم بعضی مقیمی و ساكن
تو هر دیده را شیوهی مینمایی - مگر اختران دیدهاندت ز بالا
فرو كرده سرها برای گوایی - هین خمش كه ار دیده كف نكند
نكند سیب و نار آلویی - زین چنین دوغ زشت گندیده
این مگس را حذار بایستی - دیدهها از غبار خسته شدست
دیده اعتبار بایستی - هر دمی صد جنازه میگذرد
دیدهها سوگوار بایستی - شمس تبریز سرمه دیگر
در دو دیده خرد كشیدستی - دیده را عبرت نیست زین پرده
دیده اعتبار بایستی - زین چنین دوغ زشت گندیده
پوز دل را حذار بایستی - دوش ز هجر تو جفا دیدهام
ای كه تو سلطان وفا بودهای - صیر فی نقد معانی توی
سرمه كش دیدهی هر ناظری » - در دل من پردهی نو میزنی
ای دل و ای دیده و ای روشنی - ای نقش خیال شهرهیاری
از دیدهی ما مرو تو، باری - «دیده» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- از حال ندیده تیره ایامان را
از دور ندیده دوزخ آشامان را - تا از تو جدا شده است آغوش مرا
از گریه کسی ندیده خاموش مرا - هر خون که نخوردهست آن نرگس او
از دیدهی من روان ببین آن خون را - زیرا که شب وصال زحمت باشد
از مردم دیده دیدهی مردم را - عمریست ندیدهایم گلزار ترا
وان نرگس پرخمار خمار ترا - پنهانشدهای ز خلق مانند وفا
دیریست ندیدهایم رخسار ترا - یک چند به تقلید گزیدم خود را
نادیده همی نام شنیدم خود را - ساقی در ده برای دیدار صواب
زان باده که او نه خاک دیده است و نه آب - در دیدهی عشق مینگنجد شب و روز
این دیدهی عشق دیده دوز است عجب - آنکس که ترا به چشم ظاهر دیده است
بر سبلت و ریش خویشتن خندیده است - وانکس که ترا ز خود قیاسی گیرد
آن مسکین را چه خارها در دیده است - تو هرچه بگوئی از قیاسی گوئی
او قصه ز دیده میکند فرق اینست - بیدیده اگر راه روی عین خطاست
بر دیده اگر تکیه زدی تیر بلاست - جانی که به راه عشق تو در خطر است
بس دیده ز جاهلی بر او نوحهگر است - چشمی دارم همه پر از صورت دوست
با دیده مرا خوشست چون دوست در اوست - از دیده دوست فرق کردن نه نکوست
یا دوست به جای دیده یا دیده خود اوست - در خواب مهی دوش روانم دیده است
با روی و لبی که روشنی دیده است - در دیدهی صورت ار ترا دامی هست
زان دم بگذر اگر ترا گامی هست - در کوی غم تو صبر بیفرمانست
در دیده ز اشک تو بر او حرمانست - در من غم شبکور چرا پیچیده است
کوراست مگر و یا که کورم دیده است - من بر فلکم در آب و گل عکس منست
از آب کسی ستاره کی دزدیده است - گریان گشتم گفت که اینطرفهتر است
بیمن که دو دیدهی ویم چون بگریست - دور است ز تو نظر بهانه اینست
کاین دیدهی ما هنوز صورت بین است - روزی ترش است و دیدهی ابرتر است
این گریه برای خندهی برگ و بر است - شب رو که شبت راهبر اسرار است
زیرا که نهان ز دیدهی اغیار است - دل عشقآلود و دیدهها خوابآلود
تا صبح جمال یار ما را کار است - شمعی که در اینخانه بدی خانه کجاست
در دیده بد امروز میان دلهاست - میگرییم زار و یار گوید زرقست
چون زرق بود که دیده در خون غرقست - هر کز ز دماغ بنده بوی تو نرفت
وز دیدهی من خیال روی تو نرفت - آبی که از این دیده چو خون میریزد
خونیست بیا ببین که چون میریزد - پیداست که خون من چه برداشت کند
دل میخورد و دیده برون میریزد - وز دیده نگر که دیده چون مینگرد
و آن کیست که از دیده برون مینگرد - از دیدن روئیکه ترا دیده بود
ما را به خدا نور دل و دیده بود - دادم به تو من همه دل و دیده و جان
بردی تو همه ولیک روزیت نبود - خاک در آن باش که شاهان جهان
خاک قدمش چو سرمه در دیده کنند - اندر ره فقر دیده نادیده کنند
هرچه آن نه حدیث تست نشنیده کنند - انوار صلاح دین برانگیخته باد
بر دیده و جان عاشقان ریخته باد - بییاری تو دل بسوی یار نشد
تا لطف غمت ندیده غمخوار نشد - تا تو بخودی ترا به خود ره ندهد
چون مست شدی ز دیده بیرون نجهند - در هر طرفی که بنگرد دیدهی من
بیپرده مرا ضیاء دلدار بود - جان کیست که او بدیده کار تو کند
یا دیده و دل که او شکار تو کند - چون دیده بر آن عارض چون سیم افتاد
جان در لب تو چو دیدهی میم افتاد - چون دیده برفت توتیای تو چه سود
چون دل همه گشت خون وفای تو چه سود - خواهم گردی که از هوای تو رسد
باشد که به دیده خاک پای تو رسد - بیچشمی خویش را دوا کنی ور نی
عالم همه او است دیدهای میباشد - بیدیده و دل اگر نخسبم چه عجب
خون گشته مرا دو دیده چون میخسبد - از کار تو آفتاب را شرمی باد
کو تیغ تو دیده صبحدم تیغ زند - چون صبح دمید سوی تو آمد زود
با چهرهی زرد و دیدهی خونآلود - رو دیده بدوز تا دلت دیده شود
زاندیده جهان دگرت دیده شود - گر تو ز پسند خویش بیرون آئی
کارت همه سر بسر پسندیده شود - تا من به هزار دیده بینم او را
کارم بدو دیده کسی پسندیده شود - روزی که جمال آن صنم دیده شود
از فرق سرم تا به قدم دیده شود - روزی که ز کار کمترک میآید
در دیده خیال آن بتک میآید - میید آب دیده میناید خواب
ترسد که اگر بیاید آبش ببرد - خون دل من ریخته میخواهد یار
این کار مرا به دیده میباید کرد - خون دل ز آب دیده زان میبارم
تا آن دل و دیده در کنارم افتد - ما را لب خشک و دیدهی تر بیتست
گر با تر و خشک ما بسازی چه شود - گر یوسف دیده همچو یعقوب کند
از پیرهن حسن تو بوئی نبرد - گفتم که دلم خون شد از دیده دوید
گفت اینکه تو را دوید کس را ندوید - گفتا که ز دل بدیده باید نگرید
خرد است و در او بزرگها بتوان دید - آن دشمن خورشید در آمد بر بام
دو دیده ببست و گفت خورشید بمرد - مردان رهت که سر معنی دانند
از دیدهی کوته نظران پنهانند - منگر تو بدین دیده بدیشان کایشان
بیرون ز دو کون در جهان دگرند - ای انجمنی که رد پس پرده درید
بر دیدهی پر آتش من در گذرید - بر دیده نشینی و بدل درباشی
ور آتش و آب هیچ بیمت نبود - گفتم که دلم خون شد و از دیده دوید
گفت آنکه ترا دید کس را ندوید - یاد تو کنم دلم تپیدن گیرد
خونابه ز دیدهام چکیدن گیرد - آن کس که ترا دیده بود ای دلبر
او چون نگرد بسوی معشوق دگر - در دیده هر آنکه کرد سوی تو نظر
تاریک نماید به خدا شمس و قمر - ای دل بگذر ز عشق و معشوق و دیار
گر دیده وری ز هر سه بندی زنار - با همت باز باش و یا هیبت شیر
در مخزن جان درآی با دیدهی سیر - در خاک در وفای آن سیمین بر
میکار دل و دیده میندیش ز بر - از دیده به خون نبشتهام قصهی خویش
میبیند و هیچ بر نمیخواند یار - آمیزش من با تو اگر میجوئی
دریاب ز آب دیدهی رنگآمیز - ای عشق نخسبی و نخفتی هرگز
در دیدهی خفتگان نیفتی هرگز - آنروی چو ماه را بپوش از مویش
تا دیدهی هر خسی نبیند رویش - آندیده که هست عاشق گلزارش
مشغول کجا کند سر هر خارش - آن رند و قلندر نهان آمد فاش
در دیدهی من بجو نشان کف پاش - ور زانکه برای خود نباشد دلکش
زنهار مرا ندیدهای دم درکش - بر جان و دل و دیده سواری همه خوش
واندر دل و جان هرچه بکاری همه خوش - آن نیز فراموش نگردد ما را
ای بوده عزیزتر تو از دیده و گوش - آن به که نهان شویم از دیدهی خلق
چون آب در آهن و چو آتش در سنگ - تا دیده و دل خون نشود پنجه سال
از قال کسی را نبود راه به حال - چشمم چو شکفت غیر آب تو نخورد
هم سرمهی دیدهای و هم قوت دل - هم شاهد دیدهای و هم شاهد دل
ای دیده و دل ز نور روی تو خجل - آمد شد خود به کوی تو میبینم
میل دل و دیده سوی تو میبینم - آنکس که به آب دیدهاش میجویم
در جستن او روان چو آب جویم - این نقش عجب که دیدهام بر در دل
آوازهی آن ز بام او میشنوم - از روی تو من همیشه گلشن بودم
وز دیدن تو دو دیده روشن بودم - امشب که همی رسد ز دلدار سلام
بر دیده و دل خواب حرامست حرام - عالم همه از جمال او روشن شد
تو دیده نداری که ببینی چکنم - در هر چمنی که دیدهام سروی را
بر یاد قد تو پاش بوسیدستم - تا ظن نبری که من کمت میبینم
بیزحمت دیده هر دمت میبینم - چندانکه به کار خود فرو میبینم
بیدیدهگی خویش نکو میبینم - ای دیده نمیخواب من بندهی آنک
در خواب بدانست که من در خوابم - نی خود چو تو رفتی ز پیت دیده برفت
چون دیده برفت بعد از او چون گریم - ز اول که حدیث عاشقی بشنودم
جان و دل و دیده در رهش فرسودم - گر شاد ببینمت بر این دیده نهم
ور دیده بر این رخ پسندیده نهم - در عشق که او جان و دل و دیدهی ماست
جان و دل و دیده هر سه بردوختهایم - هر جا که تو بر روی زمین پای نهی
پنهان بروم دیده بر آن خاک نهم - ای گلشن جان و دیدهی روشن من
کی بینمت آویخته بر گردن من - این دیدهی من کز نگرد دور از من
ای صحت صد دیدهی رنجور از من - از شادی من بهشت گردیده جهان
غم مسخرهی منست و میر دگران - در دیدهی ما نگر جمال حق بین
کاین عین حقیقت است و انوار یقین - رفتی و نرفت ای بت بگزیدهی من
مهرت ز دل و خیالت از دیدهی من - عید آمد و عیدانه جمال سلطان
عیدانه که دیده است چنین در دو جهان - هم خانه از آن اوست و هم جامه و نان
هم جسم از آن اوست همه دیده و جان - ای آب از این دیدهی بیخواب برو
وی آتش از این سینهی پرتاب برو - ای پردهی پندار پسندیدهی تو
وی وهم خودی در دل شوریدهی تو - هیچی تو و هیچ را چنین گوهر
به زین نتوان نهاد در دیدهی تو - اوئی و توئی ز احولی مخیزد
چون دیده شود راست تو اوئی او تو - در کوی خیال خود چه میپوئی تو
وین دیده به خون دل چه میشوئی تو - من بندهی تو بندهی تو بندهی تو
من بندهی آن رحمت خندیدهی تو - تو دیده نداری که باو درنگری
ورنی که ز سر تا قدمت اوست همه - از دیدهی کژ دلبر رعنا را چه
وز بدنامی عاشق شیدا را چه - ای پارسی و تازی تو پوشیده
جان دیده قدح شراب نانوشیده - جایی بروم ناله کن دزدیده
آنجا که نه دل بوی برد نی دیده - ای سرو ز قامت تو قد دزدیده
گل پیش رخ تو پیرهن بدریده - بردار یکی آینه از بهر خدای
تا همچو خودی شنیدهای یا دیده - از جمله خوشیهای بهارم بیتو
جز آب روان نیامد اندر دیده - سه چیز ز من ربودهای بگزیده
صبر از دل و رنگ از رخ و خواب از دیده - ای از تو مرا گوش پرودیده بهی
خوش آنکه ز گوش پای بر دیده نهی - تو مردم دیدهای نه آویزهی گوش
از گوش بدیده آ که در دیده نهی - ور زانکه ترا ز دل نباشد دلجوی
زنهار مرا ندیدهای هیچ مگوی - ور زانکه ندیدهای کرا میجوئی
ور زانکه بدیدهای چرا میجوئی - ای دیده تو از گریه زبون مینشوی
ای دل تو این واقعه خون مینشوی - شبخیزی و نور چهره و زردی روی
سوز دل و اشک دیده و بیداری - ای شاد بهر دو عالم از بیخبری
شادی غمش ندیدهاش معذوری - گر پنبهی غفلتم نبودی در گوش
بر خود به هزار دیده بگریستمی - وی نرگس اگرچه تازه و مخموری
رو چشم بتم ندیدهای معذوری - ای نور دل و دیده و جانم چونی
وی آرزوی هر دو جهانم چونی - بنمای به من رخت بکن مردمی
تا لاف زنم که دیدهام خرمی - پیش آی خیال او که شوری داری
بر دیدهی من نشین که نوری داری - تو دوش چه خواب دیدهای میدانی
نی دانش آن نیست بدین آسانی - در دل نگذارمت که افگار شوی
در دیده ندارمت که بس خار شوی - در جان کنمت جای نه در دیده و دل
تا در نفس بازپسین یار شوی - در عشق تو خون دیده بارید بسی
جان در تن من ز غم بنالید بسی - در عشق تو خون دیده بارید بسی
جان در تن من ز غم بنالید بسی - گر خار بدین دیدهی چون جوی زنی
ور تیر جفا بر دل چون موی زنی - درهم شده خانهی دل از حور و پری
وز دیده تو از گو شککی مینگری - مه کیست که او با تو نشیند یک جای
شب گرد جهان دیده و انگشت نمای - ساقی خیال شد دو دیده میگفت
مهمان منی به آب چندان که خوری - مهمان دو دیده شد خیالت گذری
در دیده وطن ساخت ز نیکو گهری - در چشم کسی تو خویش را جای کنی
تو مردمک دیدهی آن کس باشی - فردوسی
- «دیده» در شاهنامه فردوسی
- دو رخساره پر خون و دل سوگوار
دو دیده پر از نم چو ابر بهار - پر از درد خوالیگران را جگر
پر از خون دو دیده پر از کینه سر - ستم دیده را پیش او خواندند
بر نامدارانش بنشاندند - اگر پادشا دیده خواهد ز من
و گر دشت گردان و تخت یمن - ابا تاج و با گنج نادیده رنج
مگر زلفشان دیده رنج شکنج - بدان تا چو دیده بدارندشان
چو جان پیش دل بر نگارندشان - نبودش پسندیده بخش پدر
که داد او به کهتر پسر تخت زر - چو چشمش به روی فریدون رسید
همه دیده و دل پر از شاه دید - مگر همچنان گفتم آباد تخت
سپارم به سه دیدهی نیک بخت - از آنکو ز هر گونه دیده جهان
شده آشکارا برو بر نهان - بیآرامشان شد دل از مهر او
دل از مهر و دیده پر از چهر او - دو بیهوده را دل بدان کار گرم
که دیده بشویند هر دو ز شرم - فریدون نهاده دو دیده به راه
سپاه و کلاه آرزومند شاه - همه دیده پرآب و دل پر ز خون
نشسته به تیمار و گرم اندرون - همان کز جهان آفرین کرد یاد
ببخشود و دیده بدو باز داد - بدان کان دو بدخواه بیدادگر
پر از آب دیده ز شرم پدر - مگر کان درختی کزین کین برست
به آب دو دیده توانیم شست - یکی داستان زد جهاندیده کی
که مرد جوان چون بود نیکپی - تو گفتی که من دادگر داورم
به سختی ستم دیده را یاورم - سوی دژ فرستاد شیروی را
جهاندیده مرد جهانجوی را - ز شاهان مرا دیده بر دیدنست
ز تو داد و ز ما پسندیدنست - که تو خود مرا دیده و هم دلی
دلم بگسلد گر زمن بگسلی - نگه کرد سیمرغ با بچگان
بران خرد خون از دو دیده چکان - که ای مرد بیباک ناپاک رای
دل و دیده شسته ز شرم خدای - چنین گفت سیمرغ با پور سام
که ای دیده رنج نشیم و کنام - شب آمد پر اندیشه بنشست زال
به نادیده برگشت بیخورد و هال - ترا خود بدیده درون شرم نیست
پدر را به نزد تو آزرم نیست - مرا مهر او دل ندیده گزید
همان دوستی از شنیده گزید - چه مایه شبان دیده اندر سماک
خروشان بدم پیش یزدان پاک - چنین گفت با غمگساران خویش
بدان کار دیده سواران خویش - گنهکار گر بود مهراب بود
ز خون دلش دیده سیراب بود - شوم گفت کان پادشاهی مراست
دل و دیده با ما ندارند راست - بدان کار نظاره شد یک جهان
همه دیده پر خون و خسته روان - مران پهلوان جهاندیده را
سرافراز گرد پسندیده را - چنین گفت کای کار دیده پدر
ز ترکان به مردی برآورده سر - کنون روز تندی و کین جستنست
رخ از خون دیده گه شستنست - ورا دید نوذر فروریخت آب
ازان مژهی سیرنادیده خواب - پس آنگه سوی خان قارن شدند
همه دیده چون ابر بهمن شدند - به مهراب گفت ای هشیوار مرد
پسندیده اندر همه کارکرد - ز تور و ز سلم اندر آمد نخست
دل و دیده از شرم شاهان بشست - همانا برین سوگ با ما سپهر
ز دیده فرو باردی خون به مهر - شما نیز دیده پر از خون کنید
همه جامهی ناز بیرون کنید - سر سرکشان گشت پرگرد و خاک
همه دیده پر خون همه جامه چاک - بدیشان چنین گفت کای بخردان
جهاندیده و کارکرده ردان - نهادند سر سوی افراسیاب
همه دل پر از خون و دیده پر آب - سپهدار ترکان دو دیده پرآب
شگفتی فرو ماند ز افراسیاب - چنین گفت پس طوس با مهتران
که ای رزم دیده دلاور سران - به سختی چو یک هفته اندر کشید
به دیده ز ایرانیان کس ندید - بیابان همه سر به سر بنگرید
بجز تیرگی شب به دیده ندید - به چشمش چو اندر کشیدند خون
شد آن دیدهی تیره خورشیدگون - ازان تیرگی جای دیده ندید
زمانی بران جایگه آرمید - چو مژگان بمالید و دیده بشست
دران جای تاریک لختی بجست - چو آگه شد از رستم و کار دیو
پر از خون شدش دیده دل پرغریو - چو آن نامهی شاه یکسر بخواند
دو دیده به خون دل اندر نشاند - بش و یال بینید و اسپ و عنان
دو دیده نهاده به نوک سنان - جهان دیده باید عناندار کس
سنان و سپر بایدش یار بس - همی ریخت از دیده پالوده خون
همی خواست آمرزش رهنمون - ز مردان توران خنیده تویی
جهانجوی و هم رزمدیده تویی - نگهبان دژ رزم دیده هجیر
که با زور و دل بود و با دار و گیر - چنین گفت با رزمدیده هجیر
که تنها به جنگ آمدی خیره خیر - در دژ ببستند و غمگین شدند
پر از غم دل و دیده خونین شدند - سواران ترکان بسی دیدهام
عنان پیچ زینگونه نشنیدهام - یکی بانگ بر زد به گیو از نخست
پس آنگاه شرم از دو دیده بشست - چو سهراب زان دیده آوا شنید
به باره بیامد سپه بنگرید - نشان داده بود از پدر مادرش
همی دید و دیده نبد باورش - تو مردان جنگی کجا دیدهای
که بانگ پی اسپ نشنیدهای - به دل گفت پس کاردیده هجیر
که گر من نشان گو شیرگیر - بدو گفت سهراب کین بدتریست
به آب دو دیده نباید گریست - چو دانا پسندد پسندیده گشت
به جوی تو در آب چون دیده گشت - به رستم سپردش دل و دیده را
جهانجوی گرد پسندیده را - ز دیده فزون زان ببارید آب
که بردارد از رود نیل آفتاب - که تا من ترا دیدهام بردهام
خروشان و جوشان و آزردهام - ببارید سودابه از دیده آب
بدو گفت روشن ببین آفتاب - مرا نیز پایاب او چون بود
مگر دیده همواره پرخون بود - دو دیده پر از آب کاووس شاه
همی بود یک روز با او به راه - ز دیده همی خون فرو ریختند
به زاری خروشی برانگیختند - یکی شاهزاده به پیش اندرون
جهان دیده با وی بسی رهنمون - نزاید به هنگام در دشت گور
شود بچهی باز را دیده کور - زمانی برآمد چو آمد به هوش
جهان دیده با ناله و با خروش - کجا چون شب تیره من دیدهام
ز پیر و جوان نیز نشنیدهام - و دیگر که پیمان شکستن ز شاه
نباشد پسندیدهی نیکخواه - چو چشمش ز دیدار من گشت سیر
بر سیر دیده نباشند دیر - ز دیده ببارید خوناب زرد
لب رادمردان پر از باد سرد - چو در شهر سالار ترکان رسید
خروش آمد و دیدهبانش بدید - دبیر جهاندیده را پیش خواند
زبان برگشاد و سخن برفشاند - مرا دیده از خوب دیدار او
بماندست دل خیره از کار او - که فرزند باشد کسی را چنین
دو دیده بگرداند اندر زمین - اگر ماه را دیده بودی سیاه
از ایشان نه برداشتی چشم ماه - پراندیشه شد جان افراسیاب
چنین گفت با دیده کرده پرآب - بپیچیدم از جنگ و فرزند روی
گرامی دو دیده سپردم بدوی - سیاوش نه آنست کش دیده شاه
همی ز آسمان برگذارد کلاه - فرو ریخت از دیدگان آب زرد
به آب دو دیده همی چاره کرد - گر از شاه ترکان شدستی دژم
به دیده درآوردی از درد نم - سیاوش نگه کرد خیره بدوی
ز دیده نهاده به رخ بر دو جوی - رخش پر ز خون دل و دیده گشت
سوی آخر تازی اسپان گذشت - خود و سرکشان سوی ایران کشید
رخ از خون دیده شده ناپدید - دوان خون بران چهرهی ارغوان
چنان روز نادیده چشم جوان - بدیشان چنین پاسخ آورد شاه
کزو من ندیدم به دیده گناه - همی شد پس پشت او پیلسم
دو دیده پر از خون و دل پر ز غم - جهانی بدو کرده دیده پرآب
ز کردار بدگوهر افراسیاب - چو چشم گرامی به پیران رسید
شد از خون دیده رخش ناپدید - بیامد دمان پیش افراسیاب
دل از درد خسته دو دیده پر آب - بدو گفت کای یادگار مهان
پسندیده و ناسپرده جهان - بیامد به درگاه افراسیاب
جهانی برو دیده کرده پرآب - بدیده سپردند یک یک زمین
زبان دد و دام پرآفرین - ز بهر سیاوش دو دیده پر آب
همی کرد نفرین بر افراسیاب - همان دیدهبان بر سر کوهسار
نبیند همی لشکر شهریار - نباید که تنگ آیدش روزگار
اگر دیده و دل کند خواستار - بریشان سپرد آن دل و دیده را
جهانجوی گرد پسندیده را - به درگاه کاووس بنهاد روی
دو دیده پر از آب و دل کینه جوی - بیامد به درگاه با سوگ و درد
پر از خون دل و دیده رخساره زرد - بران تشت زرین کجا خون اوی
فرو ریخت ناکاردیده گروی - مرا دیده پرآب بد روز و شب
همیشه به نفرین گشاده دو لب - همیشه دل و جان افراسیاب
پر از درد باد و دو دیده پرآب - همه دیده پرخون و رخساره زرد
زبان از سیاوش پر از یادکرد - چو برخاست از دشت گرد سپاه
کس آمد بر رستم از دیدهگاه - ز دیده ببارید خونابه شاه
چنین گفت با مهتران سپاه - فرنگیس با رنج دیده پسر
به خواب اندر آورده بودند سر - فراوان به لشکر مرا دیدهای
نبرد مرا هم پسندیدهای - بسا رنجها کز جهان دیدهاند
ز بهر بزرگی پسندیدهاند - من آورد رستم بسی دیدهام
ز جنگ آوران نیز بشنیدهام - ز اسپ اندر آمد جهاندیده گیو
همی آفرین خواند بر شاه نیو - فرنگیس چون روی بهزاد دید
شد از آب دیده رخش ناپدید - چو آب دو دیده پراگنده کرد
سبک سر سوی گنج آگنده کرد - فرنگیس را دید دیده پرآب
زبان پر ز نفرین افراسیاب - مرا با پسر دیده گردد پرآب
برد بسته تا پیش افراسیاب - جهاندیده گیو اندر آمد به آب
چو کشتی که از باد گیرد شتاب - من آن دیدم از گیو کز پیل و شیر
نبیند جهاندیده مرد دلیر - چو بشنید گفتارش افراسیاب
بدیده ز خشم اندرآورد آب - بدو گفت طوس ای جهاندیده پیر
سخن گوی لیکن همه دلپذیر - بگشتند یک هفته گرد اندرش
بدیده ندیدند جای درش - چو پیروز برگشت شیر از نبرد
دل و دیدهی دشمنان تیره کرد - هنر کی بود تا نباشد گهر
نژاده بسی دیدهای بیهنر - از افراسیاب اندر آمد نخست
دو رخ را به خون دو دیده بشست - شب تیره تا برکشید آفتاب
خروشان همی بود دیده پرآب - همه خستگانند از افراسیاب
همه دل پر از خون و دیده پرآب - پیامی برد نزد افراسیاب
ز بیمش نیارد بدیده در آب - چو بشنید ناکار دیده جوان
دلش گشت پر درد و تیره روان - یکی دیدهبان آمد از دیدهگاه
سخن گفت با او ز ایران سپاه - سخن نرم گوی ای جهاندیده مرد
میارای لب را بگفتار سرد - چنین گفت با رزم دیده تخوار
که طوس آن سخنها گرفتست خوار - بتیر اسپ بیجان کنم گر سوار
چه گویی تو ای کار دیده تخوار - همه دل پر از درد و از بیم شاه
دو دیده پر از خون و تن پر گناه - کفن جوشن و بستر از خون و خاک
تن نازدیده بشمشیر چاک - که او ویژه پروردگار منست
جهاندیده و دوستدار منست - فراوان مرا دیدهای روز جنگ
بوردگه تیغ هندی بچنگ - بلشکر چنین گفت هومان شیر
که ای رزم دیده سران دلیر - هم اکنون ترا همچو کاموس گرد
بدیده همی خاک باید سپرد - ز دیده همی آب دادم برنج
بدو بد مرا زندگانی و گنج - ز تیره شب و دیدهام نیست شرم
که من چند جوشیدهام خون گرم - بیامد بنزدیک خاقان چو گرد
پر از خون رخ و دیده پر آب زرد - سپاه کشانی سوی چین شویم
همه دیده پر آب و باکین شویم - بگرسیوز آنگاه گفتش بدرد
پر از خون دل و دیده پر آب زرد - جهاندیدهای سوی پیران فرست
هشیوار وز یادگیران فرست - فریدون فرخ که با داغ و درد
ز گیتی بشد دیده پر آب زرد - شب تیره بنشست با بخردان
جهاندیده و رای زن موبدان - ز چندان سپه نیمه او را سپرد
جهاندیده و نامداران گرد - سپهدار خود دیده بد روزگار
نرفتی بگفتار آموزگار - بپیوستم این نامهی باستان
پسندیده از دفتر راستان - دگر نامور رستم پهلوان
پسندیده و راد و روشن روان - کجا کوه بد دیدهبان داشتی
سپه را پراگنده نگذاشتی - که امشب همه ساز رفتن کنید
دل و دیده زین بارگه برکنید - یکی نامور بود بوراب نام
پسندیده آهنگری شادکام - و گر گم شدت راه دارم هیون
پسندیده و مردم رهنمون - یکی نامور زان پسندیده ده
گذر کرد بر وی که او بود مه - چو آمد به ایوان پسندیده مرد
ز هرگونه اندیشهها یاد کرد - وزو بازگشتند هر دو به درد
پر از خون دل و دیده پر آب زرد - ازان گرگ و آن رزم دیدهسوار
بگفتم همه هرچ آمد به کار - نه از من که نر اژدها دیدهام
گر آواز آن گرگ بشنیدهام - به پیش سکوبا شدند انجمن
جهاندیده با قیصر و رای زن - سرافراز گردان بسی دیدهام
سواری بدین گونه نشنیدهام - چنین اژدها من بسی دیدهام
که از رزم او سر نپیچیدهام - به ایران فرستم فرستادهیی
جهاندیده و پاک و آزادهیی - که پیر جهاندیدهیی بر درست
همانا فرستادهی قیصرست - ز ارجاسپ سالار گردان چین
سوار جهاندیده گرد زمین - گزینان ایران و اسپهبدان
گوان جهان دیده و موبدان - بیارم ز گردان هزاران هزار
همه کار دیده همه نیزهدار - چنینم گوانند و اسپهبدان
گزین و پسندیدهی موبدان - سپه دیدهبان کردش و پیش رو
کشیدش درفش و بشد پیش گو - فرستاده بد هر سوی دیدهبان
چنانچون بود رسم آزادگان - سپهدارشان دیدهبان برگزید
فرستاد و دیده به دیده رسید - پسر داشتی یک گرانمایه مرد
جهاندیده و دیده هر گرم و سرد - سواری جهاندیده نامش کهرم
رسیده بسی بر سرش سرد و گرم - همانا چنو نیز دیده ندید
ز خوبی کجا بود چشمش رسید - دریغ آن شه پروریده به ناز
بشد روی او باب نادیده باز - کدامست مرد از شما نامدار
جهاندیده و گرد و نیزهگزار - به دین اندرون بود شاه جهان
که آمد یکی خون ز دیده چکان - جهاندیده دستور گفتا به پای
به کینه شدن مر ترا نیست رای - همی گفت کای ماه تابان من
چراغ دل و دیده و جان من - بخواند آن جهاندیده جاماسپ را
کجا بیش دیدست لهراسپ را - چو بردندش از پیش فرخ پدر
دو دیده پر از آب و رخسارهتر - شه نیمروز آنک رستمش نام
سوار جهاندیده همتای سام - جهاندیده از تیر ترکان بخست
نگونسار شد مرد یزدان پرست - جهاندیده جاماسپ را پیش خواند
ز اختر فراوان سخنها براند - به کوه اندرست این زمان با سران
دو دیده پر از آب و لب ناچران - ز کین یا ز دین گر نجنبی ز جای
نباشی پسندیدهی رهنمای - ز دیده ببارید چندان سرشک
که با درد او آشنا شد پزشک - ز خون جوانان پرخاشجوی
به رخ بر نهاد از دو دیده دو جوی - به زنهار اسفندیار آمدند
همه دیده چون جویبار آمدند - ز رویین دژ اکنون جهاندیده پیر
نگر تا چه گوید ازو یاد گیر - چنان بردمیدند ازان جایگاه
که از سهمشان دیده گم کرد راه - چو دیدند سیمرغ را بچگان
خروشان و خون از دو دیده چکان - تو بیدیدهبان و طلایه مباش
ز هر دانشی سست مایه مباش - اگر دیدهبان دود بیند به روز
شب آتش چو خورشید گیتی فروز - توانایی خویش پیدا کنم
چو فرمان دهد دیده دریا کنم - بخندید ارجاسپ گفت این سخن
نگوید جهاندیده مرد کهن - به نزدیک اسفندیار آمدند
دو دیدهتر و خاکسار آمدند - چنان داغ دل پیش او در بماند
سرشک از دو دیده به رخ برفشاند - سبک روی بگشاد و دیده پرآب
پر از خون دل و چهره چون آفتاب - چو از دیدهگه دیدهبان بنگرید
به شب آنش و روز پردود دید - غو دیده باید که از دیدگاه
کانوشه سر و تاج گشتاسپ شاه - همه ترگ و جوشن فرو ریختند
هم از دیدهها خون برآمیختند - دوان پیش اسفندیار آمدند
همه دیده چون جویبار آمدند - دبیر جهاندیده را پیش خواند
ازان چاره و چنگ چندی براند - بدو گفت کای رنج دیده پسر
ز گیتی چه جوید دل تاجور - بدو گفت شاه ای پسندیده مرد
سخن گوی وز راه دانش مگرد - همه شب ز مهر پسر مادرش
ز دیده همی ریخت خون بر برش - زواره فرامرز و دستان سام
جهاندیده رودابهی نیک نام - هماندر زمان دیدهبانش بدید
سوی زاولستان فغان برکشید - بیامد ز دیده مر او را بدید
یکی باد سرد از جگر برکشید - ز دیده بیامد به درگاه رفت
زمانی به اندیشه بر زین بخفت - همی رفت پیش اندرون رهنمون
جهاندیدهیی نام او شیرخون - که بینم پسندیده چهر ترا
بزرگی و گردی و مهر ترا - همه دیده پیش پدر بازگفت
همان نیز نادیده اندر نهفت - بدو گفت چون رستم پیلتن
ندیده بود کس بهر انجمن - تو گردنکشان را کجا دیدهای
که آواز روباه بشنیدهای - جهاندیده گفت این نه جای منست
بجایی نشینم که رای منست - کجا دیدهای رزم جنگاوران
کجا یافتی باد گرز گران - تو یکتادلی و ندیدهجهان
جهانبان به مرگ تو کوشد نهان - زواره ز پیش برادر برفت
دو دیده سوی رخش بنهاد تفت - که کند این پسندیده دندان پیل
که آگند با موج دریای نیل - ز خانه بیامد به دشت نبرد
دو دیده پر از آب و دل پر ز درد - چه گفت آن جهاندیده دهقان پیر
که نگریزد از مرگ پیکان تیر - به گشتاسپ گفت ای پسندیده شاه
ترا کرد باید به بهمن نگاه - چو گشتاسپ روی نبیره بدید
شد از آب دیده رخش ناپدید - که ما نام او از جهان کم کنیم
دل و دیدهی زال پر نم کنیم - مهان را سراسر ز کابل بخواند
بخوان پسندیدهشان برنشاند - گوا شیرگیرا یلا مهترا
دلاور جهاندیده کنداورا - بیامد فرامرز پیش سپاه
دو دیده نبرداشت از روی شاه - شب و روز هستم ز درد پسر
پر از آب دیده پر از خاک سر - که پیش پدرم آن جهاندیده مرد
همی گفت و لبها پر از بادسرد - پدرم آن جهاندیدهی نامور
ز گفت زواره بپیچید سر - جهاندار پیروز با دیده گفت
که چیزی که دیدی بباید نهفت - سبک دیدهبان پیش مامش دوید
ز صندوق و گازر بگفت آنچ دید - چو داراب زان پیشه بگریختی
همی گازر از دیده خون ریختی - یکی مرزبان بود با سنگ و رای
بزرگ و پسندیده و رهنمای - کسی در جهان این شگفتی ندید
نه از کار دیده بزرگان شنید - وزان جایگه بازگشتند شاد
پسندیده داراب با رشنواد - برافشاند آن گوهر شاهوار
فرو ریخت از دیده خون برکنار - هرانکس که بد کار دیده سری
ببخشید بر هر سری کشوری - دبیر جهاندیده را پیش خواند
بیاورد نزدیک گاهش نشاند - یکی نامه بنوشت با داغ و درد
دو دیده پر از خون و رخ لاژورد - بکردار کشتی بیامد هیون
دل و دیدهی تاجور پر ز خون - ز فرزند و خویشان شده ناامید
سیه شد جهان و دو دیده سپید - سکندر ز دیده ببارید خون
بران شاه خسته به خاک اندرون - ز دیده ببارید چندی سرشک
تن خسته را دور دید از پزشک - ز دارا ز دیده ببارید خون
که بد ریخته زیر خاک اندرون - چو من نامه یابم ز پیران خویش
جهاندیده و رازداران خویش - چو آن موبدان پاسخ شهریار
بدیدند با رنج دیده سوار - سکندر بدو گفت نشنیدهام
نه کس را ز شاهان چنین دیدهام - پسندیده دانای هندوستان
نبود اندر آن کار همداستان - جهاندیده را پیش او خواندند
بر تخت نزدیک بنشاندند - از اخترشناسان و از موبدان
جهاندیده و نامور بخردان - بدین دوده اکنون کدامست مه
جز از تو پسندیده و روزبه - چو بشنید گفتار آن بخردان
پسندیده و پاکدل موبدان - زمین بستر و پوشش از آسمان
به ره دیدهبان تا کی آید زمان - دو رخ زرد و دیده پر از آب کرد
همان چهر خندان پر از تاب کرد - سکندر یکی تیز کشتی بجست
که آن را ببیند به دیده درست - سپاه انجمن شد هزاران هزار
وران تیره شد دیدهی شهریار - همه دیدههاشان به کردار خون
همی از دهان آتش آمد برون - همه رویهاشان چو روی هیون
زبانها سیه دیدهها پر ز خون - سکندر ز دیده ببارید خون
دلش گشت پر درد از رهنمون - بپذرفت زان شهر و لشکر براند
ز دیده همی خون دل برفشاند - بدینگونه تا سوی کوهی رسید
ز دیدار دیده سرش ناپدید - دبیر جهاندیده را پیش خواند
هرانچش به دل بود با او براند - ورا جرم خواند جهاندیده پیر
بدو اندرون بیشه و آبگیر - دگرگفت دیبا بپوشیدهای
نپوشیده را نیز رخ دیدهای - کزیشان جز از نام نشنیدهام
نه در نامهی خسروان دیدهام - بدو داد پس دختر خویش را
پسندیده و افسر خویش را - بگویم که اینک دل و دیده را
دلاور جوان پسندیده را - تگاور هیون جهاندیده پیر
بیامد دوان تا بر اردشیر - جهاندیده بیدار بابک بمرد
سرای کهن دیگری را سپرد - که در شهر جهرم بد او پادشا
جهاندیده با داد و فرمانروا - جهاندیده بیدار دل بود پیر
بدانست اندیشهی اردشیر - یکی بارهیی کرد گرداندرش
که بینا به دیده ندیدی سرش - یکی جای خرم بپیراستند
پسندیده خوانی بیاراستند - بیاورد لشکر ده و دو هزار
جهاندیده و کارکرده سوار - همان دیدهبان دار و هم پاسبان
نگهبان لشکر به روز و شبان - اگر دیدهبان دود بیند به روز
شب آتش چو خورشید گیتی فروز - دوان دیدهبان شد بر شهرگیر
که پیروزگر گشت شاه اردشیر - دو ایدر به زندان شاه اندرون
دو دیده پر از آب و دل پر ز خون - گران خوار بد نام دستور شاه
جهاندیده مردی نماینده راه - چو شاپور رفت اندر آرام خویش
ز گیتی ندیده به جز کام خویش - دگر کیست آنک از در پادشاست
جهاندیده پیرست و گر پارساست - جهاندیدگان را همه خواستار
جوان و پسندیده و بردبار - ستمدیده را اوست فریادرس
منازید با نازش او به کس - بگویم یکی تازه اندرز نیز
کجا برتر از دیده و جان و چیز - چنین گفت کای نامور بخردان
جهان گشته و کار دیده ردان - چو دانست کز مرگ نتوان گریخت
بسی آب خونین ز دیده بریخت - ازان پس چنین گفت کای بخردان
جهاندیده و پاکدل موبدان - بدو گفت کای نازدیده جوان
مبر دست سوی بدی تا توان - بدژدر هرانکس که بد مهتری
وزان جنگیان رنج دیده سری - نگه کرد قیصر به شاپور گرد
ز خوبی دل و دیده او را سپرد - جفادیده ایرانیی بد به روم
چنانچون بود مرد بیداد و شوم - دو تن دیده با نیزه و درع و خود
ز شاپور پرسید هست این درود - بگفت آنک از چرم خر دیده بود
سخنهای قیصر که بشنیده بود - بباید به هر گوشهیی دیدهبان
طلایه به روز و به شب پاسبان - فرستاد شاپور کارآگهان
سوی طیسفون کاردیده مهان - فزون از دو فرسنگ پیش سپاه
همی دیدهبان بود بیراه و راه - جفادیده چون روی شاپور دید
سرشکش ز دیده به رخ بر چکید - برآمد یکی ابر و گردی سیاه
کزان تیرگی دیده گم کرد راه - کجا دیدهبد رنج از گنج اوی
نه هم گوشه بد گنج با رنج اوی - ببخشود و دیده پر از آب کرد
بروهای جنگی پر از تاب کرد - دبیری بزرگ و جهاندیدهیی
خردمند و دانا پسندیدهیی - چنین گفت کای نامور بخردان
جهاندیده و رایزن موبدان - بیامد ز هر کشوری موبدی
جهاندیده و نیکپی بخردی - چنین گفت بهرام کای مهتران
جهاندیده و سالخورده سران - چنین گفت بهرام کای مهتران
جهاندیده و کارکرده سران - همان موبد و موبد موبدان
پسندیده و کاردیده ردان - بر دیگر آمد بزد بر سرش
فرو ریخت از دیده خون از برش - چنین گفت بهرام کای سرکشان
ز نیک و بد روز دیده نشان - به روز چهارم چو بر تخت عاج
بسر بر نهاد آن پسندیده تاج - به هفتم چو بنشست گفت ای مهان
خردمند و بیدار و دیده جهان - خروشید کای رنجدیده سوار
برین داستان کهن گوشدار - ازان می همی کفشگر مست بود
به دیده ندید آنچ بایست بود - بگفت آن دلیری کزو دیده بود
به دیده بدید آنچ نشنیده بود - به عیب و هنر چشم تو دیدشان
بدینسان که دیدی پسندیدهشان - به دریا همانا که چندین گهر
به دیده ندیدست کس بیشتر - بدو گفت مرد این جهاندیده شاه
به گفتار من کرد باید نگاه - همه گرد بر گرد او شیر و گور
یکی دیده یاقوت و دیگر بلور - چنان دان که این دلبران منند
پسندیده و دختران منند - کند دیده تاریک و رخساره زرد
به تن سست گردد به لب لاژورد - بدو گفت آری پسندیدهام
به جان و به دل هست چون دیدهام - پرستنده گفت ای جهاندیده مرد
ترا بر زمین شاه ایران که کرد - چنین گفت کای رزم دیده سوار
ازان خواسته کس نداند شمار - برین کوهسارم دو دیده به راه
بدان تا چه فرمان دهد پیشگاه - دژم گشت و دیده پر از آب کرد
بروهای جنگی پر از تاب کرد - بیابان که من دیدهام زیر جز
شده چون بن نیزه بالای گز - همی کرد بازی بدان همنشان
وزو پر ز خون دیدهی سرکشان - طلایه نه و دیدهبان نیز نه
به مرز اندرون پهلوان نیز نه - به روز اندرون دیدهبان داشتی
به تیره شبان پاسبان داشتی - بیامد جهاندیده دانای پیر
سخنگوی و بادانش و یادگیر - فرستاده گفت ای پسندیده مرد
سخنها ز دانش توان یاد کرد - که با خاک چون جفت گردد تنم
نگیرد ستمدیدهای دامنم - همه دیده کردند پیشش پر آب
ازان شاه پردانش و زودیاب - بیامد جهاندیده دستور شاه
بگفت این به بهرام و بنمود راه - به بهرام گفت ای پسندیده مرد
برآید به دست تو این کارکرد - ز دیده گرامیترت داشتم
به سر بر همی افسرت داشتم - دبیر جهاندیده را خوشنواز
بفرمود تا شد بر او فراز - فرستاده را گفت چندین سخن
نگویم جهاندیده مرد کهن - جهاندیده از شهر شیراز بود
سپهبددل و گردنافراز بود - یکی نامه بنوشت پر داغ و درد
دو دیده پر از آب و رخسار زرد - همانگه جهاندیدهای کیقباد
بفرمود تا برنشیند چو باد - بفرمود پس تاش بیجان کنند
بروبر دل و دیده پیچان کنند - گر از تو دل مردمان خسته شد
بشوخی دل و دیدها شسته شد - بدان گه شود شاد و روشن دلم
که رنج ستم دیدهگان بگسلم - تن شهریار دلیر و جوان
دل و دیده شاه نوشینروان - نشست از بر تخت کسری دژم
ازان دیده گشته دلش پر ز غم - برفتند گویندگان سخن
جوان و جهاندیده مرد کهن - زبان راندن و دیده بیآب شرم
گزیدن خروش اندر آواز نرم - فروریخت آب از دو دیده بدرد
بسی داغ دل یاد مهبود کرد - بگفتی که چون شاه نوشینروان
بدیده نبینند پیر و جوان - سخنگوی مردی بجست از مهان
خردمند و گردیده گرد جهان - بزرگان گیتی مرا دیدهاند
کسان کم ندیدند بشنیدهاند - ز لشکر جهاندیده گان را بخواند
سخن سر به سر پیش ایشان براند - بسی دیده باشد گه کارزار
نخواهد گه رزم آموزگار - بشد غاتفر با سپاهی چو کوه
ز هیتال گرد آور دیده گروه - جهاندیده خاقان بپردخت جای
بیامد برتخت او رهنمای - چنین گفت کسری که ای بخردان
جهان گشته و کار دیده ردان - فرستاده گویا زبان برگشاد
همه دیدها پیش او کرد یاد - سزد گر ز خویشان افراسیاب
بدآموز دارد دو دیده پرآب - گر این نغز بازی به جای آورند
پسندیده و دلربای آورند - شتروار بار گران دو هزار
پسندیده بار از در شهریار - بگفتند کین کار با رنج گشت
ز دست جهاندیده اندر گذشت - چنین گفت زان پس بران بخردان
کهای کاردیده ستوده ردان - بدو گفت شاهای پسندیده مرد
کلیله روان مرا زنده کرد - چرا رفتی ای رنج دیده ز گنج
کسی را سزد گنج کو دید رنج - چرا برگذشتی ز شاهنشهان
دو دیده برای تو دارد جهان - جهاندیده مردی درشت و درست
که او رای درویش سازد نخست - همان نیز نیکی باندازه کن
ز مرد جهاندیده بشنو سخن - نداری دریغ آنچه داری ز دوست
اکر دیده خواهد اگر مغز و پوست - یکی نامه بنوشت با سوگ و درد
پر از آب دیده دو رخساره زرد - گزین کرد ز ایران فرستادهای
جهاندیده و راد آزادهای - یکی پیر بد مرزبان هری
پسندیده و دیده ازهر دی - جهاندیدهای نام او بود ماخ
سخندان و با فر و با یال و شاخ - جهاندیده بدال درپیش بود
که با گنج و با لشکر خویش بود - ندارم به دل بیم ازتازیان
که ازدیدشان دیده دارد زیان - بدیده ندیدی مر او را بدست
کجا در جهان دشمن ایزدست - بگفت این وز خاک برپای خاست
ستمدیده گویندهی بود راست - چنین گفت کای نیکدل سروران
جهاندیده و کار کرده سران - نیاکان ما را پرستیدهاید
بسی شور و تلخ جهان دیدهاید - که بهرام را دیدهام در سخن
سواریست اسپ افگن وکارکن - بیاورد گستهم وبندوی را
جهاندیده و گرد گردوی را - ببالا همیبود خسرو بدرد
دودیده پر از خون و رخ لاژورد - همیراند ناکار دیده جوان
برین گونه بر تا پل نهروان - چو خسرو چنان دید بر پل بماند
جهاندیده گستهم را پیش خواند - وزان جایگه شد به پیش پدر
دودیده پراز آب و پر خون جگر - بگفت این و از دیده آواز خاست
کهای شاه نیک اختر و داد وراست - چو خسرو برفت از بر چاره جوی
جهاندیده سوی سقف کرد روی - ببهرام گفت ای جهاندیده مرد
برانگه که برخاست از دشت گرد - تو با خسرو شوم گشتی یکی
جهاندیده یی کردی از کودکی - جهاندیده سنباد برپای جست
میان بسته وتیغ هندی بدست - اگر دیده خواهی ندارم دریغ
که دیده به از گنج دینار و تیغ - شنیدند آواز فرخ جوان
جهاندیده گردان روشن روان - دبیر جهاندیده را پیش خواند
بران پیشگاه بزرگی نشاند - تو برنایی و نوز نادیده کار
چو خواهی که بر یابی از روزگار - بدان نامهها مهر بنهاد شاه
ببرد ان پسندیدهی نیک خواه - نشستند بر کوه دوک آن سران
نهاده دو دیده بفرمانبران - نهاده بکوت و به بهرام چشم
دو دیده پر از آب و دل پر ز خشم - هم آنگه خروش آمد از دیدهگاه
به بهرام گفتند کامد سپاه - نیاطوس گفت ای جهاندیده شاه
خردمندی از مست رومی مخواه - بهرکار دستور بد بر ز مهر
دبیری جهاندیده و خوب چهر - پیاده همیرفت و دیده پر آب
به زردی دو رخساره چون آفتاب - چو از دربه نزدیک آتش رسید
شد از آب دیده رخش ناپدید - بدان کار بندوی بد کدخدای
جهاندیده و راد و فرخندهرای - برفت و غم و رنجش ایدر بماند
دل و دیدهی من به خون درنشاند - هم آنگه زدینار بردی هزار
ز گنج جهاندیده نامدار - بروی اندر آمد دو دیده پرآب
همان زین توری شدش جای خواب - وگر خود کشندت جهاندیدهای
همه نیک و بدها پسندیدهای - به ناخن رخان خسته و کنده موی
پر از خون دل و دیده پر آب روی - از آن آگهی شد دلش پر ز درد
دو دیده پر از خون و رخ لاژورد - ازان پس چنین گفت کای بخردان
پسندیده و کار دیده ردان - چنان کرد خاقان که شاهان کنند
جهاندیده و پیشگاهان کنند - فراوان فرستاده را هدیه داد
جهاندیده از مرو برگشت شاد - بدو گفت بهرام را دیدهای
سواری و رزمش پسندیده ای - یلان سینه با گردیه گفت زن
به گیتی تو را دیدهام رای زن - چوآمد بری مرد ناتندرست
دل و دیده از شرم یزدان بشست - بدیده چوقار و به رخ چون بهار
چو میخواره بد چشم او پر خمار - گزین کرد از ایران چل و هشت هزار
جهاندیده گردان و جنگی سوار - دبیر پسندیده را خواند پیش
سخن گفت با او ز اندازه بیش - صد و شست یاقوت چون ناردان
پسندیدهی مردم کاردان - کجا آن همه روز کردن به شب
دل و دیده گریان و خندان دو لب - همیگفت وز دیده خوناب زرد
همیریخت برجامهی لاژورد - کجا طالع زادنش دیده بود
ز دستور وگنجور بشنیده بود - جهاندیده آنگه ره اندر گرفت
که از بخت شاه این نباشد شگفت - بر خسرو آمد جهاندیده مرد
برو کار و زخم بنایاد کرد - فرستد تنی صد بدین بارگاه
پسندیده با موبد نیک خواه - چوشد هفت سال آمد ایوان بجای
پسندیدهی خسرو پاک رای - همه باز گشتنددیده پرآب
گرفته ز کار زمانه شتاب - تو این گوهران از که دزدیدهای
گر از بنده خفته ببریدهای - برین گونه تا کشور طیسفون
همه دیده پرآب و دل پر ز خون - گلینوش گفت ای جهاندیده مرد
به کام تو بادا همه کارکرد - بدیشان چنین گفت کای بخردان
جهاندیده و کارکرده ردان - چوآن نامه را او به من بر بخواند
پر از آب دیده همیسرفشاند - همه کار یزدان پسندیدهام
همان شور و تلخی بسی دیدهام - درستست گفتار فرزانگان
جهاندیده و پاک دانندگان - چو آن بدکنش رفت نزدیک شاه
ورا دیده پابند در پیش گاه - که جادو بدی کس به مشکوی شاه
به دیده به دیدی همان روی شاه - که باشند پیش تو دانندگان
جهاندیده و چیز خوانندگان - چنین گفت شیرین که ای مهتران
جهان گشته و کار دیده سران - نه کس موی من پیش ازین دیده بود
نه از مهتران نیز بشنیده بود - زبان برگشاد اردشیر جوان
چنین گفت کای کار دیده گوان - همه دیدهها زو شده پر سرشک
جگر پر ز خون شد بباید پزشک - چنان کرهی تیز نادیده زین
به میدان کشید آن خداوند کین - دو دیده زشاه جهان برمدار
فدی کن تن خویش در کارزار - سخن گوی مردی بر مافرست
جهاندیده و گرد و زیبافرست - به پیش آمد این ناپسندیده کار
به بیهوده این رنج و این کارزار - شما را به دیده درون شرم نیست
ز راه خرد مهر و آزرم نیست - ندیده سرنیزهات بخت را
دلت آرزو کرد مر تخت را - فرود آمد از باره بردش نماز
دو دیده پر از خون و دل پرگداز - خروشان بر شهریار آمدند
همه دیده چون جویبار آمدند - دبیر جهاندیده راپیش خواند
دل آگنده بودش همه برفشاند - که نوشین روان دیده بود این به خواب
کزین تخت به پراگند رنگ و آب - همیرفت نرم از بر خاک گرم
دو دیده پر ا زآب کرده زشرم - دهان ناچریده دودیده پرآب
همیبود تا برکشید آفتاب - سبک مهتر او را بمردی سپرد
جهان دیده را پیش ماهوی برد - دو نرگس چونر آهو اندر هراس
دو دیده چو از شب گذشته سه پاس - ز درگاه ماهوی چون شد برون
دو دیده پر از آب دل پر ز خون - بشد آسیابان دو دیده پر آب
به زردی دو رخساره چون آفتاب - تو زین ناپسندیده فرمان او
هم اکنون به پیچان تن و جان او - به دستور گفت ای جهاندیده مرد
فراز آمد آن روز ننگ و نبرد - طلایه به پیش سپاه اندرون
جهان دیدهیی نام او گرستون